नेवाः नसा

नेवाः तजिलजिइ थीथी कथंया नसात नयेगु या। नेवाः नसायात थीथी कथं बायेछिं। ई कथं कौला, ज्योना, बेलि आदिइ बायेछिं। न्हि-न्हि नयेगु वा थीथी नखः वा जात्राय् नयेगुया आधारय् नं नसायात बायेछिं, दसु यमरि धान्यपूर्णिमाय् विशेष कथं नयेगु या। नापं नसायात थुइगु, खुनेगु वा नसा दयेकिगु पहः कथं नं बायेछिं। नेवाः तजिलजिइ बर्जित धका छुं हे नसा तयामतःगु जुसां पारम्परिक रुपय् फा, खा (बौद्धमार्गीतेसं) व साया ला मनयेगु या। नेवाः तजिलजिइ दूगु छुं नसा थ्व कथं दु-

नसा

बुलि

• जाकि
  • जा
  • बजि (तिकिंबजि, पउबजि, पाँय्‌बजि, ल्हुयाबजि, वलाबजि, समय्‌बजि, स्याबजि, सगंबजि, ह्याउँंबजि, धिकेबजि)
  • चतांमरि
• तछ्व
• कःनि
• दुसे
• छ्व
• फाकुहुचा (Buckwheat)
• ज्वार

ल्वसा/तरकारी

• वाउँचा
• कं (नसा)
  • इकं (बेथे साग)
  • तिँच्वः (निगालो, Reed shoot)
  • तुकं
  • दुकं (Asparagus)
  • देकं (निगुरो, निगुर्चा)
  • न्हाकं
  • न्हाय्‌कं
  • फकं
  • बकं
  • म्हुकं (Mushroom) (वाम्हुकं, वाँउँम्हुकं)
  • स्वकं
  • क्वबितुकं (Cauliflower)
• प्वँलः (Gourd)
• बूबः
  • कय्‌गू
    • चिग्वः कय्‌गू
    • तग्वः कय्‌गू
  • भुति
  • तुयू मुस्या
  • चाना
  • तुयू सिम्पु
  • माय्
    • पःमाय्
  • मू
  • ह्याउँ भुति
• लइँ (Radish)
• सिमि (Green bean) (ख्वचाःसिमि)
• छ्वं

ला दूगु

नेवाःतेसं नयेगु लाया नसा थ्व कथं दु-

• कचिला (कचिकं छुसा, चिकं आदि तया नयेगु मेय्‌या ला
• क्वँय्‌ला
• छोयला (बुका छुसा, चिकं आदि तया दयेकातःगु मेय्‌या ला।)
  • हाकुछोयला
  • मनाछोयला
  • सियाछोयला
• मःमःचा (मेय्‌, खा, खसि, शाकाहारी व चाकूगु मःमःचा)
• सन्या (गंकातःगु न्या, सिया ग्वलभेरा नाप नयेगु)
• कवाब (ति तया दयेकातःगु ला)
• क्वा घासा (मेमेगु लाया परिकार दयेका ल्यंगु लाया घासा दयेकातःगु)
• खसिला (खसिया ला)
• खायाला (खाया ला)
• खेँय्
  • खेँय् काला (कालातःगु खेँय्)
  • खेँय् मना (मनातःगु खेँय्)
  • खेँय् सगं (सगं बीबिलय्‌या खेँय्)
• खुनाला
• चुंला (चुं यानातःगु ला)
• च्याकुला
• च्व-हि (मेय्‌या हियात बुका मसलानाप नयेगु)
• छकुला (तःधंगु छभी ला)
• जंला
• तःखा (मेय्‌लायात ति नापं धि दयेकातःगु खुना)
• तुपाला
• दुगुला (दुगुचाया ला)
• दायेकाला
• न्या (सन्या, कुन्न्या)
• न्हेपु (सियातःगु न्हेपु)
• पंला
• पुकाला (सियातःगु मेय्‌ला)
• भुटन (सियातःगु आन्द्रा)
• मे (सियातःगु मे)
• लाग्वः
• सन्याखुना (सन्या तया दयेकातःगु खुना, चिकुलाय् आपालं नयेगु)
• सपु म्हिचा (क्वँय्‌या स्यःयात प्वाथःया लाय् दुने तया दयेकातःगु ला)
• सियाला
• सुकुला (लायात गंका सुकु यानातःगु)
• सेंला
• सेँलापं
• स्वँला (दुगुचिया स्वँ सियातःगु ला)
• हँय्‌ला (हँय्या ला)
• ह्याकुला
• हाम्वला
• हिंला

अचार

आमलि अचार

• लइँ अचार
• आमलि अचार
• आलु अचार
• ग्वलभेरा अचार
• मी अचार

मरि

• चतांमरि (ला, खेँ, चुंला चतांमरी)
• वः (आलुवः, खेँय्‌वः, माय्‌वः, मूवः, लावः)
• चउमरि
• छुचुंमरि
• लाखामरि
• यमरि
• ग्वारामरि
• अनरसा
• अंय्‌था मरि
• बर्फि
• छपा
• गुंदपाक
• हलुवा
• खजुरी
• जेरी
• लद्दु
• लालमोहन
• मालपा
• मुग्दल
• निम्कि
• पुरि
• प्यारा
• रसभरि
• रोथ
• सेल
• स्वारि
• पुस्तकारि

सि

• अं
• अम्बः
• आमासि
• कताबसि
• कसू (Osmorhiza?)
• कंसि (Pineapple)
• कागति
• कःबसि/कःपासि (काफल)
• क्वंपासि (Celtis)
• चाकुपाउँसि (कालज्यामीर)
• चाकुसि/चाक्सि (Sweet lime)
• चिकंसि (वा चिचा कँसि)
• ख्वर्पानि (Apricot)
• स्याउ
• सन्त्रासि
• स्यांगुलि (Chestnut)
• पासि
• फाकुसि (Persimmon)
• बःसि
• तःसि
• धालय् (Pomegranate)
• भ्वगत्या
• म्वाय्
• मुन्तलासि (Kumquat)
• ल्हुसिपु
• इसि
• माकःफ्वंसि
• फ्वंसि (Jack fruit)
• नँइँक्या

दुरुया नसा

चाया भ्यगतय् धौ

• धौ (ख्वपधौ, जुजुधौ)
• बर्फि
• दुरुख्वः

मूसि

• सूसिमि (काजु)
• बरां
• किसमिस
• दाख
• ख्वःसिं (Walnut)
• मखां (मुखां)

मेमेगु

• कस्ति

त्वँसा

नेवाः नसाय् थीथी कथंया त्वँसा दु। थ्व त्वँसाय् छुं क्वय् बियातःगु दु-

कायेगु त्वँसा

• अय्‌लाः (लीला)
• थ्वँ (कताथ्वँ, कःथ्वँ, प्याथ्वँ, भ्याभरथ्वँ)

मकायेगु त्वँसा

• केँ (सिंकेँ, माय्‌केँ, बुलुकेँ)
• दुरु
  • खुर्मा
• सिया ति (जुस)
• क्वाति (ग्वार्चा क्वाति, छाःक्वाति, छ्वगुलिक्वाति, लइँक्वाति, लाभाक्वाति)
• खाय्‌
• पाउं
• च्या
• क्वा
  • लइँ क्वा
  • मी क्वा
  • पाउं क्वा
  • पंचक्वा
• बुला
• छ्वं
  • आलुछ्वं

छुसा

• चिनि
• ईका (सर्स्यू)
• मल्ता (ह्यांगु, वांगु)
• एला
• चि (सिंचि Rocksalt, बेचि)
• धनिउ (धनिया, Coriander)
• पःका (रायो)
• पालु ( Ginger )
• लवं (Clover)
• लवंत्वाच्चा (Cinnamon bark)
• लाभा Garlic (दसु:येय्‌भिलाभा)
• हलू (Turmeric)
• हाम्वः (Sesame)
• हिं (Asafoetida)
• चिकं (तु चिकं)
• घ्यः
• जि चि ( Cumin )
• झिकुचा
• मी ( Fenugreek )
• धनिया ( Cilantro )
• तेजपात ( Bay Leaves )
• धनिया पु
• मलेय् ( Black Pepper )
• चाकु (Molasses)
• साखः ( Yellow Molasses )
• चु पाउं ( Vinegar )

नसानाप स्वापू दूगु तजिलजि

• सगं- जर्मनि (बुंदि), भिंगु ज्या न्ह्यथनेबिलय्, ज्या सुथां लाइबिलय् आदि थीथी मू झाकाबिलय् सगं बीगु नेवाः तजिलजि दु। सगं बी बिलय् खेँय्, बारा, अय्‌ला, धौ आदि नसा छ्यलिगु या।
• गुंपुन्हि- गुंपुन्हि खुनु कय्‌गू (चिग्वः कय्‌गू व तग्वः कय्‌गू), भुति, तुयू मुस्या, चाना, तुयू सिम्पु, माय्, मू, ह्याउँ भुति आदि बूबः तया क्वाति दयेका त्वनिगु तजिलजि दु।
• घ्यचाकु संल्हु खुनु घ्य व चाकु नयेगु चलन दु।
• योमरि पुन्हि खुनु योमरि नयेगु चलन दु।

नेवाः तजिलजिइ थीथी द्यःतेत थीथी नसा छायेगु चलन दु। थन्याःगु छुं नसा छायेगु चलन थ्व कथं दु-

• पचलिभैराद्यःयात फकं सनाघासा (फकंसना)
• ब्रम्हायणीयात कःसू
• महेश्वरीयात धौ
• कौमारीयात पमाय्
• बाराहीयात खय्‌पि
• वैष्णवीयात वाउँचा
• इन्द्रायणीयात भुति
• चामुण्डायात चय्‌पि
• महालक्ष्मीयात सन्या
• गनेद्यःयात पालु
• भैराद्यःयात म्वाःविसिया
• सिम्बाःयात हेंला
• धुम्बाःयात पंला

स्वयादिसँ

• नेवाः तजिलजि