मुगल साम्राज्य
मुगल साम्राज्य दक्षिण एसिया(भारत, पाकिस्तान,बंगलादेश, अफगानिस्तान)या छगू प्रारम्भिक आधुनिक साम्राज्य ख। थःगु चरम अवस्थाय् थ्व साम्राज्य पश्चिमय् सिन्धु खुसिया स्वनिगः पारीया सिथय्, उत्तरपश्चिमय् उत्तरी अफगानिस्तान व उत्तरय् काश्मिर निसें पूर्वय् थौंकन्हय् या आसाम व बंगलादेशया उच्चभूमि व दक्षिणय् भारतया दक्कन पठारया उत्तर तक थ्यं।
मुगल साम्राज्यया पलिस्था परम्परागत रुपं सन् १५२६इ ट्रान्सोक्सियानाया तिमुरिद नायः बाबरं याःगु धाइ, गुम्हेस्यां जःलाखःला सफाभिद साम्राज्य व ओटोमन साम्राज्यया ग्वहालि छ्यला दिल्लीया सुल्तान इब्राहिम लोदीयात सन् १५२६ या न्हापांगु पाणिपतया युद्धय् बुकल। थ्व नापं उत्तर भारतया चकं ख्यलय् मुगलतेगु शासन न्ह्यथन। मुगल शाही संरचना धाःसा सन् १६००स बाबरया छेय् अकबरया शासनकालय् जूगु खनेदु। थ्व शाही संरचना सन् १७२०स अन्तिम मू सम्राट औरंगजेबया मृत्युया छुं ई लिपा तक्क दयाच्वन। औरंगजेबया शासनकालय् थ्व साम्राज्य भौगोलिक कथं दकलय् चकंगु लागाय् थ्यन। सन् १७६० तक्क पुलांगु दिल्ली व उकिया जःखःया क्षेत्रय् सीमित जुया थ्व साम्राज्य सन् १८५७या भारतीय विद्रोह धुंका बेलायती राजं औपचारिक रुपं विघटन यात।
मुगल साम्राज्य सैन्य युद्धं दयेकूगु व सेनाया बलं निरन्तरता दूगु जूसां थुकिलिं थःगु शासनय् वःगु संस्कृति व जनजातियात कठोर रुपं दमन मया; बरु थुकिलि न्हुगु प्रशासनिक अभ्यास, व विविध शासक अभिजात वर्गया माध्यमं राज्यदुनेया थीथी शक्तितेत शान्त यानातल। थुकिया लिच्वः कथं थ्व साम्राज्य छगू दक्ष, केन्द्रीकृत व मानकीकृत शासनया लँपुइ वन। साम्राज्यया सामूहिक सम्पत्तिया आधार कृषि कर ख, गुकियात स्वम्हम्ह मुगल सम्राट अकबरं पलिस्था यात।
इतिहास
[सम्पादन]लाहौरया लोदी गभर्नर दौलत खानं लोदी सुल्तान इब्राहिम खान विरुद्धया विद्रोह यागु झ्वलय् दौलत खानं थःगु ग्वहालि यायेत बाबुरयात सःतल। थ्व ईलय् बाबुरं बारूदया मिल्वाभः व ख्यः तोप (आर्तिलरी) व उकियात परिचालन यायेगु विधिलिसे परिचित जुइधुंकल। बाबरं अटोमन विशेषज्ञ उस्ताद अली कुलीयात थ्व ज्याय् थःगु सेनाय् तःगु ख। उस्ताद कुलीं बाबुरयात अटोमन सैन्य गठनया दुखँ स्यन। थुकिया लिच्वः कथं बाबुरं थःगु सेनाया दथुइ व्यागन (wagons)य् संरक्षित तोपखाना व बन्दुकं सुसज्जित इन्फेन्ट्री, व निगु हे पपूइ धनुर्धारी अश्वारोही सेना तयाबिल। बाबरं थ्व गठन सन् १५२६इ जूगु पानीपतया न्हापांगु युद्धय् छ्येल, गन दिल्ली सल्तनत प्रति वफादार अफगान व राजपूत सेना ल्याखय् श्रेष्ठ जूसां बारूदया ल्वाभः मदूगुलिं पराजित जुल। अथे हे बाबरं नं थ्व बारूदया हतियार छ्यला संख्यात्मक रुपं श्रेष्ठ राजपुत संघ विरुद्धया निर्णायक खानवा युद्ध त्याकल। तिमुरिद मुगल सेनां थथे तच्वलं अल्पसंख्याय् नं छगू धुंका मेगु निर्णायक विजय प्राप्त यायेधुंका इमिगु विरोधीतयेसं इमिगु विरुद्ध लिपा तक वयेमफल। अकबर, शाह जहान व औरंगजेबया शासनकालयात भारतीय इतिहासया छगू उच्च कालया रुपय् वर्णन यानातःगु दु। औरंगजेबया ई तक्क मुगल सेनाय् भारतीय मुस्मांतेगु प्रधानता दयाच्वन, गुकिलि सदात-ए-बारा थें न्याःगु भारतीय मूलबासी तत्त्वतयेसं मुगल अश्वारोही सेनाया अग्रणी दयेकल। मुगल साम्राज्य छगू शक्तिशाली भूराजनीतिक सत्ता जुल गुकिलि छुं समयय् हलिंया २४.२% जनसंख्या दयाच्वन। मुगलतयेसं फारसी संस्कृति व कलाया तत्त्वत उत्तराधिकारय् काल, अथे हे अटोमन व सफाभिदतेसं नं थ्व संस्कृति नालाकाल। भारतीय मुस्मांतयेसं भारतय् तोपखानाया प्रभुत्व कायम यात व मुगल साम्राज्यया पतन धुंका नं थी-थी गैर-मुस्लिम भारतीय राज्यतेसं थःगु सेनाय् हिन्दुस्तानी मुस्मांतेत तोपखाना अधिकारीया रुपय् भर्ना यानाच्वन।
शासकतेगु धलः
[सम्पादन]| मुगल जुजुतः | ||||||||||||
| जुजु | नां | गद्दीसीन | गद्दीत्याग | |||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| बाबुर | जहिरुद्दीन मोहम्मद | ई सं १५२६ | ई सं १५३० | |||||||||
| हुमायुं | नसिरुद्दीन मोहम्मद | ई सं १५३० | ई सं १५४० | |||||||||
| Interregnum * | - | ई सं १५४० | ई सं १५५५ | |||||||||
| हुमायुं | नसिरुद्दीन मोहम्मद | ई सं १५५५ | ई सं १५५६ | |||||||||
| अखबर | जलालुद्दीन मोहम्मद | ई सं १५५६ | ई सं १६०५ | |||||||||
| जहाँगीर | नुरुद्दीन मोहम्मद | ई सं १६०५ | ई सं १६२७ | |||||||||
| शाह जहान | शाहबुद्दीन मोहम्मद | ई सं १६२७ | ई सं १६५८ | |||||||||
| औरंगजेब | मोहियुद्दीन मोहम्मद | ई सं १६५८ | ई सं १७०७ | |||||||||