स्याङ्जा जिल्ला

स्याङ्जा
मानकिपाय् स्याङ्जा
क्षेत्रफल	1164 km²
जनसंख्या (2001)  • जनघनत्त्व	317320  • auto/km²
ई लागा	नेपामि ई लागा (युटिसि+५:४५)
पलिस्था
मू भाषा
वेबथाय्‌	[http://www.ddcsyangja.gov.np/ www.ddcsyangja.gov.np]

स्याङ्जा जिल्ला नेपाःया पश्चिमाञ्‍चल विकास क्षेत्रय् लागु छगू पहाडी जिल्ला ख। थ्व जिल्लाया सदरमुकाम पुतली बजार न.पा. ख। थ्व जिल्ला २७.५२' निसें २८.१३' उत्तर अक्षांश व ८३.४६' पूर्वी देशान्तर थ्व जिल्लाया क्षेत्रफल ११६४ वर्ग कि.मि दु। थ्व जिल्ला समुद्रिक सतह स्वया ३६६ मिटर निसें २५१२ मिटरतक्क तज्जा धाःसा थ्व जिल्लाया सदरमुकाम जा ८५० मि. दु। थ्व जिल्लाया पूर्व-पश्चिम औसत हाकः ३२ कि.मि व उत्तर-दक्षिण औसत ब्या २० कि.मि दु। थ्व जिल्लाया सीमाय् पूर्वय् तनहुँ जिल्ला, पश्चिमय् पर्वत जिल्ला, गुल्मी जिल्ला व पाल्पा जिल्ला, उत्तरय् पर्वत जिल्ला व कास्की जिल्ला धाःसा दक्षिणय् पाल्पा जिल्ला ला।

खँग्वःया उत्त्पति

स्याङ्जा धागु खँग्वःया उत्त्पतिया बारेय् क्वे बियातगु विचात दु -

• १८गु शताब्दीइ आंधीखोलाय् खुसिबाहा वल। छम्ह सज्जन बृद्धं भगवानयागु नांकया "स्यांइय जा" धका धाल। थ्व कामना नापं खुसि स्यांइय गना वन। "स्यांइय जा"या अपभ्रंश जुया "स्याङ्जा" जुवंगु धैगु विचा दु ।
• एकीकरण न्ह्य सेन वंशीय चौबिसे राज्य अर्न्तर्गत सतौ, गह्रौ, नुवाकोट व भीरकोट राज्यय् विभक्त जुया "सेन जा" धका कालान्तरय् स्याङ्जा ना जुवंगु धैगु विचा दु।
• थ्व जिल्लाया सिंजाली मगरतेगु तधंगु बस्ती दुगुलिं इमिगु जातं अपभ्रंश जुया थ्व जिल्लाया नां स्याङ्जा जुवंगु धैगु विचा दु।

इतिहास

थ्व जिल्ला नेपाःया एकीकरण न्ह्य चौविसे राज्यय् ६कु रजौटायागु मंका रुपय् थ्व जिल्लाया पलिस्था जुल। नेपाःया एकीकरण न्ह्यःया गह्रौ, भीरकोट, सतौ, नुवाकोट, ढोर व पैयू चौबिसे राज्यत स्याड्जाय् ला। तर, ढोरया यक्व भूभाग व पैयूया भूभाग क्रमशः तनहू व पवर्तय् नं ला।

भूगोल

थ्व जिल्ला कास्की, पर्वत, तनहुँ, गुल्मी व पाल्पा जिल्ला नापं ला। स्याङ्जा जिल्ला समुद्री सतह स्वया ३६६ मिटर निसें २५१२ मिटर तक्कया जाय् ला। थ्व जिल्लाया मू क्षेत्रफल ११६४ वर्ग कि.मि. दु। थ्व जिल्ला ८३' २७ निसें ८४' ४६" पूर्व देशान्तर व २७' ५२" निसें२८' १३" उत्तर अक्षांशय् अवस्थित दु।

तथ्याङ्क

नेपाःया सन् २००१या जनगणना कथं थ्व जिल्लाया जनसंख्या ३,१७,३२० दु गुकिलि मिजं १,४३,६१९(४५.२६%) दु धाःसा मिसा १,७३,७०१ (५४.७४%) दु व लैगिक अनुपात ०.८३ दु। थ्व जिल्लाय् ६४,७४६खा छेँ दु। थ्व जिल्लाया जनसंख्या वृदिदर ०.७८% दु धाःसा जनघनत्व २७३ प्रति वर्ग किमि दु। थ्व जिल्लाय् नेपाःया १.३७ मनुत च्वं।

प्रशासनिक बायेज्या

थ्व जिल्ला ६० गा.वि.स.,२ नगरपालिका, ३ निर्वाचन क्षेत्र व १५ इलाकाय् बायातगु दु। थ्व जिल्लाया गाविसतयेगु विस्तारित तथ्याङ्क थ्व कथं दु -

स्याङ्जाया गाविस

ल्या	गा.वि.स / न.पा.	क्षेत्रफल (व.कि.मि)	छेँ ल्या	साक्षरता (%)	मिसा	मिजं	सकल
१	आलमफेदि	१८.७६	८५४	६७.१	२४०८	१९०९	४३१७
२	अर्जुनचौपारी	१९.२६	१३५७	६४.१	५३९०	२८२२	६४१२
३	आरुचौर	१०.९५	७०२	६०.६	१८५६	१४७९	३०३५
४	आरुखर्क	१०.७५	८८२	६०.३	२१६३	१६५३	३८१६
५	बागेफड्के	२१.७	२८७	५६.७	७४७	५७८	१३२५
६	वहोट	११.६६	४९५	६५.१	१२८६	१००५	२२५१
७	वानेथोक देउराली	१५.५१	८२६	६७.२	२३३७	१९०१	४२३८
८	भाटखोला	६.३७	४७१	६२	११९३	८९३	२०८६
९	विचारी चौतारा	६.५६	६००	६१.४	१६०२	१३१२	२९१४
१०	विर्घा अर्चले	१७.९६	११०७	६१.५	३२४२	२६९४	५९३६
११	विरुवा अर्चले	१०.८८	६५८	५९	१८३०	१४९०	३३२०
१२	चण्डी भञ्ज्याङ	१७.८८	८९९	६५.२	२७५२	२१४१	४८९३
१३	चापाकोट	२५.२८	९२४	५४.८	२५५५	२०८१	४६३६
१४	छाङ्छाङ्दी	९.०६	६५८	६१	१७९५	१५२६	३३२१
१५	चिलाउनेबास	६.६२	७०३	५६.८	१८५०	१४१४	३२६४
१६	चिन्नेबास	२२.९७	१०४१	५७.७	३००५	२५९६	५०१
१७	मग्याम चिसापानी	२६.८१	९५९	५३.७	२७६०	२१६६	४९२६
१८	चित्रे भञ्ज्याङ्	१५.३९	७६०	५५.९	२२१४	१८५१	४०६५
१९	दहथुम	१२.६४	१३६०	६६.४	३४०४	२८५३	६२५६
२०	ढापुक सिमलभञ्ज्याङ्	१५.०८	८२९	६४.९	३७०३	२९५५	६६५८
२१	फापरथुम	७.१२	६३६	६५.८	१६४५	१३१६	२९६१
२२	फेदिखोला	९.२२	१५३०	६४.९	३७०३	२९५५	६६५८
२३	जगत भञ्ज्याङ्	९.९८	७५४	५८.२	२१३०	१६५४	३७८४
२४	जगत्रदेवी	१४.०८	१५५१	७.४	४०६५	३८६९	७९३४
२५	कालिकाकोट	१६.६५	१०२७	५६.५	२९७५	२४०६	५३८१
२६	कोल्मा बराहचौर	१३.९२	४८७	५६.७	१३२३	१०१७	२३४०
२७	केवेर भञ्ज्याङ्	१२.९६	६४५	५७.१	१७९२	१४६७	३२५९
२८	खिलुङ देउराली	२०.२६	९७२	५४.२	२५७१	१९८१	४५५२
२९	किचनास	२१.२८	११२४	६२.९	३०९७	२४५३	५५५ो
३०	कुवाकोट	१७.७५	८६९	६२.५	२६१९	२०६७	४६८६
३१	क्याक्मी	२३.०४	११७६	६४.२	३३२३	२७६४	६०८७
३२	माझकोट शिवालय	१७.०८	३७९	६४.८	११४४	९६०	२१०४
३३	मलुङ्ग	८.९६	७१०	६६.१.	१९४६	१५९०	३५३६
३४	मल्याङकोट	२१.०६	११५४	५६.४	३३१८	२६५१	५९६९
३५	मनकामना	१९.६४	१०९०	६०.१	३००९	२४७९	५४८८
३६	निबुवाखर्क	१६.९६	८१७	७५.६	२४६१	२१०७	४५६८
३७	ओरष्टे	१४.५४	८७४	६५.८	२३६२	१९१२	४२७४
३८	पकवादि	२५.३८	१२१८	५४.६	३७१७	२७४४	६४६१
३९	पञ्चमुल	१५.४३	१०३६	५७.२	२७८६	२३०७	५०९३
४०	पौवेगौडे	६.३७	७७१	६५.१	१८७३	१४६४	३३३७
४१	पेलाकोट	१७.५३	११३०	६४.७	३४२९	२८०७	६२३६
४२	पेल्काचौर	१०.८६	४९८	६२.३	१२८७	११०१	२३८८
४३	पिडिखोला	२१.२७	११५८	५७.१	३३०८	२६५२	५९६०
४४	राङभाङ्	१०.२२	७८	७१.४	२२७०	१९८९	४२५९
४५	रापाकोट	१६.८०	८८३	५३.१	२५०८	१९८८	४४९६
४६	रत्नपुर	१४.४२	७६४	६२.८	२०७२	१७३८	३८१०
४७	साँखर	२७.०७	११०४	५.७	३०३२	२४४१	५४७३
४८	दरौ	७.१	६००	५९.६	१४२९	११८६	२६१५
४९	सेखाम	२१.५१	९०१	५५.१	२६४८	२१७८	४८२६
५०	सेतीदोभान	११.६२	७५५	६६८	१९३५	१५८७	३५२२
५१	सिर्सेकोट	१२.८७	८९६	६५४	२४७३	१९९१	४४६५
५२	श्री कृष्णगण्डकी	१९.७४	२५९६	७१३	५५५८	५८९४	११४५
५३	स्वरेक	१४.३२	११६०	५९३	३१४७	२३१७	५४६४
५४	टक्सार	११.७	५४७	६९५	१४९७	१११०	२६०७
५५	ठूलाडिहि	१९.५३	८४६	६५५	२१२०	१६४१	३७६१
५६	थुमपोखरा	१२.७३	११९६	५८३	३३२०	२६७८	५९९८
५७	तीनदोबाटे	२९.७१	८७३	५३७	२४८३	१९९७	४४८०
५८	तुल्सी भञ्ज्याङ	१२.९१	७४१	६६६	२४२४	२१२८	४५५२
५९	वाङ्सिङ् देउराली	९.३२	५८४	६१६	१६२७	१३३५	२९६२
६०	एलादि	८.९६	४६५	४५३	१२२३	१०९०	२३१३
६१	पुतलीबजार नगरपालिका	७०.१४	६६७५	७०९	१६१०९	१३५५८	२९६६७
६२	वालिङ नगरपालिका	३४.७६	४२९२	६९९	१०९७२	९४४२	२०४१४

अर्थतन्त्र

बुंज्या

स्याङ्जा जिल्लाया भु-उपयोगया स्थिति अन्तर्गत सकल १,०२,०८७ हेक्टर बुंइ बुंज्याया निंतिं ज्याबीगु बुं ७६,५२० हेक्टर दु; थुकिलि ४७,९४२ हेक्टर बुंइ जक्क बुंज्या यागु खने दु । थुकिलि ख्यःले १६,१७८ हे. व पाखाय् ३१,७६४ हे. दु। फलफूलय् सुन्तला, मौसमी व वेमौसमी तरकारी उत्पादन, कफी खेती, सदन बाली विकास कार्यक्रम, मौरीपालन व रेशम खेती विकास कार्यक्रम, दिगो भू-वयवस्थापन व साना सिंचाई कार्यक्रम मू सञ्चालित बुज्या कार्यक्रम ख। सुन्तला, उखु, कफी, गोलभेंडा, पालु व दुग्ध उत्पादन थनया कृषकतेगु आयआर्जनया मू स्रोत ख।

पर्यटकीय थाय्

स्याङ्जा जिल्ला चौबिसे राज्यतेगु इतिहास दुगु ऐतिहासिक जिल्ला ख। पुरातात्विक महत्वया कथं सतौं, गह्रौ व भीरकोटय् दुगु चौबिसे जुजुतेगु ऐतिहासिक कोतत अध्ययन व अनुसन्धानया निंतिं छ्येलेछिं। थ्व जिल्लाया पर्यटकीय थासय् पञ्चमुल, सिरुवारी ग्रामीण पर्यटनया दृष्टिकोणं नमूना गां धका हनी। पर्यटन प्रतिको जनचेतना, सरसफाई व आतिथ्य सत्कारया कारणं सिरुवारी ग्रामीण पर्यटनया नमूना जुइफुगु दु। थ्व जिल्लाया महत्वपूर्ण पर्यटकीय थाय् थ्व कथं दु-

• छाङ्गछाङ्गदी: श्री स्वस्थानी ब्रत कथाय् आधारित सतीदेवीया अंग पतन जुगु थाय्, छायां क्षेत्रया कथं नापं नांजागु थ्व पवित्र तीर्थ स्थल सदरमुकाम स्वया १८ किलोमीटर दक्षिण सिर्द्धार्थ राजमार्ग नापं ला ।
• पंचासे डांडा: समुद्र सतह स्वया २५१२ मीटरया जाय् लागु जिल्लाया तज्जागु थाय्, थ्व थासय् बालाचतुर्दशी खुनु मेला जुइ। थ्व थाय् सदरमुकाम स्वया ३० किलोमीटर उत्तर पश्चिमय् ला। थ्व थाय् स्याङ्जा, कास्की व पर्वत जिल्लाया सीमाय् छगू पर्यटकीय थाय्‌या कथं विकशित जुगु दु।
• अन्धाअन्धी दह: चिलाउनेबास गा.वि.स.य् लागु नांजागु पुखु। थ्व सदरमुकाम स्वया २८ किलो मीटर उत्तर पश्चिमय् ला। त्रेतायुगय् श्रवणकुमारं थगु कां मां-अबुयात तीर्थ चाहिकेबिले थ्व थासय् घले ल फयेत स्वबिले दशरथं मृग धका स्यागु धैगु जनविश्वास दु। थ्व पुखु स्याङ्जाया आँधीखोला खुसिया मू ख।
• राधा दामोदर आश्रम: सांखर गा.वि.स.य् लागु थ्व तीर्थ स्थल सदरमुकाम स्वया ५७ किलो मीटर दक्षिण पूर्वय् ला।
• चण्डीकालीका: पु.व.न.पा.वडा नं. ९ य् दुगु प्रसिद्ध भगवती स्थान सदरमुकाम स्वया ६ किलो मीटर उत्तर पश्चिमय् ला।
• राम्दी घाट: काली गण्डकीया सिथय् दुगु प्रसिद्ध धार्मिक स्थल सदरमुकाम स्वया ५२ किलो मीटर दक्षिणय् ला।
• आलम देवी:शाहवंशया कुलदेवी आलम देवी जिल्लाया मू पर्यटन थाय् ख।
• नमूना गां: पञ्चमूल सिरुवारी, कोल्मा वराहचौर, नुवाकोट डाञडा व चित्रे भञ्ज्याङ्ग गा.वि.स.या गह्रौकोट साँस्कृतिक व पर्यटकीय थाय्‌या कथं कायेगु या।