बँ
बँ वा भूमि नं धाइ, पृथ्वी(बँग्वारा)या ठोस स्थलीय सतह ख गुकियात समुद्र वा मेगु लखं क्वबाना तःगु मदु। पृथ्वीया सतहया २९.२% बँ दु व थुकिलि सकल महादेश व टापुत दुथ्याः। पृथ्वीया भूसतह लगभग पूर्ण रुपं रेगोलिथं(Regolith) त्वपुया तःगु दु, गुगु चट्टान,चा व खनिजया तह खः। थुकिलिं बँग्वाराया क्रस्टया पिनेया भाग दयेकी। पृथ्वीया जलवायु प्रणालीइ बँया महत्वपूर्ण भूमिका दु। बँया कार्बन चक्र , नाइट्रोजन चक्र व लःया चक्रय् तःधंगु भूमिका दु। हलिंया स्वब्वय् छब्व बँ सिमां त्वपुया तःगु दु, मेगु स्वब्वय् छब्व बुँज्याया निंतिं छ्यलिगु या। नापं, झिब्वःय् छब्वः स्थायी च्वापु व च्वापुगुंझ्वलं त्वपुया तःगु दु धाःसा ल्यं दुगु थासय् मरुभूमि, घाँय्-ख्यः (सभाना, प्रेरी आदि) दु।
बँया स्वरुपय् यक्व भिन्नता दु, गुकिलि पर्वः, मरुभूमि, ख्यः, पठार, च्वापुगुं झ्वः आदि रुप दयेफु। भौतिक भूगर्भशास्त्रय् बँयात निगु मू श्रेणीइ बायातःगु दु: पर्वः झ्वः व अपेक्षाकृत समतल दुनेया भाग गुकियात क्रेटोन (Craton) धाइ । थ्व नितां प्लेट टेक्टोनिक्सया माध्यमं लखौं दँय् दयावःगु ख। झ्वाला व खुसि पृथ्वीया लः चक्रया छगू मू भाग ख। थन्याःगु बँय् दइगु बाहावनिगु लखं बँया आकार दयेकिगु, ल्वहँया स्वरुप हिलेगु, चायात छगू थासं मेगु थासय् यंकिगु, व बँय् क्वय् दयाच्वनिगु बँ-लः(groundwater) जायेकिगु ज्या याइ। तसकं तःजाःगु थासय् वा तःच्वःगु अक्षांशय् च्वापु सलंसः वा द्वलंद्वः दँतक दयाच्वनेफु। थथे दूगु च्वापु गेसुया कारणं च्वापुखुसि(glaciers) दयावइ। सलसं निसें द्वलंद्व तक दयाच्वनिगु हलिंया छुं च्वापुखुसि तसकं तःधना व झ्यातुया बँग्वाराया भः(crust)यात हे बेक्वयाछ्वगु दु। करिब ३० प्रतिशत बँय् तापया कारणं बँया लः वाष्पिकरण जुथें पुनःपूर्ति (वा वा च्वापुगाया माध्यमं) मजूगुलिं सुख्खा दु। लुमुगु वायु थाहां वनीगुलिं थुकिं फय् पिकाइ, यद्यपि पृथ्वीया चाःहिलेगु ज्या व असमान सूर्यया जः वितरणं नं फय् दयेकि।
थीथी कथंया बँ
[सम्पादन]
बुँज्या याइगु बँयात बुँ धाइ। सिमां तपुयातःगु बँयात गुँ वा जंगल धाइ। तःजाःगु प्यखें पाःलूगु बँयात च्वका धाइ। समान जाः दूगु बँयात ख्यः धाइ। प्यखेँ लः दूगु बँयात टापू वा द्वीप धाइ।
पृथ्वीइ प्यंगू मू चकंगु बँभः (Landmass) दु: अफ्रो-युरेसिया बँभः, अमेरिका बँभः, अन्टार्कटिका बँभः, व अष्ट्रेलिया बँभः, गुकियात महाद्वीपय् उपविभाजित यानातःगु दु। ७गू भौगोलिक क्षेत्रयात सामान्यतया महादेशया रुपय् कायेगु या। दकलय् अप्व भूभाग क्षेत्रफल निसें दकलय् म्हो तक्कया क्रमय् थ्व महादेशत एसिया, अफ्रिका, उत्तर अमेरिका, दक्षिण अमेरिका, अन्टार्कटिका, युरोप व अष्ट्रेलियाया ख।