सांख्य
सांख्य खुगु हिन्दू दर्शनय् छगू ख। सांख्य दर्शनया प्रतिपादक कपिल मुनि जूगु विश्वास दु। कपिलमुनिं सांख्यया २४गु तत्त्व वर्णन यानादीगु ख। थ्व छगू कट्टर द्वैत सिद्धान्तया दर्शन ख व थुकिलि अद्वैत वेदान्तया विपरीत मान्यता तयातःगु दु। 'सांख्य'या शाब्दिक अर्थ - 'संख्या सम्बन्धी' ख। थ्व दर्शनया दकलय् प्रमुख धारणा सृष्टि "प्रकृति-पुरुष" जुया दयावःगु धैगु धारणा ख। प्रकृति (यानि पञ्चमहाभूतों से बनी) जड़ है और पुरुष (यानि जीवात्मा) चेतन । योग शास्त्रया ऊर्जा स्रोत (ईडा-पिङ्गला), शाक्तया शिव-शक्तिया सिद्धान्त थुकिया समानान्तर खनेदु। थ्व सिद्धान्त कथं जीव धाःगु पुरुषयात प्रकृति नाप मोहं स्वाना तःगु अवस्था ख। थ्व दर्शनय्, थ्व स्वापू सिधःगु अवस्थायात मोक्ष धाइ।
पद्धति
[सम्पादन]सांख्य कथं सकल ज्ञान स्वंगु प्रमाण छ्यला सीकेफै। थ्व प्रमाण ख-
- प्रत्यक्ष
- अनुमान
- शब्द
मू सिद्धांत
[सम्पादन]सांख्यय् थ्व विश्वासयात हनिगु या-
- सांख्य दृष्टिइ हलिंयात प्रकृति-पुरुष धका कायेछिं। जड वस्तुत प्रकृति व चैतन्य वस्तुत पुरुष ख।
- पुरुष धाःगु शुद्ध चैतन्य ख।
- प्रकृति धाःगु पुरुष त्वता हलिंया सकल तत्त्व ख। थ्व हलिंया न्हापांगु तत्त्व ख, अथे जुगुलिं थुकियात प्रधान धाइ। थ्व अचैतन्य जूगुलिं थुकियात "जड" नं धाइगु या। प्रकृतिया स्वंगु गुण दइ- सत्व, रजस व तमस्।
- प्रकृतिया दुने २३ अवांतर तत्व दइ। थ्व अनुसार प्रकृतिं महत् वा बुद्धि, उकिलिं अहंकार, तामस, अहंकारं पञ्च-तन्मात्र (शब्द, स्पर्श, रूप, रस व गन्ध) व सात्विक अहंकारं ११गु इन्द्रिय (पञ्च ज्ञानेन्द्रिय, पञ्च कर्मेन्द्रिय व उभयात्मक मन) व अन्तय् पञ्च तन्मात्रतेसं क्रमश: आकाश, वायु, तेजस्, जल व पृथ्वी नामक पञ्च महाभूत जुसें २३ तत्व क्रमश: उत्पन्न जुइ।
- सांख्य दर्शनया २५ तत्व
- आत्मा (पुरुष)
- (अंत:करण 4 ) मन, बुद्धि, चित्त, अहंकार
- (ज्ञानेन्द्रिय 5) नासिका, जिह्वा, नेत्र, त्वचा, कर्ण
- (कर्मेन्द्रिय 5) पाद, हस्त, उपस्थ, पायु, वाक्
- (तन्मात्रा 5) गन्ध, रस, रूप, स्पर्श, शब्द
- (महाभूत 5) पृथ्वी, जल, अग्नि, वायु, आकाश
लिधंसा
[सम्पादन]स्वयादिसँ
[सम्पादन]
| |||||||||||||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|