नगुमाः

नगुमाः वा पात्रो धागु न्हि, वा, ला आदि स्वेयात दयेकातःगु छगू ई लनिगु व्य्वस्था ख। तिथि वा न्हि/दिं धयागु थुजाःगु प्रणालि दुने छगू हे व निश्चित न्हु वा इकाइ खः। नगुमाः दुने योजनाबद्ध झकाः/नखः-चखः आदिया धलः नं दुथ्यायेगु चलन दु। नगुमाःयात न्हु, वाः, पक्ष, ला आदि इकाइस ब्वथलेगु चलन दु।

आपालं नगुमा सूर्द्यः वा तिमिलाया चक्रनाप स्वापू तयाः दयेकीगु जुइ।

व्यवस्था

थी थी नगुमाःतेत स्वानाः छगू सार्वभौमिक नगुमाःदयेकीगु छगू कुतःया दसु

छगू पूवंगु नगुमाः व्यवस्था दुने न्हिथंया निंतिं बिस्कं बिस्कं न्हिल्याः दइ। थुकथं वाःया चक्र जक थःथम्हं हे पूवंगु नगुमाः प्रणाली मखु। अथे हे दँया दुनेया न्हितेगु नां तयेगु प्रणाली नं छगू पूवंगु नगुमाः प्रणाली मखु।

दकलय् सरल नगुमाः प्रणालिं छगू सन्दर्भ तिथि, वा युगया ईया अवधि जक ल्याःखाइ। दसु जुलियन डे बाय् युनिक्स ई।

मेगु नगुमाःय् ईया छगू (बाय् यक्वं) तःधंगु एकाइ दइ ।

छभः जक दुगु नगुमाः थथे जुइफु:

• वाः व वाःया न्हि - थुगु प्रणालिइ दँ दइमखु व वाःया ल्याःखायेगु जुइ। थ्व उलि साधारण व्यवस्था मखु
• दँ व दँ दुनेया अर्डिनल न्हिल्याः, दसु, आइएसओ ८६०१ अर्डिनल न्हिल्याः प्रणालि

निभः दुगु नगुमाः :

• दँ, ला, व न्हि – अधिकांश हलिंया नगुमाः प्रणाली थथे जुइ। थुकिया दसु ग्रेगोरियन पात्रो (व थुकिया तसकं ज्वःलाःगु पूर्ववर्ती, जुलियन पात्रो ), इस्लामिक पात्रो, सौर्य हिजरी पात्रो व हिब्रू पात्रो आदि ख
• दँ, वाः, व वाःया न्हि - गथेकि, आइएसओ वाःया न्हिल्याः

छुं नगुमाः दुने चक्रयात आवधिक घटनानाप समन्वय यायेफै :

सूर्द्यः व मिला, शेडेलया न्यूरेमबर्ग क्रनिकल, १४९३

• चन्द्रमासया नगुमाः मिलाया गति ( lunar phases ) नाप समन्वय जुइगु नगुमाः; दसु नेपाल सम्बत, इस्लामिक नगुमाः आदि।
• सौर्यमासया नगुमाः सूर्यया स्पष्ट गतिनाप समन्वयित अनुभूत मौसमी हिउपाय् आधारित जूगु नगुमा; छगू दसु फारसी नगुमाः।
• मिला-सूर्द्यः नगुमाः सौर्य व मिलामा निगुलिं गणनाया संयोजनय् आधारित नगुमाः; दसु चीनया परम्परागत पात्रो, भारत व नेपालया हिन्दू पात्रो, व हिब्रू पात्रो ला।
• वाःया चक्र छुं नं बाह्य घटनानाप समन्वय मजूगु छगू दसु ख।

तसकं सामान्यतया छगू नगुमाःया दुने छगू स्वयां अप्वः ताजिया चक्र दुथ्याइ बाय् चक्रीय व गैर-चक्रीय निगुलिं तत्त्व दइ ।

अप्वः धया थें नगुमाःय् अप्वः जटिल चक्र दुथ्याइ । दसुया निंतिं, अप्वःसिनं नगुमाः दुने दँ, ला, वाः व न्हि दुथ्याइ । न्हय् न्हुया वाः व्यावहारिक रुपं सार्वभौमिक खः, अथेसां थुकिया छ्यलाबुला पाः। थ्व व्यवस्था सहस्राब्दीनिसें पंगः मदयेक न्ह्यानाच्वंगु दु ।

सौर्य

सौर्य नगुमाः दुने सकल सौर्य न्हियात छगू तिथि वा दिंया कथं कायेगु या। छगू न्हिइ सूर्योदय व सूर्यास्तया दथुइ ई दयेफु, नापं चाया ई, वा थ्व निगु सूर्यास्त थें न्याःगु क्रमिक घटनाया दथुया ई जुइफु। पात्रो कथं थन्यागु निगु क्रमिक घटनाया दथुया हाकः दच्छिया दुने भचा पायेफु वा छगू औसत सौर्य न्हिइ औसत घौय् आधारित जुइफु। सौर्य नगुमाया दिं मेगु ताजिया पात्रोय् नं सौर्य न्हिया कथं छ्यलेफु ।

इजिप्सियनतेसं दकलय् न्हापां सौर्य पात्रो दयेकूगु खनेदु, पूर्वी आकाशय् डग स्टार— सिरियस, वा सोथिस—या वार्षिक सूर्योदय पुनःप्रकट जुइगुयात निश्चित बिन्दुया रुपय् छ्येला इमिसं थथे याःगु ख। थ्व नाइल खुसिया वार्षिक खुसिबाःया ई नापं मेल नं। इमिसं ३६५ न्हु दुगु क्यालेण्डर दयेकल, गुकियात ३० न्हुया १२ लाय् ब्वथलातल, गुकी दँया अन्तय् ५ न्हु अतिरिक्त दि दइ। तर इमिसं दँय्दसं अतिरिक्त छुं ई दुमथ्याकूगुलिं इमिगु पात्रो बुलुहुँ पय्छि मजुसें वन ।

मिला

दक्वं पात्रों सौर्य दँयात छगू इकाइकथं छ्यली मखु । चन्द्रमासया पात्रो धयागु प्रत्येक चन्द्रमासया चरण चक्रय् न्हि ल्याः तयातःगु पात्रो खः । चन्द्रमासया लम्बाइ उष्णकटिबंधीय दँया लम्बाइया सम अंश मखुगुलिं विशुद्ध चन्द्रमासया पात्रो याकनं हे मौसमया विरुद्धय् प्रभावित जुइ व दछिइ छगू हे लाय् छगू हे मौसम दइमखु। अथे जुसां, मेमेगु घटना, विशेष यानाः ज्वारभाटाया सम्बन्धय् थन्याःगु नगुमाः स्थिर जुयाच्वनि। छगू दसु इस्लामिक पात्रो खः । अलेक्जेन्डर मार्शकं छगू विवादास्पद मालेज्या कथं छगू लुयावःगु क्वंय् बाला ( c. २५,००० ईसापूर्व)या चिं छगू चन्द्रमासया प्रतिनिधित्व याइ। मेमेगु चिं तयातःगु क्वँय् नं चन्द्रमासया पात्रोया प्रतिनिधित्व यायेफुगु खँ लुयावःगु दु । अथे हे माइकल रापेन्ग्लुकया नं १५,००० दँ पुलांगु गुफाया किपाय् च्वंगु चिं चन्द्रमासया पात्रोया प्रतिनिधित्व याइ धकाः विश्वास यानादीगु दु ।

मिला-सौर्य

लुनिसोलार क्यालेण्डर वा मिला-सौर्य नगुमाः छगू चन्द्रमासया नगुमाः ख गुकिलिं लायात ऋतुनाप पुनःसंयोजन यायेत माःगु कथं अतिरिक्त ला तया क्षतिपूर्ति याइ। मिला-सौर्य पात्रोया प्रमुख दसु हिन्दू पात्रो व बौद्ध पात्रो ख। थन्यागु पात्रो दक्षिण एसिया व दक्षिण पूर्व एसियाय् लोकंह्वा। मेगु दसु हिब्रू क्यालेण्डर खः, गुकिं १९ दँया चक्र छ्यली।

दसु

हलिमय् दकलय् प्रचलित नगुमांया छुं दसु थ्व कथं दु-

• ग्रेगोरियन नगुमां
• नेपाल सम्बत
• विक्रम सम्बत

स्वयादिसँ

• ई