मनूया इतिहास
मनूया इतिहास वा मानव इतिहास प्रागैतिहासिक निसें वर्तमान तकया मानव जातिया ऐतिहासिक अभिलेख खः। आधुनिक मनुतेगु विकास अफ्रिकाय् करिब ३ लख दँ न्ह्यः जूगु ख व न्हापा शिकारी-मुनामि रुपय् म्वानाच्वंगु ख। इपिंसं अन्तिम च्वापुयुगय् अफ्रिकां पिहां वःगु खःसा १२,००० दँ न्ह्यः च्वापुयुगया अन्त्य तक पृथ्वीया अप्वः थासय् जनसंख्या दयेकल। वयां याकनं हे लिपा पश्चिम एसियाय् नवपाषाण युगया क्रान्तिं वनस्पति व पशुया न्हापांगु व्यवस्थित पशुपालन हःगु खः, व यक्व मनूतेसं स्थायी बस्तीइ बुंज्यामिया रुपय् फिरन्ते जीवनं स्थायी जीवनय् हिलावन। मानव समाजया अप्वया च्वंगु जटिलतां यानाः च्वयेगु व अभिलेख तयेगु प्रणालीया विकास जुल ।
थ्व विकासं मेसोपोटामिया, मिस्र, सिन्धु स्वनिगः, व चीनय् न्हापांगु लहनाया उदयया लँपु चायेकल। थुकिलिं ईसापूर्व ३५००इ प्राचीन कालया शुरुवात जुल। थ्व लहनातेसं क्षेत्रीय साम्राज्यया पलिस्था यात, समर्थन यात व परिवर्तनकारी दार्शनिक व धार्मिक विचारया आगमनया निंतिं छगू उर्वर भूमिया रुपय् ज्या यात। प्रारम्भय् कँय् युगया लिपांगु इलय् हिन्दू धर्म, व लिपा बुद्ध धर्म, कन्फ्युसियस धर्म , ग्रीक दर्शन, जैन धर्म , यहूदी धर्म, जोरास्तरियन धर्म आदिया विकास जुल। थ्व लिपाया पोस्त-क्लासिकल कालखण्ड, करिब ५०० निसें १५०० ई. तक्क, इस्लामया उदय व ईसाई धर्मया निरन्तर प्रसार व सुदृढता खनेदत धाःसा सभ्यता हलिमया न्हुगु भागय् विस्तार जुल व समाज दथुइ व्यापार अप्वल। थ्व विकासया नापं यक्व साम्राज्यतेगु उदय व पतन जुल। दसु बैइजन्टाइन साम्राज्य, इस्लामिक खलिफात , मंगोल साम्राज्य, व थी-थी चिनियाँ राजवंश। थ्व ईलय् बारूद व प्रिन्टिङ प्रेसया आविष्कारं लिपाया इतिहासयात यक्व प्रभावित यात।
न्हापांगु आधुनिक काल करिब १५०० निसें १८०० ई. तक्क दयाच्वन। थ्व ईलय् युरोपेली शक्तितेसं हलिंन्यंकया क्षेत्रया अन्वेषण व उपनिवेश दयेकल, सांस्कृतिक व आर्थिक आदानप्रदान यात तीव्र यात। थ्व युगय् पुनर्जागरण , वैज्ञानिक क्रान्ति व आत्मज्ञानया कारणं पर्याप्त बौद्धिक, सांस्कृतिक व प्राविधिक प्रगति खनेदत। १८गु शताब्दी तक्क ज्ञान व प्रविधिया संचय छगू महत्वपूर्ण थासय् थ्यन गुकिलिं औद्योगिक क्रान्ति हल व करिब १८०० ई.पाखे आधुनिक ईया शुरुवात जुल। उत्पादक शक्तिया वृद्धिं अन्तर्राष्ट्रिय व्यापार व उपनिवेशयात अझ अप्वयेकल, विश्वव्यापीकरणया प्रक्रियाय् थीथी सभ्यतायात स्वानाबिल। वंगु २५०दँय् निगू विश्वयुद्धया विनाशकारी लिच्वःयात त्वताः यक्व ख्यलय् तःच्वकं विकास जूगु दु, गुकी मनूल्या, बुंज्या, उद्योग, वाणिज्य, वैज्ञानिक ज्ञान, प्रविधि, संचार, सैन्य क्षमता आदिया विकास दुथ्याः। नापं, वातावरणीय क्षय नं जूगु दु।
मानव इतिहासया अध्ययन इतिहास, पुरातत्व, मानवशास्त्र, भाषाविज्ञान, व आनुवंशिकी नापंया प्राज्ञिक विषयया अन्तर्दृष्टिइ निर्भर जुइ।
कालखण्ड
[सम्पादन]मनू इतिहासया कालखण्डयात थथे विभाजित यायेछिं:
- प्रागैतिहासिक काल
- प्राचीन इतिहास काल
- मध्यकाल वा प्राचीन इतिहास पश्चात काल
- प्रारम्भिक आधुनिक काल
- आधुनिक काल