भारतया इतिहास
मनूया म्ह दूम्हः न्हापांम्ह प्राणी भारतीय उपमहाद्वीपय् दकलय् न्हापां ७३,००० निसें ५५,००० दँ न्ह्यः थ्यन। दक्षिण एसियाय् दकलय् न्हापांगु ज्ञात मनुया अवशेष ३०,००० दँ न्ह्यःया ख। दक्षिण एसियाय् ईसापूर्व ७०००या नापं स्थायी च्वना-थाय् दयावल; ईसापूर्व ४५०० तक्क स्थायी कथं च्वनिगु जीवनया प्रसार जुल, व बुलुहुँ सिन्धु स्वनिगः लहनाय् विकास जुल। थ्व लहना ईसापूर्व २५०० निसें ईसापूर्व १९००या दथुइ थौंकन्हय्या पाकिस्तान व उत्तर-पश्चिमी भारतय् विकास जुल। ईसापूर्व निगूगु सहस्राब्दीया सुरुइ निरन्तर लः सुयावंगुलिं सिन्धु स्वनिगःया मनूत तःधंगु नगर केन्द्र त्वताः गामय् च्वंवन जुल। हिन्द-आर्य जनजातित मध्य एसियां पञ्जाबय् आप्रवासनया यक्व झ्वलय् वल। उत्तरी भारतय् वैदिक मनुतेगु वैदिक काल (१५००–५०० ईसापूर्व)य् इमिगु व्यापक चिनाखँ मुना (वेद)या रचना जुल। सामाजिक संरचना वर्ण व्यवस्थाया आधारय् दयावल। थ्व वर्तमानय् वयाः जाति व्यवस्थाया रुप काल। पेपांचू-जवाः व चाहिलामि हिन्द-आर्य पञ्जाबं गंगाया ख्यलय् थ्यन। ईसापूर्व ६००या नापं छगू न्हुगु, अन्तरक्षेत्रीय तजिलजि बुयावल। अनंलि, चिधंगु राज्य (जनपद) बुयावल। लिपा,जनपदतेत तःधंगु राज्य (महाजनपद)य् छधी यात। थ्व नापं निक्वःगु नगरी लहनाया विकास जुल, गुकिलिं न्हुगु धार्मिक ज्याझ्वः व अवधारणाया उदय जुल। थ्व इलय् बुयावःगु धार्मिक ज्याझ्वलय् जैन धर्म व बुद्ध धर्म थौं तक दयाच्वंगु दु। बुद्ध धर्म व वैदिक धर्मया अन्तर्क्रियां द्वैत/अद्वैत व आत्माया थीथी विचाःया विकासया लिच्वः कथं वर्तमान हिन्दू धर्मया जन्म जुल।
चन्द्रगुप्त मौर्यं नन्द साम्राज्ययात क्वथला प्राचीन भारतया दकलय् न्हापांगु महान साम्राज्य मौर्य साम्राज्यया पलिस्था यात। भारतया मौर्य जुजु अशोकयात बुद्ध धर्मयात ऐतिहासिक रुपं स्वीकार याःगु व थःगु साम्राज्यय् अहिंसा व शान्ति न्यंकेगु कुतःया निंतिं व्यापक रुपं म्हसीकातःगु दु। मौर्य साम्राज्य ईसापूर्व १८५य् तत्कालीन सम्राट बृहद्रथया सेनापति पुष्यमित्र शुंगां हत्या यायेवं पतन जुल। शुंगां उपमहाद्वीपया उत्तर व उत्तर-पूर्वय् शुंगा साम्राज्य दयेकल धाःसा ग्रीक-ब्याक्ट्रियान साम्राज्यं उत्तर-पश्चिमय् राज यासें हिन्द-यवन साम्राज्य दयेकल। भारतया थी-थी थासय् यक्व राजवंशतेसं शासन यात, गुकिलि गुप्त साम्राज्य नं ला। थ्व साम्राज्य ईसापूर्व ४गु निसें ६गु शताब्दीइया समयय् दूगु ख। थ्व ई, हिन्दू धार्मिक व बौद्धिक पुनरुत्थानया साक्षी युग ख व थुकियात भारतया शास्त्रीय वा स्वर्ण युगया रुपय् म्हसीकिगु या। थ्व इलय् भारतीय लहना, प्रशासन, तजिलजि, व धर्मया थीथी विषय एसियाया यक्व थासय् न्यनावन, गुकिलिं एसियाया मेमेगु क्षेत्रय् भारतीकरण जूगु राज्यतेगु पलिस्था जुल। ७गु व ११गु शताब्दीया दथुइ दकलय् महत्त्वपूर्ण घटना कन्नौज केन्द्रित त्रिपक्षीय संघर्ष ख। दक्षिणी भारतय् प्यंगुगु शताब्दीया मध्यनिसें यक्व साम्राज्य शक्तिया उदय जुल। चोल वंशं ११गु शताब्दीइ दक्षिणी भारतयात थःगु अधीनय् लाकल। प्रारम्भिक मध्यकालीन कालय्, भारतीय गणित, हिन्दू ल्याआखया प्रभाव अरब हलिमय् लात व अनया गणित व खगोलशास्त्रया विकासयात प्रभावित यात। थुकिया लिच्वः कथं हिन्दू-अरबी ल्याखँ प्रणाली दयावल गुकियात हलिंया सकल तजिलजिइ मानक निनेगु प्रणालीया कथं छ्यलीगु या।
इस्लामिक विजयं ८गु शताब्दीइ हे आधुनिक अफगानिस्तान व सिन्धय् सीमित कब्जा यात, व वयां लिपा महमूद गज्नीया आक्रमण जुल। दिल्ली सल्तनतया पलिस्था १२०६इ मध्य एसियाली टर्कतेसं याःगु ख। इमिसं १४गु शताब्दीया सुरुइ उत्तरी भारतीय उपमहाद्वीपया छगू मू भागय् शासन यात। थ्व थासय् यक्व टर्क, अफगान व भारतीय राजवंशतेसं शासन यात, गुकिलि तुर्क -मंगोल वंशया तुगलक राजवंश नं ला। १४गु शताब्दीया अन्तय् तिमुरया आक्रमण धुंका थुकिया पतन जुल व मालवा, गुजरात व बहमनीया सल्तनतया आगमन खने दत। थुकिया लिपा १५१८इ बहमनी सल्तनत प्यंगु दक्कन सल्तनतय् विभाजित जुल। तःमि बंगाल सल्तनत नं छगू मू शक्तिया रुपय् उदय जुल, गुकिलिं स्वंगु शताब्दी स्वया अप्व ई तक्क दयाच्वन। थ्व ईले अनेक बल्लाःगु हिन्दू राज्यत, विशेष यानाः विजयनगर साम्राज्य व राजपूत राज्यतेगु उदय जुल व भारतया सांस्कृतिक व राजनीतिक परिदृश्ययात आकार बीगु ज्याय् महत्त्वपूर्ण भूमिका म्हितल।
प्रारम्भिक आधुनिक कालया शुरुवात १६गु शताब्दीइ जुल, गुबले मुगल साम्राज्यं भारतीय उपमहाद्वीपया अप्व भाग त्याकल। थ्व नापं भारतय् न्हापांगु औद्योगिकीकरणया चरण न्ह्यथन व भारत दकलय् तःधंगु विश्व अर्थतन्त्र व उत्पादन शक्ति जुल। १८गु शताब्दीया सुरुइ मुगलतेगु क्रमिक पतन जुल, गुकिया मू कारण मराठातेगु तच्वःयावःगु शक्ति ख, गुकिलिं भारतीय उपमहाद्वीपया व्यापक क्षेत्रय् थःगु नियन्त्रण दयेकल। ईस्ट इन्डिया कम्पनीं बेलायती सरकारया पाखें छगू सार्वभौम शक्तिया रुपय् ज्या याना १८गु शताब्दीया मध्य व १९गु शताब्दीया मध्यया दथुइ बुलुहुँ भारतया विशाल क्षेत्रय् नियन्त्रण प्राप्त यात। भारतय् कम्पनी शासनया नीतिं यानाः सन् १८५७या भारतीय विद्रोह जुल। भारतय् लिपा प्रत्यक्ष रुपं बेलायती राजं शासन यात। प्रथम विश्वयुद्ध धुंका महात्मा गान्धीया नेतृत्वय् भारतीय राष्ट्रिय कांग्रेसं स्वतन्त्रताया निंतिं राष्ट्रव्यापी संघर्ष न्ह्याकल। लिपा, अखिल भारतीय मुस्लिम लीगं छगू ब्यागलं मुस्लिम बहुमत राष्ट्र राज्यया आन्दोलन यात। ब्रिटिश भारतीय साम्राज्य सन् १९४७या अगस्टय् डोमिनियन अफ इन्डिया व डोमिनियन अफ पाकिस्तानय् विभाजित जुल, गुकिया लिच्वः कथं भारत व पाकिस्तान दयावल।
कालखण्ड
[सम्पादन]भारतया इतिहासया कालखण्ड थ्व कथं दु:
- प्रागैतिहासिक युग (ईसापूर्व ३३०० तक)
- पुलां ल्वहं युग
- न्हूगु ल्वहं युग
- कंय् युग (थ्यं-मथ्यं ३३०० - थ्यं-मथ्यं १८०० ईसापूर्व)
- ओकर (सियु) रंगया चाथलः तजिलजि (Ochre Colored Pottery culture)
- न युग (थ्यं-मथ्यं १८०० - २०० ईसापूर्व)
- वैदिक काल (लगभग १५०० – ६०० ईसापूर्व)
- वैदिक समाज
- संस्कृत ग्रन्थ
- जनपद
- निक्वःगु शहरीकरण (थ्यं-मथ्यं ६०० - २०० ईसापूर्व)
- बुद्ध धर्म व जैन धर्म
- महाजनपद
- प्रारम्भिक मगध राजवंश
- नन्द साम्राज्य व अलेक्जेन्दरया सैन्य अभियान
- मौर्य साम्राज्य
- संगमकाल
- वैदिक काल (लगभग १५०० – ६०० ईसापूर्व)
- शास्त्रीय ई (थ्यं-मथ्यं २०० ईसापूर्व - थ्यं-मथ्यं ६५० ईसापूर्व)
- प्रारम्भिक शास्त्रीय ई (थ्यं-मथ्यं २०० ईसापूर्व - थ्यं-मथ्यं ३२० ईसापूर्व)
- शुंगा साम्राज्य
- सतवाहन साम्राज्य
- भारतय् व्यापार व यात्रा
- कुशन साम्राज्य
- शास्त्रीय काल (थ्यं-मथ्यं ३२० - ६५० ई.)
- गुप्त साम्राज्य
- वाकटक साम्राज्य
- कामरुप राज्य
- पल्लव साम्राज्य
- कदम्बा साम्राज्य
- हर्ष साम्राज्य
- प्रारम्भिक शास्त्रीय ई (थ्यं-मथ्यं २०० ईसापूर्व - थ्यं-मथ्यं ३२० ईसापूर्व)
- प्रारम्भिक मध्यकालीन ई (मध्य ६गु - १२००)
- लिपांगु गुप्तवंश
- चालुक्य साम्राज्य
- राष्ट्रकूट साम्राज्य
- गुर्जरा-प्रतिहार साम्राज्य
- गहदवल वंश
- कर्णात वंश
- पाल साम्राज्य
- चोल
- पश्चिमी चालुक्य साम्राज्य
- लिपांगु मध्यकालीन ई (c. १२००–१५२६)
- दिल्ली सल्तनत
- विजयनगर साम्राज्य
- अन्य राज्य (गुहिला, मेवाड आदि)
- भक्ति आन्दोलन व सिख धर्म
- प्रारम्भिक आधुनिक ई (१५२६–१८५८)
- मुगल साम्राज्य
- मराठा साम्राज्य
- सिख साम्राज्य
- मेमेगु राज्यतेगु पलिस्था
- युरोपियन अन्वेषण
- भारतय् ईस्ट इन्डिया कम्पनीया शासन
- भारतीय इन्देन्चर ज्यामि प्रणालि
- लिपांगु आधुनिक व समकालीन ई (१८५७ - १९४७)
- १८५७या विद्रोह व उकिया लिच्वः
- ब्रिटिश राज (१८५८–१९४७)
- भारतीय पुनर्जागरण
- ब्रिटिशकालीन अनिकाल
- न्हापांगु विश्वयुद्ध
- निगूगु विश्वयुद्ध
- भारतीय स्वतन्त्रता आन्दोलन (१८८५–१९४७)
- निगूगु विश्व हःताः लिपा (१९४६–१९४७)
- स्वतन्त्रता व विभाजन (१९४७–वर्तमान)