दण्डी
दण्डी संस्कृत वाङ्मय कथं छम्ह नांजाम्ह च्वमि ख। वय्कःया बारेय् आधिकारिक व ऐतिहासिक प्रमाण धाःसा थौंतक्क मलुनि। वय्कःया ७गु कृति लूगु दु। वय्कः खुगु शताब्दीया च्वमि धैगु विश्वास या। वय्कःया भाषा मधुर, सरल व सुबोध जु। वय्कलं अलङ्कार सिक्क बांलाक्क छ्येलादि। कवि राजशेखरं थःगु सुभाषितहारावलि ग्रन्थय् वय्कःयात थथे याना वर्णन यानदिगु दु-
- त्रयोऽग्नयस्त्रयो वेदास्त्रयो देवास्त्रयो गुणाः ।
- त्रयो दण्डिप्रबन्धाश्च त्रिषु लोकेषु विश्रुताः ॥
म्हसीका
[सम्पादन]दण्डीया काल व वय्कःया रचना आःतक नं विवादास्पद दु। वय्कःया जीवनवृत्तया विशेष ज्ञान मदु। दक्षिण भारतय् दूगु 'अवन्तिसुन्दरी कथा' व 'अवन्तिसुन्दरी कथासार' निपु च्वखँ आधारय् वय्कःया जीवनया विषयय् थुलि जक खं (न्हूगु व प्रामाणिक पाठ कथं) सीकेछिं कि दण्डीया अजा दामोदर पंडित ख व वय्कः छम्ह भट्ट ब्राह्मण ख। वय्कः कदाचित् भारविया पासा ख। वय्कःया ग्वहालिं चालुक्यवंशी राजा विष्णुवर्धन नापं दण्डी थ्यनादिल। भारविया प्यंगु पुस्ताय् दण्डीया जन्म जुल। कांचीनरेशया आश्रयय् वय्कःया जीवन व्यतीत जुल। कन्नड भाषाया अलंकारग्रन्थ 'कवराजमार्ग' (815 ई आस पास)स दण्डीया 'काव्यादर्श'या यथेष्ट प्रभाव व सिंहलया अलंकारग्रन्थ 'सीय-बस-लकर' (846-866 ई॰)या काव्यादर्शया च्वखँया आधारय् थ्व खँ निश्चित दु कि ९ शताब्दी स्वया पूर्व दण्डी दयाच्वन। थ्व कथं 'लक्ष्म लक्ष्मीं तनोतीति' उद्धरणय् कालिदासया छगू प्रसिद्ध पद्यांशय् आश्रित जूकथं दण्डीया काल असंदिग्ध रूपं कालिदास पश्चात् जूगु जुइमा। प्रोफेसर पाठकया मतं काव्यादर्शया हेतुविषयक विभाग -- भर्तृहरि (650 ईo)या आधारय् दूगुलिं काव्यादर्शया रचना 650 ईo स्वया लिपाया जूगु ख। काव्यादर्शोक्त राजवर्मा (रन्तिवर्मा)यात नरसिंहवर्मा द्वितीयया "विरुद"या उपनाम ख धाइपिनिगु अनुसार दण्डीया समय ७गू शदीया उत्तरार्ध व ८गूया आरम्भ ख। यदि 'काव्यादर्श'या छगू श्लोकय् कादम्बरीया शुकनासोपदेशया प्रभाव स्वीकार यायेगु खःसा वय्कःया काल -- बाणभट्ट स्वया नं अनन्तर जुइ। अवन्तिसुन्दरी कथासारयात दण्डीया कृति ख धकाः काइपिनिगु मतं नं उपर्युक्त कथनया पुष्टि जुइ। छुं विद्वानतेसं दण्डीयात सुबन्धु स्वया पूर्व व छुं विद्वानतेसं वय्कःयात बाणभट्ट स्वया पूर्ववर्ती माने याइ। द्वितीय मत तइपिनिगु अनुसार सुबन्धु, दण्डी व बाण -- स्वंम्ह हे 550 ई व 650 ईया दथुइ उत्पन्न जूगु ख। थ्व मनूतेगु मतं 'अवन्तिसुन्दरी कथा' वा 'कथासार'या (दृढ प्रमाणाभावया कारणं) दण्डीकृत धकाः कायेगु मया।
च्वखँ
[सम्पादन]- दशकुमारचरितम्
- काव्यादर्श
- छन्दोविचितिः
- कलापरिच्छेदः
काव्यादर्श
[सम्पादन]काव्यादर्श काव्य नाप स्वापू दूगु ग्रन्थ ख। थुकिया प्रथम परिच्छेदय् काव्ययात स्वंगु भागय् बायातःगु दु–(१) गद्य, (२) पद्य व (३) मिश्र।। गद्य हानं 'आख्यायिका' व 'कथा' शीर्षकय् विभाजित दु। थ्व निगुया लक्षणय् मौलिक अंतर निर्देशित मदु। कृतिकारं संस्कृत गद्य साहित्ययात प्यंगु कोटिइ विभाजित यानादि–'संस्कृत', 'प्राकृत', 'अपभ्रंश' व 'मिश्र'। 'वैदर्भी' और 'गौड़ी' नांया निता शैलीतेगु व १० गुणया म्हसीका नं थ्व परिच्छेदय् दु। रचयिताय् अनुप्रासया भेद बिया प्रत्येकया लक्षण व उदाहरण बियातःगु दु। 'श्रुत', 'प्रतिभा' व 'अभियोग'यात दंडीं कवि मात्रया स्वंगु नियामक गुण मानेयानादि। द्वितीय परिच्छेदय् अलंकारया परिभाषा, लक्षण व उद्देश्य बीधुंका स्वभावोक्ति, उपमा, रूपक, दीपक, आवृत्ति, आक्षेप, अर्थातरन्यास, व्यतिरेक, विभावना, समासोक्ति, अतिशयोक्ति, उत्प्रेक्षा, हेतु, सूक्ष्म, लेश, क्रम (यथासंख्य), प्रेयस्, रसवत्, ऊर्जस्वी, पर्यायोक्त, समाहित, उदात्त, अप्ह्रति, श्लेष, विशेषोक्ति, तुल्ययोगिता, विरोध, अप्रस्तुतप्रशंसा, व्याजस्तुति, निदर्शन, सहोक्ति, परिवृत्ति, आशी, संसृष्टि (संकीर्ण) तथा भाविक इत्यादि ३५ अलंकारतेगु लक्षण, भेद व उदाहरण बियातःगु दु। तृतीय परिच्छेदय् 'यमक'या विवेचन दु। नापं, चित्रकाव्य, गोमूत्रिका, अर्धभ्रम, सर्वताभेद्र, स्वरनियम, स्थाननियम, वर्णनियम तथा प्रहेलिका इत्यादिया लक्षण व उदाहरण नं बियातःगु दु। ग्रंथान्तय् काव्यदोषतेगु म्हसीका दु।
स्वयादिसं
[सम्पादन]- Kavyadarsa - word, pdf
- Poetics — Banglapedia
- Kavyadarsha of Dandi, Sanskrit text
- Kavyadarsa, Paricchedas 1 and 2 (input by Somadeva Vasudeva) at GRETIL
- Kavyadarsha, Paricchedas 1; 2.1-144, 310-368 (input by Reinhold Grünendahl) at GRETIL