नाट्यशास्त्रम्
नाट्यशास्त्रम् वा नाट्यशास्त्र संस्कृतय् भरतमुनिं च्वयातःगु छगु ग्रन्थ ख। थ्व ग्रन्थय् संगीत, नाटक, प्याखँ, अभिनय आदि थी-थी विषयय् थी-थी खँ व नियम च्वयातःगु दु। नापं, थ्व ग्रन्थय् थी-थी सिद्धान्त बियातःगु दु गुकिया आधारय् लिपा भारतया थीथी थासय् थीथी कथंया प्याखँ, नाटक, म्ये आदिया संस्कृति दयावल। थ्व सफूलिं भारतीय उप-महाद्वीपया संस्कृतिइ यक्व प्रभाव याःगु दु। थ्व सफू सामवेदया आधारय् च्वःगु गन्धर्ववेदया आधारय् च्वयातःगु धैगु मान्यता दु।
तिथि
[सम्पादन]थ्व ग्रन्थया वर्तमान सफूलि ६००० श्लोक दु। थ्व सफू भरतमुनिं २०० इपू निसें २०० इसं दुने च्वयातःगु विश्वास दु। नाट्य शास्त्र थ्व स्वया न्ह्यःया गन्धर्व वेदया आधारय् च्वयातःगु ख। गन्धर्व वेद सामवेदया परिमार्जनया रुपय् च्वयातःगु व उकिलि ३६,००० श्लोक दुगु विश्वास दु। [१]थ्व नाट्य वेद तर थौं तक्क मलुनि।
भरतमुनिया ऐतिहासिक प्रमाण मदु। थ्व ग्रन्थ छम्ह हे मनुनं च्वःगु वा यक्व मनुतयेसं च्वगु आतक्क मस्युनि। तर, थ्व सफूलि न्हापाया श्लोकय् लिपा वइगु श्लोकया बारेय् च्वयातःगु व नापं भाषिक एकरुपता दूगुलिं थ्व ग्रन्थ छम्ह हे मनुं च्वयातःगु जुइफूगु विश्वास दु[२]: थ्व ग्रन्थ छम्ह हे मनुनं च्वगु जुसां व मनुया नां भरतमुनि ख कि मखु धैगु चीजय् नं विवाद दु। [३]
संरचना
[सम्पादन]थ्व ग्रन्थय् प्रत्यभिज्ञा दर्शनया छाप दु। प्रत्यभिज्ञा दर्शनय् स्वीकृत ३६ मूल तत्वतेगु प्रतीक स्वरूप नाट्यशास्त्रय् ३६ अध्याय दु। न्हापांगु अध्यायय् नाट्योत्पत्ति, निगुगुलि मण्डपविधान धुंकाया मेगु स्वंगु अध्यायय् नाट्यारम्भ स्वया न्ह्यःया प्रक्रियाया विधान वर्णित दु। ६ व ७गू अध्यायय् रस व भावया व्याख्या दु। थ्व भारतीय काव्यशास्त्रय् व्याप्त रससिद्धान्तया आधारशिला ख। ८ व ९ अध्यायय् उपांग व अंगद्वारा प्रकल्पित अभिनयया स्वरूपया व्याख्या यासें नेगु प्यंगु अध्यायय् गति व करणतेगु विवरण बियातःगु दु। मेगु प्यंगु अध्यायय् छन्द व अलंकारया स्वरूप तथा स्वरविधान बियातःगु दु। नाट्यया भेद व कलेवरया सांगोपांग विवरण १८ व १९गू अध्यायय् ब्युसें २०गू अध्यायय् वृत्ति विवेचन यानातःगु दु। तत्पश्चात् २९गू अध्यायय् विविध प्रकारया अभिनयया विशेषता बियातःगु दु। २९-३४ अध्याय तक गीत वाद्यया विवरण व ३५गू अध्यायय् भूमिविकल्पया व्याख्या दु। अंतिम अध्याय उपसंहारात्मक दु।
| अध्याय | अध्याय |
|---|---|
| अध्याय १ | नाट्य |
| अध्याय २ | नाट्यमण्डप |
| अध्याय ३ | रङ्गपूजा |
| अध्याय ४ | ताण्डव |
| अध्याय ५ | पूर्वरङ्ग |
| अध्याय ६ | रस |
| अध्याय ७ | भाव |
| अध्याय ८ | उपाङ्ग |
| अध्याय ९ | अङ्ग |
| अध्याय १० | चारीविधान |
| अध्याय ११ | मण्डलविधान |
| अध्याय १२ | गतिप्रचार |
| अध्याय १३ | करयुक्तिधर्मीव्यञ्जक |
| अध्याय १४ | छन्दोविधान |
| अध्याय १५ | छन्दोविचितिः |
| अध्याय १६ | काव्यलक्षण |
| अध्याय १७ | काकुस्वरव्यञ्जन |
| अध्याय १८ | दशरूपनिरूपण |
| अध्याय १९ | सन्धिनिरूपण |
| अध्याय २० | वृत्तिविकल्पन |
| अध्याय २१ | आहार्याभिनय |
| अध्याय २२ | सामान्याभिनय |
| अध्याय २३ | नेपथ्य |
| अध्याय २४ | पुंस्त्र्युपचार |
| अध्याय २५ | चित्राभिनय |
| अध्याय २६ | विकृतिविकल्प |
| अध्याय २७ | सिद्धिव्यञ्जक |
| अध्याय २८ | जातिविकल्प |
| अध्याय २९ | ततातोद्यविधान |
| अध्याय ३० | सुषिरातोद्यलक्षण |
| अध्याय ३१ | ताल |
| अध्याय ३२ | गुणदोषविचार |
| अध्याय ३३ | प्रकृति |
| अध्याय ३४ | भूमिकाविकल्प |
| अध्याय ३५ | नाट्यशाप |
| अध्याय ३६ | गुह्यतत्त्वकथन |
प्रभाव
[सम्पादन]नाट्यशास्त्रम्य् थी-थी ईलय् थीथी टीका व तंसा बीइगु ज्या जुया शास्त्रीय संगीतय् यक्व विकास जुल। अभिनवगुप्तया अभिनवभारती थ्व सफूया दकलय् नांजाःगु तंसा ख। दसु- थ्व सफूलि मदूगु रस, शान्त रस अभिनवगुप्तं तना नवरस दयेकादिल। नेपालभाषाय् च्वयातःगु नाट्य ख्यःया दकलय् न्हापांगु सफू थ्व हे सफूया तंसा/वर्णन संगीत चन्द्र ख। थ्व सफू ख्वपया जुजु जगज्योति मल्ल व वय्कःया मन्त्री वंशमणि झां च्वयादिगु ख।[४]
लिधंसा
[सम्पादन]- ↑ Ghosh, Manomohan (2002). Natyasastra.
- ↑ Bharata: The Natyasastra (1996). Kapila Vatsyayan. Sahitya Akademi, New Delhi.p.6
- ↑ Manmohan Ghosh, ed. (1950). Natyashastra,. Asiatic Society,. See introduction p. xxvi for discussion of dates
- ↑ सफू: नेपालभाषा साहित्यया इतिहास, च्वमि:प्रेमशान्ति तुलाधर, पिथना:नेपालभाषा एकेदमि, भाषा:नेपालभाषा, दं: नेसं ११२०