भारतीय शास्त्रीय संगीत

विकिपिडिया नं

भारतीय शास्त्रीय संगीत भारतीय उपमहादेशया थीथी थासय् विकास जूगु छता मंका शास्त्रीय संगीत ख। थ्व संगीतय् राग, सुर, ताल, थाट आदि थीथी गुण दै। थ्व संगीतया उत्पत्ति वेद मन्त्रत उच्चारण याइबिलय् सामवेदं जूगु धइगु विश्वास दु। थ्व संगीतया वर्तमानय् दूगु प्राचीनतमः ग्रन्थः भरतमुनिया नाट्यशास्त्र ख। मेमेगु मू ग्रन्थय् बृहद्देशी, दत्तिलम्, सङ्गीतरत्नाकर आदि ला।

संगीतया न्हेगु सः[सम्पादन]

भारतीय शास्त्रीय संगीतय् ७गु सःयात मू सःया रुपय् नालातःगु दु-

थ्व सलय् नं शुद्ध स्वर व इमिगु विकृत स्वर दु। स , प स्वरतेगु विकृत स्वर मदु। रे,ग,द, नी स्वर अधः जुसा इमित कोमलस्वर धाइ इति। म स्वरया विकृत स्वर उच्च जुइ, उकियात तीव्रस्वर धाइ। समकालीन भारतीय शास्त्रीय सङ्गीतय् शुद्ध व विकृत याना १२ स्वर छ्यताःगु दु। महार्षि भरतमुनिं थ्व सःतेगु आधारय् २२श्रुति प्रतिपादित यानादिगु दु।

भारतीय सङ्गीत प्रकार[सम्पादन]

भारतीय सङ्गीत मू कथं क्वय् बियातःगु रुपय् बायेछिं-

शास्त्रीय सङ्गीतयात हानं निता संगीतय् बायेछिं-

हिन्दुस्तानी सङ्गीत मुगल जुजुतेगु छत्रछांयाय् विकसित जूगु संगीत ख। कर्णाटक सङ्गीत धाःसा देगलय् विकशित जूगु ख। अतः, दक्षिण भारतया कर्णाटक संगीत कृतिइ भक्ति रस अधिक दु, हिन्दुस्तानी सङ्गीतय् शृङ्गार अधिक खनेदु। उप-शास्त्रीयसङ्गीतय् ठुमरि, टप्पा, होरी, कजरी, लावणि, सोभाने, आदि ला गुकिलि शास्त्रीय संगीतया प्रभाव खनेदु।

सुगमसङ्गीत जनसाधारणय् प्रचलित संगीत ख। थुकिलि शास्त्रीय संगीतया छुं प्रभाव दयाच्वंगु खनेदु। छुं सुगम संगीत थ्व कथं दु-


मू ग्रन्थ[सम्पादन]

  1. नाट्यशास्त्र -- भरत मुनि
  2. बृहद्देशीय -- मतंग मुनि
  3. नारदीय शिक्षा --
  4. संगीत मकरंद --
  5. सरस्वती हृदयालंकार -- मिथिलाया जुजु नान्यदेव (11गु शदी)
  6. अभिलषितार्थ चिंतामणि -- सोमेश्वर (12गु शदी)
  7. संगीतचूड़ामणि -- सोमेश्वर पुत्र प्रतापचक्रवर्ती या जगदेकमल्ल (12गु शदी)
  8. संगीतसुधाकर -- चालुक्यवंशीय सौराष्ट्रनरेश महाराज हरिपाल (1175 ई.)
  9. संगीतरत्नावली -- सोमराज देव वा सोमभूपाल (1180)
  10. गीतगोविन्द -- जयदेव (12गु शती ई.)
  11. पंडिताराध्यचरितम् -- पाल्कुरिकि सोमनाथ (तेलगुइ, 1270 ई.)
  12. संगीतरत्नाकर -- शार्ङ्गदेव (१३ शती)
  13. शृंगारहार -- शाकंभरिया जुजु हम्मीर (लगभग 1300 ई.)
  14. संगीत-समय-सार -- जैन आचार्य पार्श्वदेव (लगभग 1300 )
  15. संगीतसार -- विद्यारण्य (१४गु शताब्दी)
  16. रागतरंगिणी -- लोचन कवि (१५गु शताब्दी)
  17. संगीतशिरोमणि -- अनेक पण्डिततेगु योगदान (मलिक सुलतानया आह्वानय्, १५गु शताब्दी)
  18. रसिकप्रिया -- मेवाड़या महाराणा कुंभ (गीतगोविन्दया टीका, 1431-1469 ई.)
  19. संगीतराज -- महाराणा कुम्भ
  20. मानकुतूहल -- ग्वालियरया जुजु मानसिंह तोमर (हिन्दीइ, 15गु शती)
  21. षड्रागचंद्रोदय -- पुण्डरीक विट्ठल (१६गु शताब्दी)
  22. रागमाला -- पुण्डरीक विट्ठल
  23. रागमंजरी -- पुण्डरीक विट्ठल
  24. नर्तननिर्णय -- पुण्डरीक विट्ठल
  25. स्वरमेलकलानिधि -- कर्णाटक संगीतया विद्वान् रामामाला (1550 ई.)
  26. स्वरमेल कलानिधि -- रामामात्य (१६गु शताब्दी)
  27. रागविबोध -- सोमनाथ (1609 ई.)
  28. संगीतसुधा -- तंजोरया जुजु रघुनाथ (थःगु मंत्री गोविंद दीक्षितया ग्वहालिइ 1620 ई. स)
  29. चतुर्दंडीप्रकाशिका -- व्यंकटमखी (सन् 1630 ई.)
  30. संगीतदर्पण -- दामोदर मिश्र (लगभग सन् 1630 ई.)
  31. हृदय प्रकाश -- हृदयनारायण देव (१७गु शताब्दी)
  32. हृदय कौतुकम् -- हृदयनारायण देव (१७गु शताब्दी)
  33. संग्रहचूड़ामणि -- गोविंद (1680-1700)
  34. संगीत पारिजात -- अहोबल (१७गु शती)
  35. संगीत दर्पण -- दामोदर पण्डित
  36. अनूपविलास -- भावभट्ट
  37. अनूपसंगीतरत्नाकार --भावभट्ट
  38. अनुपांकुश --भावभट्ट
  39. संगीतसार -- जयपुरया महाराज प्रतापसिंह (1779-1804 ई.)
  40. अष्टोत्तरशतताललक्षणाम् -- सोमनाथ
  41. रागतत्वविबोध -- श्रीनिवास (18वीं शती)
  42. रागतत्वविबोध: -- श्रीनिवास पण्डित (अठारहवीं शताब्दी)
  43. संगीतसारामृतम् -- तंजोरया मराठा जुजु तुलजेन्द्र भोंसले (18गु शती)
  44. रागलक्षमण् -- तुलजेन्द्र भोंसले
  45. लक्ष्यसंगीतम्‌ -- विष्णु नारायण भातखंडे (संस्कृत ; 1910, १९३४)
  46. अभिनवरागमंजरी -- विष्णु नारायण भातखंडे (संस्कृत ; 1910, १९३४)
  47. हिंदुस्तानी संगीत पद्धति -- विष्णु नारायण भातखंडे (मराठीइ)
  48. हिंदुस्तानी संगीत क्रमीक (खुगु भागय्) -- विष्णु नारायण भातखंडे
  49. संगीत तत्त्वदर्शक -- विष्णु दिगंबर पलुस्कर (20गु शदी)

स्वयादिसँ[सम्पादन]