गणपति (उपनिषद्)

विकिपिडिया नं

गणपति (उपनिषद्) छगू काव्य ख। थ्व काव्य मुक्तिक उपनिषद्‌या अन्तर्गतय् उपनिषद् दुने ला [१]। थ्व श्रुति प्रचलनया छगू महत्त्वपूर्ण धार्मिक ग्रन्थ ख।

किपा:श्री गणेश अथर्वशीर्ष.jpg
श्री गणेश अथर्वशीर्ष

श्लोक[सम्पादन]

थुकिया श्लोक थ्व कथं दु- ॐ नमस्ते गणपतये ॥ त्वमेव प्रत्यक्षं तत्वमसि ॥ त्वमेव केवलं कर्तासि ॥ त्वमेव केवलं धर्तासि ॥ त्वमेव केवलं हर्तासि ॥ त्वमेव सर्वं खल्विदं ब्रह्मासि ॥ त्वं साक्षादात्मासि नित्यम् ॥१॥

रक्षण प्रार्थना[सम्पादन]

अव त्वं माम्‌ ॥ अव वक्तारम् ॥ अव श्रोतारम् ॥ अव दातारम् ॥ अव धातारम् ॥ अवानूचानमव शिष्यम् ॥ अव पश्चात्तात्‌ ॥ अव पुरस्तात् ॥ अवोत्तरात्तात् ॥ अव दक्षिणात्तात् ॥ अव चोर्ध्वात्तात् ॥ अवाधरात्तात् ॥ सर्वतो मां पाहि पाहि समन्तात् ॥३॥

आध्यात्मिक स्वरूप[सम्पादन]

त्वं वाङ्मयस्त्वं चिन्मयः ॥ त्वमानंदमयस्त्वं ब्रह्ममयः ॥ त्वं सच्चिदानंदाद्वितीयोऽसि। त्वं प्रत्यक्षं ब्रह्मासि। त्वं ज्ञानमयो विज्ञानमयोऽसि ॥४॥

स्वरूप[सम्पादन]

सर्वं जगदिदं त्वत्तो जायते ॥ सर्वं जगदिदं त्वत्तस्तिष्ठति ॥ सर्वं जगदिदं त्वयि लयमेष्यति ॥ सर्वं जगदिदं त्वयि प्रत्येति ॥ त्वं भूमिरापोऽनलोऽनिलो नभः ॥ त्वं चत्वारि वाक्पदानि ॥५॥ त्वं गुणत्रयातीतः। त्वं अवस्थात्रयातीतः। त्वं देहत्रयातीतः। त्वं कालत्रयातीतः। त्वं मूलाधारस्थितोऽसि नित्यम् ॥ त्वं शक्तित्रयात्मकः। त्वां योगिनो ध्यायन्ति नित्यम् ॥ त्वं ब्रहमा त्वं विष्णुस्त्वं रुद्रस्त्वं इन्द्रस्त्वं अग्निस्त्वं वायुस्त्वं सूर्यस्त्वं‌ चंद्रमास्त्वं ब्रह्मभूर्भुवः स्वरोम् ॥६॥ नमस्कारदेखि गणपति, तपाईं प्रत्यक्ष तत्व हुनुहुन्छ, तपाईं मात्र कर्ता हुनुहुन्छ, तपाईं मात्र धारक हुनुहुन्छ र तपाईं मात्र विनाशक हुनुहुन्छ, तपाईं मात्र विश्वव्यापी ब्रह्माण्ड हुनुहुन्छ र तपाईं मात्र अनन्त आत्मा हुनुहुन्छ। । 19

प्रकृति तत्व[सम्पादन]

म सत्य बोल्छु म सत्य भन्छु । २ तपाईं मेरो रक्षा गर्नुहोस् स्पिकरलाई सुरक्षित गर्नुहोस्। श्रोतालाई बचाउनुहोस्। दाता लाई बचाउनुहोस्। डिफेंडरलाई बचाउनुहोस् वेदविद आचार्य को षडयन्त्रको संरक्षण गर्नुहोस्। चेलाको रक्षा गर्नुहोस्। पछाडिबाट बचाउनुहोस् अगाडिबाट बचाउनुहोस् उत्तर (बायाँ भाग) लाई सुरक्षित गर्नुहोस्। दक्षिण रक्षा गर्नुहोस्। माथिबाट सुरक्षित गर्नुहोस्। तलबाट बचाउनुहोस्। चारैतिरबाट मलाई रक्षा गर्नुहोस्। सबै दिशाबाट मलाई बचाउनुहोस्। । 39 तपाईं खुसी हुनुहुन्छ, तपाईं चिन्मय हुनुहुन्छ। तिमी खुसी छौ तपाईं वैश्विक हुनुहुन्छ। तपाईं सच्चिदानन्दको अद्वितीय भगवान हुनुहुन्छ। तपाईं प्रत्यक्ष ब्राह्मण हुनुहुन्छ। तपाईं जानकार, वैज्ञानिक हुनुहुन्छ। । ४। यो सबै संसार तपाईबाट आयो। यो सम्पूर्ण संसार तपाई बाट सुरक्षित छ। यो सम्पूर्ण संसार तपाईमा समाहित छ। यो सबै विश्व तपाईं मा मात्र देखिन्छ। तपाईं भूमि, पानी, आगो र आकाश हुनुहुन्छ। तपाईसँग पारा, पश्यन्ती, मध्यमा र वैखरी चतुर्विधि वाणी हुनु पर्छ। । 59 तपाईं सत्त्व-राजा-तामा-यी तीन गुणहरूभन्दा पर हुनुहुन्छ। तपाईं भूत भविष्य - वर्तमान - यी तीन पटक भन्दा परे हुनुहुन्छ। तपाईं स्थूल, सूक्ष्म र कारण हुनुहुन्छ - यी तीन शरीरहरू भन्दा पर। तपाईं लगातार मूलाधार चक्रमा अवस्थित हुनुहुन्छ। तपाईं यी तीन शक्तिहरू सँगै मिल्नुभयो - प्रभु-शक्ति, जोश-शक्ति र मन्त्र-शक्ति। योगीहरूले दिनदिनै तपाईको ध्यान गर्छन्। तपाईं ब्रह्मा हुनुहुन्छ। तपाईं विष्णु हुनुहुन्छ। तपाई रुद्र हुनुहुन्छ तपाईं इन्द्र हुनुहुन्छ तपाईं आगो हुनुहुन्छ तिमी हावा हौ। तपाईं सूर्य हुनुहुन्छ तपाईं चन्द्र हुनुहुन्छ तपाईं (सगुन) ब्रह्म हुनुहुन्छ, तपाईं (निर्गुण) त्रिपद भुस भुवा स्वयं र प्रणव हुनुहुन्छ। । ६।

गणेश मंत्र[सम्पादन]

पहिले 'गण' शब्दको शुरुवाती अक्षर गकार उच्चारण गर्नुहोस् र असीम आदिवर एकार उच्चारण गर्नुहोस्। त्यस पछि सम्झाइएको। यस तरिकाले अर्धचन्द्र भन्दा पहिले सजाइएको 'गण' ओमकारले रोक्नुपर्दछ, अर्थात् अघि र पछाडि पछाडि पनि। यो तपाईको मन्त्रको रूप (ॐ ganda) हो। 'Gakar' पूर्ण रूप हो, मध्यम रूप हो, 'Anusvar' अन्तिम रूप हो। 'बिंदू' उत्तर हो। 'नाद' भनेको समाधान हो। संहिता 'एक सन्धि हो। यो त्यस्तै गणितविद्या हो। Thisषि यस अनुशासनको क्यालकुलेटर हो। निच्रिड गायत्री पदहरू हुन् र गणपति देवता हुन्। मन्त्र "ओम गण गणपतये नमः" हो। ७।

गणेश गायत्री[सम्पादन]

हामी एकदन्तलाई चिन्छौं, हामी वक्रतुंडामा ध्यान गर्दछौं। तपाईं हामीलाई ज्ञान र ध्यानमा प्रेरणा दिन सक्नुहुन्छ। । ८।

गणेश रूप (ध्यान)[सम्पादन]

गणपतिदेव एकादन्त र चारतुबाहु हो। उसले आफ्नो चार हातमा लुप, अंकुश, डेन्ट र वरमुद्रा समात्यो। उसको झण्डामा माउस चिन्ह छ। ती हुन् रक्तावर्ण, लाम्बोदार, शूर्पाकर्णा र राष्टवधारी। तिनीहरूका अंगहरू रक्तदान द्वारा anatomized छन्। तिनीहरूलाई राजवर्णनको फूलले पोखाउँछन्। ज्योतिर्मय, संसार, अच्युता र प्रकृति र पुरुषोत्तमभन्दा पर अस्तित्वमा रहेका मानिसहरूले ब्रह्माण्डको शुरुमा देखा परेका छन्। जसले नियमित रूपमा यस प्रकार ध्यान गर्छ, उनी योगी योगिहरु भन्दा श्रेष्ठ हुन्छ। । ९। । अष्ट नाम गणपति। व्रतापति, गणपति, प्रमथपति, लम्बोदार, एकदन्त, विघ्नक्षक, शिवतानाय र वरदमुर्तीलाई अभिवादन। । १०।

फलश्रुति[सम्पादन]

यस अथर्वशीर्ष पढ्ने व्यक्ति ज्ञानी हुन्छ, उनी कुनै पनि प्रकारको अवरोधले बाधा पुर्‍याउँदैनन्, उनी पूर्णतया खुसी हुन्छन्, ऊ पाँच महा विपत्तिबाट स्वतन्त्र छ। साँझमा यसलाई अध्ययन गर्ने व्यक्तिले दिनमा गर्ने पापहरूलाई नष्ट गर्दछ, बिहान पढ्नेले रातमा गरेको पाप नष्ट गर्दछ। जो साँझ र बिहान पढ्छ ऊ पाप रहित हुन्छ। (सँधै) जहिले जहिले पाठ गर्दछ त्यसले सबै अवरोधहरूबाट मुक्त हुन्छ र धर्म, अर्थ, काम र मोक्ष प्राप्त गर्दछ - यी चार प्रयासहरू। यो अथर्वशीर्ष कुनै शिष्य नभएको व्यक्तिलाई दिइनु हुँदैन। एक जसले आशिषलाई प्रचार गर्ने छ, महान हुनेछ। यो १००० फ्रिक्वेन्सी गरेर, उपासकले आफूले चाहेको कुरा प्रमाणित गर्नेछ। । ११

लिधंसा[सम्पादन]

स्वयादिसँ[सम्पादन]


उपनिषद्तेगु धलः ॐ
ईश (उपनिषद्)केन (उपनिषद्)कठ (उपनिषद्)प्रश्न (उपनिषद्)मुण्डक (उपनिषद्)माण्डुक्य (उपनिषद्)तैत्तिरीय (उपनिषद्)ऐतरेय (उपनिषद्)छान्दोग्य (उपनिषद्)बृहदारण्यक (उपनिषद्)ब्रह्म (उपनिषद्)कैवल्य (उपनिषद्)जाबाल (उपनिषद्)श्वेताश्वतर (उपनिषद्)हंस (उपनिषद्)आरुणेय (उपनिषद्)गर्भ (उपनिषद्)नारायण (उपनिषद्)परमहंस (उपनिषद्)अमृत-बिन्दु (उपनिषद्)अमृत-नाद (उपनिषद्)अथर्व-शिर (उपनिषद्)अथर्व-शिख (उपनिषद्)मैत्रायणि (उपनिषद्)कौषीताकि (उपनिषद्)बृहज्जाबाल (उपनिषद्)नृसिंहतापनी (उपनिषद्)कालाग्निरुद्र (उपनिषद्)मैत्रेयि (उपनिषद्)सुबाल (उपनिषद्)क्षुरिक (उपनिषद्)मन्त्रिक (उपनिषद्)सर्व-सार (उपनिषद्)निरालम्ब (उपनिषद्)शुक-रहस्य (उपनिषद्)वज्र-सूचिक (उपनिषद्)तेजो-बिन्दु (उपनिषद्)नाद-बिन्दु (उपनिषद्)ध्यानबिन्दु (उपनिषद्)ब्रह्मविद्या (उपनिषद्)योगतत्त्व (उपनिषद्)आत्मबोध (उपनिषद्)परिव्रात् (उपनिषद्)त्रि-षिखि (उपनिषद्)सीतोपनिषद् (उपनिषद्)योगचूडामणि (उपनिषद्)निर्वाण (उपनिषद्)मण्डलब्राह्मण (उपनिषद्)दक्षिणामूर्ति (उपनिषद्)शरभ (उपनिषद्)स्कन्द (उपनिषद्)महानारायण (उपनिषद्)अद्वयतारक (उपनिषद्)रामरहस्य (उपनिषद्)रामतापणि (उपनिषद्)वासुदेव (उपनिषद्)मुद्गल (उपनिषद्)शाण्डिल्य (उपनिषद्)पैंगल (उपनिषद्)भिक्षु (उपनिषद्)महत्-शारीरक (उपनिषद्)योगशिखा (उपनिषद्)तुरीयातीत (उपनिषद्)संन्यास (उपनिषद्)परमहंस-परिव्राजक (उपनिषद्)अक्षमालिक (उपनिषद्)अव्यक्त (उपनिषद्)एकाक्षर (उपनिषद्)अन्नपूर्ण (उपनिषद्)सूर्य (उपनिषद्)अक्षि (उपनिषद्)अध्यात्मा (उपनिषद्)कुण्डिकोपनिषद् (उपनिषद्)सावित्रि (उपनिषद्)आत्मा (उपनिषद्)पाशुपत (उपनिषद्)परब्रह्म (उपनिषद्)अवधूत (उपनिषद्)त्रिपुरातपनोपनिषद् (उपनिषद्)देवि (उपनिषद्)त्रिपुर (उपनिषद्)कर (उपनिषद्)भावन (उपनिषद्)रुद्र-हृदय (उपनिषद्)योग-कुण्डलिनि (उपनिषद्)भस्मोपनिषद् (उपनिषद्)रुद्राक्ष (उपनिषद्)गणपति (उपनिषद्)दर्शन (उपनिषद्)तारसार (उपनिषद्)महावाक्य (उपनिषद्)पञ्च-ब्रह्म (उपनिषद्)प्राणाग्नि-होत्र (उपनिषद्)गोपाल-तपणि (उपनिषद्)कृष्ण (उपनिषद्)याज्ञवल्क्य (उपनिषद्)वराह (उपनिषद्)शात्यायनि (उपनिषद्)हयग्रीव (उपनिषद्)दत्तात्रेय (उपनिषद्)गारुड (उपनिषद्)कलि-सण्टारण (उपनिषद्)जाबाल(सामवेद) (उपनिषद्)सौभाग्य (उपनिषद्)सरस्वती-रहस्य (उपनिषद्)बह्वृच (उपनिषद्)मुक्तिक (उपनिषद्)
हिन्दू धर्म
श्रुति: वेद · उपनिषद · श्रुत
स्मृति: इतिहास (रामायण, महाभारत, श्रीमदभागवत गीता) · पुराण · सुत्र · आगम (तन्त्र, यन्त्र) · वेदान्त
विचा:त: अवतार · आत्मा · ब्राह्मन · कोसस · धर्म · कर्म · मोक्ष · माया · इष्ट-देव · मुर्ति · पूनर्जन्म · हलिम · तत्त्व · त्रिमुर्ति · कतुर्थगुरु
दर्शन: मान्यता · प्राचीन हिन्दू धर्म · साँख्य · न्याय · वैशेषिक · योग · मीमांसा · वेदान्त · तन्त्र · भक्ति
परम्परा: ज्योतिष · आयुर्वेद · आरति · भजन · दर्शन · दिक्षा · मन्त्र · पुजा · सत्संग · स्तोत्र · ईहिपा: · यज्ञ
गुरु: शंकर · रामानुज · माधवाचार्य · रामकृष्ण · शारदा देवी · विवेकानन्द · नारायण गुरु · औरोबिन्दो · रमन महार्षि · शिवानन्द · चिन्‍मयानन्‍द · शुब्रमुनियस्वामी · स्वामीनारायण · प्रभुपद · लोकेनाथ
विभाजन: वैष्णभ · शैव · शक्ति · स्मृति · हिन्दू पूनरुत्थान ज्याझ्व
द्य: द्यतेगु नां · हिन्दू बाखं
युग: सत्य युग · त्रेता युग · द्वापर युग · कलि युग
वर्ण: ब्राह्मन · क्षत्रीय · वैश्य · शुद्र · दलित · वर्णाश्रम धर्म