कन्नड भाषा

कन्नड
ಕನ್ನಡ kannaḍa
मू भाषी जनसंख्या	कर्णाटक, भारत, संयुक्त राज्य अमेरिका, अस्ट्रेलिया, सिंगापोर, संयुक्त अधिराज्य, संयुक्त अरब एमिरेट्स
Region	कर्णाटक, केरल, महाराष्ट्र, आंध्र प्रदेश, गोआ, तमिल नाडु .
Native speakers	६ कोटी निवासी (२००१, मात्र भारत में), ९० लखःया द्वितीय भाषा  (date missing)
भाषा परिवार	द्रविड भाषा परिवार द्रविड भाषा प्रोटो-कन्नड कन्नड
आधिकारिक अवस्था
आधिकारिक मान्यता	India (कर्णाटक)
भाषा नियमन संस्था	कर्णाटक सरकारया थी-थी संस्थात
भाषा कोड
ISO 639-1	kn
ISO 639-2	kan
ISO 639-3	kan

कन्नड (ಕನ್ನಡ Kannaḍa, Template:IPA-kn) वा कैनड़ीज़ भारतया कर्नाटक राज्यय् ल्हाइगु भाषा ख। थ्व भाय् कर्नाटकया राजभाषा ख। थ्व भारतया दकले अप्व छ्यलिगु भाषाय् छगु ख। ४.५० कोटी मनुतयेसं कन्नड भाषा छ्यलि। थ्व भाय् एन्कार्टाकथं हलिंया दकले अप्व ल्हाइगु ३० भाषाया धलखय् २७गु थासय् ला। थ्व द्रविड भाषा-परिवारय् व तर थुकिलि संस्कृतया नं यक्व खँग्वः दु। कन्नड भाषा ल्हाइपिंसं थुकियात 'सिरिगन्नड' धाइ। कन्नड भाषा करिब २५०० दँनिसें छ्यलातःगु इतिहास दु। कन्नड लिपि करिब १९०० दँ निसें छ्यलातःगु दु। कन्नड मेमेगु द्रविड भाषात थें हे च्वं। तेलुगु, तमिल व मलयालम थ्व भाय् नाप ज्व ला। संस्कृत भाषां यक्व प्रभावित जूगु थ्व भाषाय् संस्कृतं यक्व खँग्वः वास्तविक अर्थय् हे छ्यलातःगु दु। कन्नड भारतया २२ आधिकारिक भाषाय् छगु ख।

कन्नड व कर्नाटक खँग्वःया व्युत्पत्ति

कन्नड व कर्नाटक खँग्वःया व्युत्पत्तिया विषयय् छुं विद्वानया विचाः कथं "कंरिदुअनाडु" अर्थात् "हाकूगु चाया देय्" नं कन्नड खँग्वः दूगु ख धाःसा मेमेपिं विद्वान् अनुसार "कपितु नाडु" अर्थात् "नस्वाःगु देय्" नं "कन्नाडु" व "कन्नाडुं" "कन्नड"या व्युत्पत्ति जूगु ख। कन्नड साहित्यया इतिहासकार आर.नरसिंहाचारं थ्व विचाःयात स्वीकार यानादिगु दु। छुं वैयाकरणविद् कथं कन्नड़ संस्कृत खँग्वः "कर्नाट"या तद्भूव रूप ख। थथे नं धाइगु या कि "कर्णयो अटति इति कर्नाटक" अर्थात छु नहाय्पंय् हाली, व कर्नाटक ख।

प्राचीन ग्रन्थय् कन्नड, कर्नाट, कर्नाटक खँग्वः समानार्थ छ्यलातःगु दु। महाभारतय् कर्नाट खँग्वःया छ्यला थी-थी कथं जूगु दु (कर्नाटकश्च कुटाश्च पद्मजाला: सतीनरा:, सभापर्व, 78, 94; कर्नाटका महिषिका विकल्पा मूषकास्तथा, भीष्मपर्व 58-59)। निगु शताब्दीइ च्वयातःगु तमिल "शिलप्पदिकारम्" नामक काव्यय् कन्नड भाषा नवाइपिन्त "करुनाडर" धका नां बियातःगु दु। वराहमिहिरया बृहत्संहिता, सोमदेवया कथासरित्सागर गुणाढयया पैशाची "बृहत्कथा" आदि ग्रंथय् नं कर्नाट खँग्वःया बराबर उल्लेख जु।

अंग्रेजीइ कर्नाटक खँग्वः विकृत जुया कर्नाटिक (Karnatic) वा केनरा (Canara), हानं केनरां केनारीज़ (Canarese) जुवन। उत्तर भारतया हिन्दी व मेमेगु भाषाय् कन्नड़ खँग्वःया निंतिं कनाडी, कन्नडी, केनारा, कनारी आदि छ्यलातःगु खनेदु।

थौंकन्हे, कर्नाटक व कन्नड खँग्वः निश्चित अर्थय् छ्यलिगु या – कर्नाटक प्रदेशया नां ख व "कन्नड" भाय्या।

कन्नड भाषा व लिपि

प्राचीन कन्नड शिलालेख, ५७८ ई. बादामी-चालुक्य वंश कालीन, बादामीया गुफा चित्र सं० ३य् लूगु।

द्रविड भाषा परिवारया भाषातयेत पंचद्रविड भाषा नं धाइगु या। न्हापाया ईले पंचद्राविड भाषाय् कन्नड, तमिल, तेलुगु, गुजराती व मराठी भाषातयेत नालेगु जुयाच्वन। तर आःया ईले पंचद्राविड भाषाया अन्तर्गत कन्नड, तमिल, तेलुगु, मलयालम व तुलु भाषा ला। वस्तुत: तुलु कन्नडया हे छगु पुष्ट बोली ख गुकियात दक्षिण कन्नड जिल्ल़ाय् ल्हाइ। तुलुनापं कन्नडया मेमेगु भाषिकाय् कोडगु, तोड, कोट व बडग ला। कोडगु कुर्गय् ल्हाइ धाःसा मेगु स्वंगु भाय् नीलगिरि जिल्लाय् ल्हाइ। नीलगिरि जिल्ला तमिलनाडु राज्यया अन्तर्गतय् ला।

रामायण-महाभारत-कालय् नं कन्नड ल्हाइगु यासां ईसा पूर्व कन्नडया छुं च्वयातःगु रूप मलुनि। प्रारम्भिक कन्नडया च्वयातःगु रूप शिलालेखय् खनेदु। शिलालेखय् हल्मिडि नांया थासय् लूगु शिलालेख दकले प्राचीन जु, गुकिया रचनाकाल 450 ई. ख। न्हेगु शताब्दीइ दयेकातःगु शिलालेखय् बादामि व श्रवण बेलगोलया शिलालेख महत्वपूर्ण जु। प्राय: च्यागु शताब्दी न्हापाया शिलालेखय् गद्यया हे छ्यला जूगु दु व थ्व धुंकाया शिलालेखय् काव्यलक्षणयुक्त पद्यतयेगु दसु लूगु दु। थ्व शिलालेखतयेगु भाषा सुगठित व प्रौढ दु। नापं, भासय् संस्कृतया यक्व प्रभाव खनेदु। थ्व कथं यद्यपि च्यागु शताब्दी तक्कया शिलालेखतयेगु आधारय् कन्नडय् गद्य-पद्य-रचनाया दसिं लु। आतक्क लुयावःगु कन्नड भाषाया दकले पुलांगु ग्रन्थ "कविराजमार्ग" धुंका कन्नडय् ग्रन्थनिर्माणया ज्या उत्तरोत्तर अप्वल व भाषा निरंतर विकसित जुवन। कन्नड भाषाया विकासक्रमयात प्यंगु अवस्थाय् थ्व कथं बायातःगु दु:

1. अतिप्राचीन कन्नड (च्यागु शताब्दीया अन्त तक्कया अवस्था),
2. हळ कन्नड–प्राचीन कन्नड (९गु शताब्दीया आरम्भं १२गु शताब्दीया मध्य-काल तक्कया अवस्था),
3. नडु गन्नड मध्ययुगीन कन्नड (१२गु शताब्दीया उत्तरार्ध निसें १९गु शताब्दीया पूर्वार्ध तक्कया अवस्था), व
4. होस गन्नड–आधुनिक कन्नड (१९गु शताब्दीया उत्तरार्ध निसें आ तक्कया अवस्था)।

प्यंगुं हे मू द्राविड भाषातयेगु थः-थःगु लिपि दु। डा.एम.एच. कृष्णया अनुसार थ्व प्यंगुं हे लिपितयेगु विकास प्राचीन अंशकालीन ब्राह्मी लिपिया दक्षिणी कचां जूगु ख। बनावटया दृष्टिं कन्नड व तेलुगुइ व तमिल व मलयालमय् समानता दु। 13गु शताब्दी स्वया न्ह्यः च्वयातःगु तेलुगु शिलालेखतयेगु आधारय् थ्व धाइगु या कि प्राचीनकालय् तेलुगु व कन्नडया लिपि छगु हे ख। वर्तमान कन्नड लिपि आकारया दृष्टिं देवनागरी लिपिं पा, तर निगुया हे सःपुचलय् यक्व मपा। अंतर थुलि जक्क दुकि कन्नडय् माआखःया अन्तर्गत "ए" व "ओ"या ह्रस्व रूप व बाआखःया अन्तर्गत वत्स्य "ल" नापं मूर्धन्य "ल" वर्ण (ळ) नं छ्यलातःगु दु। प्राचीन कन्नडय् "र" व "ळ" प्रत्येकया छगु मूर्धन्य रूपया प्रचलन दु, तर आधुनिक कन्नडय् थ्व नितां वर्णतयेगु छ्यला लुप्त जुइ धुंकल। ल्यंगु सःपुचः संस्कृत थें हे च्वं। कन्नडया वर्णमालाय् कुल 47 वर्ण दु। थौंकन्हे थुकिया ल्या न्येनि तक्क अप्वयेका हःगु दु।

भाषिका

सामान्य कन्नड भाषाया प्यता मू भाषिका दु

तटीय कन्नड

मंगळूरु कन्नड, हालक्कि, बर्कूरु, हव्यक, कुंदगन्नड, शिर्सि कन्नड, अंकोल कन्नड, मलॅनाडु कन्नड

उत्तर कर्नाटक प्रान्त भाषा

धारवाड कन्नड, गुल्बर्ग कन्नड, विजयपुर कन्नड

आग्नेय प्रान्त (दक्षिण-पूर्व) भाषा

अरेभाषा वा गौड कन्नड, तिपटूरु, रबकवि, नंजनगूडु

दक्षिण कर्नाटक प्रान्त भाषा

अरुवु, बॅंगळूरु कन्नड, सोलिग, कन्नड कुरुंब, गौड्र भाषा

स्वयादिसँ

• कन्नड लिपि
• कन्नड साहित्य

पिनेया स्वापू

• कन्नडकस्तूरी : कन्नडया थी-थी कथंया सामान्य व प्राविधिक खँग्वःधूकु
• कन्नडया थी-थी खँग्वःधूकु
• कन्नड व हिन्दीया पारस्परिक स्वापू