साइबेरिया
साइबेरिया (रूसी: Сибирь, सिबिर) छगु विशाल व विस्तृत भूक्षेत्र ख गन करिब दक्वंथें उत्तर एशिया ला। थ्व रूसया मध्य व पूर्वी भाग ख। सन् 1991 तक्क थ्व सोभियत संघया भाग जुयाच्वन। साइबेरियाया क्षेत्रफल 131 लखः वर्ग किमि दु। तुलनाया निंतिं सकल भारतया क्षेत्रफल 32.8 लखः वर्ग किमि दु , अर्थात साइबेरिया भारत स्वया प्यक्वः तःधं। अथे जुसां साइबेरियाया मौसम व भूस्थिति थुलि चरम जु कि थन 4 कोटी मनु जक्क च्वं, गुकि सन् 2011स उडिसा राज्यया जनसंख्याति जक्क ख।
युरेशियाया आपालं स्टेप (घाँय् ख्यः) क्षेत्र साइबेरियाय् ला। साइबेरिया पश्चिमय् युराल पर्वतनं न्ह्यथना पूर्वय् प्रशान्त महासागर तक्क व उत्तरय् उत्तरध्रुवीय महासागर (आर्कटिक महासागर) तक्क थ्यं। दक्षिणय् थुकिया सीमा कजाकस्तान, मंगोलिया व चीननाप स्वा।
इतिहास
[सम्पादन]करिब 25 निसें 50 कोटी दं न्ह्यः (वा पृथ्वीइ मनुत विकशित जुइ स्वया यक्व न्ह्यः), साइबेरियाया यक्व क्षेत्रय् ग्यान्पुगु ज्वालामुखी मुइगु जुयाच्वन व थ्व क्रम करीब 10 लखः दं तक्क जुया हे च्वन। थुकिलिं पृथ्वीइ दूगु 90% जीवतयेगु नस्ल सिना वन धइगु विश्वास दु।[१] साइबेरियाया पठारया बुं थ्व हे मुइज्यां पिहांवःगु लाभाँ दयावल।
साइबेरियाय् करिब 40,000 दं निसें मनुतयेगु उपस्थितिया चिं दु। ईनापं थन थी-थी जातित च्वन वा बुयावल, गुकिलि यॅनॅत, नॅनॅत, एवेंक, हूण, स्किथी व उईगुर ला। 13गु शताब्दीइ साइबेरियाय् मंगोलतयेसं कब्जा यात व 14गु शताब्दीइ छगु स्वतन्त्र साइबेरियामि राजतन्त्र पलिस्था जुल। मंगोलतयेगु दबावं बैकाल पुखुनापं च्वंपिं याकुत मनुत उत्तरपाखे वना च्वं वन।[२] थ-थःगु थासं थन वया मंगोलतयेसं पश्चिमपाखे रूसय् हमला यायेगु यानातल। 16गु शताब्दीइ रूसया शक्ति तच्वया वल व इपिं पूर्वपाखे च्वंवल। न्हापा बनेज्यामि व म्हो सैनिक साइबेरिया थ्यन, व इमिगु लिउ रूसी सेनां थन वया ज्याकुथि व सिंया किल्ला दयेकल। 17गु शताब्दीया दथुइ तक्क रूसी नियन्त्रण बिस्तार जुया प्रशान्त महासागर तक्क थ्यन। सन् 1709स साइबेरियाया कूल रूसी नस्लया जनसंख्या 2,30,000 दत।[३]
19गु शताब्दीया अन्त तक्क साइबेरिया छगु ल्युलाःगु व म्हो जनसंख्या दूगु क्षेत्र जुयाच्वन। थन रूसया शाही सरकारं थःगु राजनैतिक कैदीतयेत छ्वयेगु यानातल, छाय्धाःसा थन द्वलंद्व माइल तक्क च्वापुं भुनातःगु ख्यः सुं नं कैदीतयेसं बिसुंवना पुलावने मफु। 1891-1916या कालय् ट्रान्स-साइबेरियन रेलमार्ग दयेकल गुकिलिं रूसया औद्योगिकी-पूर्ण पश्चिमी भागयात साइबेरिया नाप स्वानाहल। ईनापं साइबेरियाया जनसंख्या अप्वया वल। थनया दकले तःधंगु आर्थिक व्यवसाय बुंइ क्वसं धातुत, ह्यंग्वा व मेमेगु पदार्थत पिकायेगु ख।
सोभियत संघया ईले थन कैदीतयेत कुनातयेगु निंतिं तःधंगु झ्यालखाना-ज्याकुथि दयेकल गुकियात "गुलाग" धाइ।[४] थन थी-थी गुलागय् करिब 1.4 कोटी मनुतयेत छ्वःगु अनुमान दु। लिउ हलिम हताःबिले नसा मगाना थनया गुलागय् 5 लखः स्वया अप्व मनु सिनावन।[५] सोभियत नीति अनुसार सोभियत संघया छुं नं थासय् गुं नं राष्ट्रिय समुदाय शंकाया दुने वःसा व समुदायया मनुतयेत व गब्लें ला दक्वं समुदाययात हे जबरजस्ती साइबेरिया छ्वयेगु यानातल।[६]
मौसम
[सम्पादन]उत्तरी साइबेरियाय् सिक्क ख्वाउँ, व थन बर्खा लच्छि जक्क जु। साइबेरियाया लगभग दक्वं जनसंख्या थनया दक्षिण भागय् च्वनि व ट्रान्स-साइबेरियन रेलमार्ग नापं च्वनि। थ्व दक्षिणी भागय् चिकुला ला तच्वः हे जुइ (ज्यानुवरीया औसत तापमान −15°सेन्टिग्रेड) तर करिब 4ला तक्क बर्खा जुइ गुकिलिं याना थन बुंज्या बांलाक्क यायेछिं। जुलाईइ औसत तापमान 16°सेण्टिग्रेड व दिंया ईया तापमान 20°सेण्टिग्रेड स्वया अप्व थ्यनि। थनया चा विशेष प्रकारया जुइ। थुकियात चॅर्नोज़ॅम धाइ, गुकिया रूसीइ अर्थ "हाकु चा" ख, व थ्व सिक्क उपजाऊ जु।
साइबेरियाया छगु प्रशासनिक विभागया नां साख़ा गणतंत्र ख, गन दूगु ओय्म्याकोन नगरय् −71.2°सेण्टिग्रेड तक्कया दकले म्हो तापमान खने दु, गुकिया आधारय् थुकियात हलिंया दकले चिकुगु नगरया कथं नालेगु या।
जनसंख्या
[सम्पादन]साइबेरियाय् जनसंख्याया औसत घनत्व 4 व्यक्ति प्रति वर्ग किलोमीटर जक्क दु। तुलनाया निंतिं सन् 2011या जनगणनाय् भारतया बिहार राज्यया जन-घनत्व 1102 मनु प्रति वर्ग किमि दु। थनया आपलं मनु रूसी ख, वा युक्रेनियन मूलया मनु ख सुनां रूसी पहिचान नालाकाल। साइबेरियाय् लगभग प्य लखः जर्मन मूलया नं मनुत दु। इमिसं नं रुसी पहिचान आत्मसात यानातःगु दु। साइबेरिया रूसया भाग 17गु शताब्दी धुंका जूगु ख व रूसी थ्व क्षेत्रय् अबिले निसें हे वःगु ख। व स्वया न्ह्यः थन यक्व जनजातित च्वानिगु या, इमिगु वंशज आतक्क नं थन हे दनि। इपिंइ बुरयात, तूवाई, याकूत व साइबेरियामि ततार मनु ला। बुरयातत व याकुततयेगु जनसंख्या प्य-प्य लखः स्वया अप्वः। थन छुं मेमेगु आदिवासी जातितयेगु चिधंगु जनसंख्या नं दु, दसु- केत, एवेंक, चुकची, कोरयाक, युकाग़ीर, आदि।
स्वयादिसं
[सम्पादन]- रूस
- ट्रान्स-साइबेरियन रेलमार्ग
लिधंसा
[सम्पादन]- ↑ "Yellowstone's Super Sister", Discovery Channel.
- ↑ "Investigating the effects of prehistoric migrations in Siberia: genetic variation and the origins of Yakuts.". Hum Genet. 2006 Oct;120(3):334-53. Epub 2006 Jul 15.
- ↑ Sean C. Goodlett. Russia’s Expansionist Policies I. The Conquest of Siberia. Falcon.fsc.edu. 2010-05-15 कथं।
- ↑ "The unknown gulag: the lost world of Stalin's special settlements ". Lynne Viola (2007). Oxford University Press US. p.3. ISBN 0-19-518769-5
- ↑ Zemskov, Gulag , Sociologičeskije issledovanija, 1991, No. 6, pp. 14-15.
- ↑ Victims of Stalinism: A Comment. Robert Conquest. Europe-Asia Studies, Vol. 49, No. 7 (Nov., 1997), pp. 1317-1319:"We are all inclined to accept the Zemskov totals (even if not as complete) with their 14 million intake to Gulag 'camps' alone, to which must be added 4-5 million going to Gulag 'colonies', to say nothing of the 3.5 million already in, or sent to, 'labour settlements'. However taken, these are surely 'high' figures."