मदुराइ

मदुरै
—  city  —
मदुरै Location of मदुरै in तामिल नाडु
निर्देशाङ्क 9.93°N 78.12°E / 9.93; 78.12
देय्	भारत
राज्य	तामिल नाडु
जिल्ला	मदुराय
जनसङ्ख्या	९२२,९१३ (2001[update])
ई लागा	IST (UTC+05:30)
विस्तार • जाः	• 136 metres (446 ft)

मदुरै (तमिल भाषा:மதுரை) भारतया तामिल नाडु राज्यया मदुराय जिल्लाया छगू प्राचीन नगर ख। थ्व नगर मदुराइ जिल्लाया राजधानी ख। थ्व नगर तमिलनाडुया छगू महानगर ख। नगर क्षेत्रया ल्याखं कथं थ्व नगर चेन्नई व कोइम्बतुर धुंका तमिलनाडुया स्वंगुगु दकलय् तःधंगु नगर नं ख। जनसंख्याया ल्याखं थ्व तमिलनाडुया स्वंगुगु दकलय् तःधंगु नगर ख। १५ लखः स्वया अप्व जनसंख्या दूगु थ्व नगर वैगाई खुसिया सिथय् लाः। थ्व नगर थन च्वंगु मीनाक्षी देवीया देगःया निंतिं दकलय् अप्वः नांजाः। थ्व नगरया स्थानीय प्रशासन मदुराइ नगर निगमं याइ।

प्राचीन नगर मदुराइ हलिमय् निरन्तर बसोबास दूगु दकलय् पुलांगु नगरय् छगू ख, थ्व नगर करिब २५०० दँ पुलांगु ख। पाण्ड्यन जुजुतेगु शासनया केन्द्र मदुराइया तमिल भाषानाप तसकं स्वापू दु। तमिल विद्वानतेगु छगू मू मुनाज्या स्वंगुगु तमिल संगम थ्व नगरय् जूगु धाइ। थ्व नगरया अभिलिखित इतिहास ईसापूर्व ३गु शताब्दीइ दु, गुकिया उल्लेख मौर्य साम्राज्यया ग्रीक राजदूत मेगास्थेनेस व मौर्य सम्राट चन्द्रगुप्त मौर्यया मन्त्री कौटिल्यां याःगु दु। भारतीय पुरातात्विक सर्वेक्षणं मनालुरय् याःगु उत्खननं ईसापूर्व ३००या मानव बस्ती व रोमन व्यापारिक स्वापूया संकेत खनेदु। थ्व नगरया महत्त्वपूर्ण प्राचीनता दूगु विश्वास दु व थ्व नगरय् थी-थी ईले पाण्ड्यन राज्य, चोल साम्राज्य, मदुराइ सल्तनत, विजयनगर साम्राज्य, मदुराइ नायक, कर्नाटक राज्य, व ब्रिटिश ईस्ट इन्डिया कम्पनीया ब्रिटिश राजं शासन याःगु दु। थ्व नगरय् यक्व ऐतिहासिक स्मारक दु, गुकिलि कूडल अझगर देगः, मीनाक्षी देगः व तिरुमलाई नायक्कर महल दकलय् मू ख।

मदुराइ दक्षिण तमिलनाडुया छगू महत्वपूर्ण औद्योगिक व शैक्षिक केन्द्र ख। थ्व नगरय् थी-थी अटोमोबाइल, रबर, केमिकल व ग्रेनाइट दयेकेगु उद्योग दु। मदुराइय् मदुराइ मेडिकल कलेज, होमियोप्याथिक मेडिकल कलेज, मदुराइ ल कलेज, एग्रिकल्चरल कलेज एण्ड रिसर्च इन्स्टिच्युट व अखिल भारतीय चिकित्सा विज्ञान संस्थान, मदुराइ थें न्याःगु महत्त्वपूर्ण सरकारी शैक्षिक संस्थान दु। थ्व नगरया क्षेत्रफल १४७.९७ वर्ग किमि (५७.१३ वर्ग माइल) दु व सन् २०११य् थ्व नगरया जनसंख्या १,४७०,७५५ दु। थ्व नगर मद्रास उच्च अदालतया छगू इजलासया आसन नं ख।

थ्व तमिलनाडुया अमरुत स्मार्ट नगरया धलखय् केन्द्र सरकारं अमरुत योजनाया निंतिं ल्यःगु छुं नगरय् छगू ख।

इतिहास

बुद्ध धर्मया ग्रन्थ महावंशय् राजकुमार विजय (५४३–५०५ ईसापूर्व)या ७०० अनुयायीत नापं श्रीलंका आगमनया सन्दर्भय् मदुराइया खँ कनातःगु दु। महावंशया कथं श्रीलंकां प्राचीन तमिलकमया मदुराइय् अनमोल उपहार, रत्न व मोति नापं दूतत छ्वयाहःगु खः। इमिगु पुचलं राजकुमार विजयया निंतिं भौमचा सुरक्षित याःगु खः। मदुराइया पाण्ड्यान जुजुं थ्व प्रस्तावय् सहमति प्वंकल। वय्कलं थः म्ह्याय्यात राजकुमार विजयलिसे इहिपा यायेत छ्वयाहःगु जक मखु मेमेगु परिवारयात नं थः म्ह्याय्यात राजकुमारया मन्त्री व पदवीलिसे इहिपा यायेत प्रस्ताव तयेत इनाप याःगु खः। अथे जुया राजकुमारी व सलंसः कुमारीत नापं शिल्पकार व कलाकारतेगु पुचः नं श्रीलंकाय् छ्वयाबिल।

मदुराईइ ईसापूर्व ३गु शताब्दी निसें मनूत च्वनाच्वंगु दु। मेगास्थेनेसं ईसापूर्व ३गु शताब्दीइ मदुराईया भ्रमण याःगु जुइफु, वय्कःया विवरणय् थ्व नगरयात "मेथोरा" धकाः उल्लेख यानातःगु दु। थ्व मतयात छुं विद्वानतेसं विवाद याइ गुकिलिं "मेथोरा" उत्तरी भारतीय नगर मथुरायात संकेत याइ, छाय् धाःसा थ्व नगर मौर्य साम्राज्यया छगू तःधंगु व स्थापित नगर ख। मदुराईया उल्लेख कौटिल्यया (३७०–२८३ ईसापूर्व) अर्थशास्त्रय् नं दु। मदुराइक्कान्ची थें न्याःगु संगम साहित्यय् मदुराइया महत्त्वयात पाण्ड्यन वंशया राजधानी नगरया रुपय् अभिलेखित यानातःगु दु। मदुराईया उल्लेख रोमन इतिहासकार प्लिनी द यंगर (६१ – ई. ११२), टलेमी (ई. ९० – ई. १६८), ग्रीक भूगोलकार स्ट्राबो (६४/६३ ईसापूर्व– ई. २४)या ज्याय् व एरिथ्रियन सागरया पेरिप्लसय् नं दु।

नायक राजवंश

मदुरै नायक राजवंश (सन् १५५९—सन् १७३६) मदुरै नगरय् केन्द्रित छगू राजवंश ख। थ्व राजवंशं १७७दँ राज यात। थ्व राजवंशया शासकत थ्व कथं दु-

• विश्वनाथ नायक (1559—1563)
• कुमार कृष्णप्पा (1563—1573)
• मुट्टु कृष्णप्पा (1602—1609)
• मुट्टु वीरप्पा (1609—1623)

• तिरुमल नायक (1623—1659)
• मुट्टु अलकद्रि (1659—1662)

• चोक्कनाथ (1662—1682)
• रंगकृष्ण मुथु वीरप्पा (1682—1689)
• रानी मंगम्मल (1689—1704)
• विजय रंग चोक्कनाथ (1704—1731)
• रानी मीनाक्षी (1731—1736)

भूगोल

थ्व शहरया अक्षांश व देशान्तर क्रमश 9.93° N 78.12° E ख। समुद्र सतह स्वया थ्व थाय् १३६ मिटर (४४६ फुट) च्वे ला।

जनसंख्या

भारतया सन् २००१या जनगणना कथं मदुरै शहरया जनसंख्या ९२२,९१३ दु। थ्व जनसंख्याय् मिजं ५१% व मिसा ४९% दु। थनया साक्षरता प्रतिशत ७९% दु, गुकिलि मिजंतेगु साक्षरता ८४% व मिसातेगु साक्षरता ७४% दु। सकल भारतया साक्षरता प्रतिशत ५९.५% स्वया मदुरायया साक्षरता अप्व दु। थ्व शहरयगु जनसंख्याय् १०% ६ दँ स्वया क्व दँयापिं दु।

इतिहास

மதுரை