ओडिशा

विकिपिडिया नं
(Redirected from उडिसा)
ओडिशा
—  राज्य  —
किपा:Seal of Orissa.gif
Seal
भारतय् ओडिशा
भारतय् ओडिशा
ओडिशाया मानकिपा
ओडिशाया मानकिपा
Coordinates (भुवनेश्वर): 20°09′N 85°30′E / 20.15°N 85.50°E / 20.15; 85.50Coordinates: 20°09′N 85°30′E / 20.15°N 85.50°E / 20.15; 85.50
देय्  भारत
पलिस्था १ एप्रिल १९३६
कनिका राजं, कटक
राजधानी भुवनेश्वर
तःधंगु नगर भुबनेश्वर
जिल्ला ल्या ३०
Government
 - राज्यपाल मुरलीधर चन्द्रकान्त भण्डारे
 - मुख्य़मन्त्री नबीन पट्टनाय़क
 - न्य़ाय़पाळिका छगू न्यायपालिका (१४७ थाय्)
Area
 - Total १५५,८२० km2 (६०,१६२.४ sq mi)
Area rank गुं (९म)
Population (२०११)
 - Total ४,१९,४७,३५८
 - Rank सांछि (११)
 - Density २६९.२/km2 (६९७.२/sq mi)
Time zone IST (UTC+०५:३०)
ISO 3166 code IN-OR
HDI increase ०.०४३ (कम)
HDI क्रमाङ्क २७ गु(२००५)
साक्षरता ७३.४५%
सरकारी भाषा ओडिआ
Website orissa.gov.in


ओडिशा भारतया पूर्वी तटय् लाःगु छगू राज्य ख। ओडिशा १ एप्रिल १९३६ खुनु छगू स्वतन्त्र प्रदेशया रुपय् पलिस्था जूगु ख। सकल दँ थ्व खुनु वा १ एप्रिलय् ओडिशा दिवस वा उत्कल दिवस हनिगु या। थ्व राज्य आपालं ओडिआ भाय् ल्हाइपिं मनुत दु । थ्व राज्य क्षेत्रफल कथं सकल भारतया गुंगु व जनसंख्या कथं ११गु थासय् ला।

हलिमया दकले तःधंगु बांध हीराकुद थ्व राज्यया सम्बलपुर जिल्लाय् ला। नापं थ्व राज्यय् यक्व पर्यटकीय थाय् दु। पुरी, कोणार्कभुवनेश्वर थनया ऐतिहासिक व धार्मिक स्थल ख। थ्व स्वंगु थाय्या क्षेत्रफलयात भारतया सुवर्ण त्रिभुज नं धाइगु या। पुरीया जगन्नाथ देगः, कोणार्कया कोणार्क सूर्द्यः देगः, भुवनेश्वरया लिङ्गराज देगः, खण्डगिरिउदयगिरि गुफा, धउलिगिरि, जउगडया अशोकया नांजाःगु व कटकया बारबाटि दुर्ग आदि भारतया मू ऐतिहासिक थासय् ला। बालेश्वरया चान्दिपुरया सामरिक डि.आर.डि.ओ ओ पि.एक्स.इ भारतया सेनाया छगू मू सामरिक केन्द्र ख। ओडिशाय् पुरी, कोणार्कया चद्रभागा, गञ्जामया गोपालपुर बेलाभूमिबालेश्वरया चान्दिपुरतालसारि बेलाभूमि बेलाभूमिइ ला ।

इतिहास[सम्पादन]

  • वैदिक ओड़िशा - कृष्ण यजुर्वेद बौधायन कल्पसूत्र अनुसार (ख्री.पू. ६ शताब्दी), बैदिक सभ्यता बाहारे कळिङ्ग छगू पृथक सभ्य़ता (न आर्य् न द्राबिड)
  • ख्री.पू. ३६०-२६० - नन्द-साम्राज्यय् ओडिशाया भाग लानाच्वंगु ।
  • ख्री.पू. २६१ - कलिङ्ग हताः।
  • ३गु-६गु शताब्दी - गुप्त-राजबंश, हर्षबर्द्धन, द्वितीय़ पुलकेशी, माठर, भौमकर आदि जुजुतयेगु शासनाधीन।
  • ७९५ ख्री. - केशरी राजबंश । इमिसं केशरी कलिङ्ग, कोशल व उत्कलयात छपं यात । याजपुरय् राजधानी पलिस्था ।
  • १०७८-१४३४ ख्री. - गङ्ग राजबंश ।
  • १०७८-११५० ख्री. - श्रीजगन्नाथ देगः पुनर्निर्माण प्रारम्भ । कटक न्हुगु राजधानी (११७० ख्री.करिब.) ।
  • ११७०-११९८ ख्री. - द्वितीय़ अनङ्गभीमदेब । जगन्नाथ देगः निर्माण क्वचाल ।
  • १२२९ ख्री. - तृतीय़ अनङ्गभीमदेबङ्कद्वारा बारबाटि दुर्ग निर्मित ।
  • १२३८-१२६४ ख्री. - लाङ्गुळा नरसिंहदेब । कोणार्क सूर्य्-देगः निर्मित ।
  • १४३५-१५४१ ख्री. - गजपति राजबंश । आगङ्गा-गोदाबरी साम्राज्य ।
  • १४३५-१४६६ ख्री. - (नबकोटि कर्ण्णाट उत्कळ बर्गेश्वर) कपिळेन्द्रदेब ।
  • १५६८ ख्री. - ओड़िशाया अन्तिम स्वाधीन हिन्दु शासक मुकुन्ददेब परास्त । बङ्गालया मुसलिम शासक सुलेमान कराणी तथा ताङ्क सेनापति ऽकळापाहाड़ऽ द्वारा ओड़िशा अधिकृत ।
  • १५७६ ख्री. - मुगल साम्राज्यया ओड़िशाय् राज ।
  • १७५१ ख्री. - मराठा साम्राज्यया ओड़िशाय् राज ।
  • १८०३ ख्री. - ब्रिटिश साम्राज्यया ओड़िशाय् राज ।
  • १९१२ ख्री. - बिहार-ओड़िशा बङ्गरु प्रान्त बायाछ्ह्वःगु ।
  • १९३६ ख्री. - स्वतन्त्र ओड़िशा प्रान्त गठित । भाषा आधारय् गठित न्हापांगु भारतीय राज्य ।
  • १९४८ ख्री. - भुबनेश्वर न्हुगु राजधानी (अप्रिल १३) ।
  • १९५० ख्री. - स्वाधीन भारतया छ्हगु राज्य कथं ओड़िशा मान्य़ता दूगु।

भूगोल[सम्पादन]

थ्व राज्यया नांजागु झ्वालाय् हाथी पत्थर जल झ्वाला रायगढ़ा, चाटीकोना जल झ्वाला, डुडुमा जल झ्वाला 520 feet, जोरांडा जल झ्वाला 492 feet, खांडाधारा जल झ्वाला 800 feet, बरेहीपानी जल झ्वाला 1308 feet , गांडाहाथी जल झ्वाला, फ़ुरलीझरन जल झ्वाला 30feet, पुटुडी जल झ्वाला, मच्छकुंड जल झ्वाला, बागरा जल झ्वाला, देव कुंड जल झ्वाला, अम्माकुंड जल झ्वाला, सिमलीपाल जल झ्वाला, सोनपुर जल झ्वाला, प्रधानपट जल झ्वाला, नृसिम्हनाथ जल झ्वाला, मिरिगलोठाजल झ्वाला, खंडुआला जल झ्वाला, हरिशंकर जल झ्वाला, स्नाघाघरा जल झ्वाला30 feet, बढ़घाघरा जल झ्वाला60 feet आदि ला।

प्रशासन[सम्पादन]

ओडिशायात क्वय् बियातःगु जिल्ला व तहसीलय् बायातःगु दु-

जिल्ला तहसील सूचं
अनुगोळ जिल्ला अनुगोळ, आठमलिक, छेण्डिपदा, ताळचेर, पाललहड़ा
कटक जिल्ला आठगड़, कटक, किशोरनगर, टाङ्गि, तिगिरिआ, नरसिंहपुर, निआळि, बड़म्बा, बाङ्की, माहाङ्गा, सालेपुर
कळाहाण्डि जिल्ला जय़पाटणा, थु. रामपुर, धर्मगड़, भबानिपाटणा, लाञ्जिगड़
कन्धमाळ जिल्ला घु. उदय़गिरि, दारिङ्गबाड़ि, फुलबाणी, बालिगुड़ा
केन्दुझर जिल्ला आनन्दपुर, केन्दुझर, घटगाँ, चम्पुआ, तेलकोइ, बड़बिल, हाटडिहि
केन्द्रापड़ा जिल्ला आळि, केन्द्रापड़ा, कनिका, पट्टमुण्डाइ, मार्शाघाइ, राजनगर
कोरापुट जिल्ला कोटपाड़, कोरापुट, जय़पुर, माछकुण्ड, नन्दपुर, बोरिगुमा
खोर्द्धा जिल्ला खोर्द्धा, बाणपुर, भुबनेश्बर
गजपति जिल्ला पारळाखेमुण्डि, रा. उदय़गिरि
गञ्जाम जिल्ला आस्का, कनिशि, कोदळा, खलिकोट, घुमुसर, चिकिटि, छत्रपुर, दिगपहण्डि, पुरुषोत्तमपुर, बुगुड़ा, ब्रह्मपुर, सोरड़ा
जगतसिंहपुर जिल्ला कुजङ्ग, जगतसिंहपुर, तिर्तोल, बालिकुदा
बरगड़ जिल्ला अताबिरा, पाइकमाळ, पदमपुर, बरगड़, बरपालि, भटलि, भेडेन, सोहेला
बलाङ्गीर जिल्ला कण्टाबाञ्जि, टिटिलागड़, तुसुरा, पाटणागड़, बलाङ्गीर
बालेश्बर जिल्ला जळेश्बर, नीळगिरि, बस्ता, बालेश्बर, सिमुळिआ, सोर
बौद्ध जिल्ला कण्टामाळ, बौद्ध
भद्रक जिल्ला चान्दबालि, तिहिड़ि, धामनगर, बासुदेबपुर, भद्रक
ढेङ्कानाळ जिल्ला कामक्षानगर, ढेङ्कानाळ, भूबन, हिन्दोळ
देबगड़ जिल्ला तिळेइबणि
याजपुर जिल्ला दर्पणि, धर्मशाळा, बिञ्झारपुर, याजपुर, सुकिन्दा
झारसुगुड़ा जिल्ला झारसुगुड़ा, लखनपुर
नबरङ्गपुर जिल्ला उमरकोट, कोड़िङ्गा, देबुगाँ, नबरङ्गपुर
नय़ागड़ जिल्ला खण्डपड़ा, दशपल्ला, नय़ागड़, रणपुर
नूआपड़ा जिल्ला खरिआर, नूआपड़ा
पुरी जिल्ला काकटपुर, कृष्णप्रसाद, निमापड़ा, पिपिलि, पुरी
मय़ूरभञ्ज जिल्ला उदळा, करञ्जिआ, बहळदा, बारिपदा, बेतनटि, राइरङ्गपुर, रासगोबिन्दपुर
मालकानगिरि जिल्ला चित्रकोण्डा, मालकानगिरि, मोट्टु
राय़गड़ा जिल्ला काशीपुर, गुणुपुर, बिषम कटक, राय़गड़ा
सम्बलपुर जिल्ला कुचिण्डा, रेढ़ाखोल, रेङ्गालि, सम्बलपुर
सुबर्ण्णपुर जिल्ला रामपुर, बिनिका, बीरमहाराजापुर, सोनपुर
सुन्दरगड़ जिल्ला पानपोष, बणाइ, बीरमित्रपुर, राजगाङ्गपुर, सुन्दरगड़, हेमगिरि, लेफ्रिपड़ा

संस्कृति[सम्पादन]

स्वयादिसँ: ओडिशाया तिसा
स्वयादिसँ: सारला सिरपा
स्वयादिसँ: ओडिया भाय्

थनया मू नसाय् दालमा, मुंग दालमा, संतुला, माछ बेसरा, पिथाउ भाजा, जाह्नी राई, चिंगुडी महुरा, घंटा, दही बैंगन, टोमैटॊ खजूर खाट्टा, कोलाथा दाली, माछ ठुकुठुका, घिया अन्ना, पाल छत्तू बारा, चिन्गुडी चड़चड़ी, मांश काशा, छेना तरकारी, सहजन फूल राइ, छिन्चड़ा, दाल खिचड़ी, राम रोचक तरकारी, पानी काखरू सकारा, कांचा कदली बाड़ा, मूला साग, पोदा पीठा, अरिस पीठा, सेवईं खाकड़ा, छेना जलेबी, आलू रास, रबड़ी, दाल पूरी, छेना पोदा, ओडिया, माछ भाजा, बादामी चिकन, सरसों चिकन, दाल पसंद, मेथी भात, दही भात, पालक मूंग दाल, अरहर दाल आदि ला।

थनया मू प्याखँय् गरूड़ वाहन आदि ला।

मू नगर[सम्पादन]


लिधंसा[सम्पादन]