श्रावस्ती
| श्रावस्ती | |
|---|---|
| श्रावस्ती | |
 मूलगंधकुटी, भगवान बुद्धया जेतवन विहारया अवशेष | |
| Lua error in Module:Location_map at line 502: Unable to find the specified location map definition. Neither "Module:Location map/data/Uttar Pradesh" nor "Template:Location map Uttar Pradesh" exists. | |
| थाय् | उत्तर प्रदेश, भारत |
| को-अर्दिनेत | 27°31′1.5″N 82°3′2.2″E / 27.517083°N 82.050611°ECoordinates: 27°31′1.5″N 82°3′2.2″E / 27.517083°N 82.050611°E |
| क्षेत्रफल (लागा) | श्रावस्ती जिल्ला |
श्रावस्ती प्राचीन भारतया कौशल राज्यया निगू राजधानी ख। थन भगवान बुद्धं यक्व दँ तक वास यानादिल। थ्व आधुनिक उत्तर प्रदेश राज्यया श्रावस्ती जिल्लाय् राप्ती खुसिया सिथय् ला व नेपाःया सीमा नापं ला। थ्व बुद्ध धर्मया दकलय् पवित्र तीर्थस्थलय् छगू खः।[१][२]
विवरण
[सम्पादन]
गोंडा-बलरामपुर स्वया १२ माइल पश्चिमय् थौंया "सहेत-महेत" गाँ हे "श्रावस्ती" ख। सहेत महेत गां परस्पर रुपय् लगभग डेढ फर्लांगया अन्तरय् ला। प्राचीन कालय् थ्व कौशल देशया निक्वःगु राजधानी जुयाच्वन। भगवान रामया काय् लव नं थ्व थाय्यात थःगु राजधानी दयेकूगु बाखँ दु। थ्व थासय् वर्तमानय् अवधी भाषा ल्हाइगु या। श्रावस्ती बुद्ध व जैन नितां धर्मया तीर्थ स्थान ख। तथागत दीर्घ काल तक श्रावस्तीय् च्वनादिल। थनया श्रेष्ठी अनाथपिण्डिकं असंख्य स्वर्ण मुद्रा व्यय यासें भगवान बुद्धया निंतिं जेतवन बिहार दयेकादिल। थौं थन बौद्ध धर्मशाला, विहार व देगः दु। थ्व बुद्धकालीन नगर जुयाच्वन, गुकिया भग्नावशेष राप्ती खुसिया दक्षिणी सिथय् दु।
थ्व भग्नावशेषतेगु जाँच सन् १८६२-६३स जनरल कनिङ्गहमं यानादिल व सन् १८८४-८५य् थ्व थाय्या पूर्ण उत्खनन डा॰ डब्लू॰ हुई (Dr. W. Hoey)जुं यानादिल। थ्व भग्नावशेषय् २ स्तूप लुयावल गुकिलि दकलय् तःधंयात महेत व चिधंयात सहेत नामं म्हसीकिगु या। थ्व स्तूप नापं थन अनेक देगः व भवनतेगु भग्नावशेष नं लूगु दु। उत्खननया झ्वलय् अनेक उत्कीर्ण मूर्ति व पक्की चाःया मूर्ति प्राप्त जूगु दु। थथे लुयावःगु मुर्ति प्रदेशीय संग्रहालय (लखनऊ)य् ब्वयातःगु दु। थन संवत् ११७६ वा १२७६ (सन् १११९ वा १२१९स)या शिलालेख लूगु दु, गुकिलिं बुद्ध धर्म थ्व कालय् प्रचलित जूगु खँ सीकेछिं। बुद्धकालया साहित्यय् श्रावस्तिया वर्णन यक्व थासय् जूगु दु व भगवान बुद्धं थनया जेतवनय् अनेक चातुर्मास व्यतीत यानाबिज्याःगु दु। जैन धर्मया प्रवर्तक महावीरं नं श्रावस्तिइ विहार यानादिल। चिनिया यात्री फाहियान ५गू सदीइ भारत वल। थ्व इलय् श्रावस्तिइ लगभग २०० परिवार च्वनाच्वन व ७गू सदीइ ह्वेन साङ्ग भारत वःबिले तक थ्व नगर नष्ट-भ्रष्ट जुइधुंकल। सहेत महेतय् अंकित च्वखँया निष्कर्ष कथं 'बल' नामक भिक्षुं थन लूगु मूर्त्तितेत श्रावस्तिया विहारय् पलिस्था यानादिल। थनया मूर्त्तिया च्वखँया आधारय् सहेतयात जेतवन धकाः म्हस्यूकुगु खः। कनिंङ्गहमया अनुमान कथं थ्व मूर्त्ति प्राप्त जूगु थाय् 'कोसंबकुटी विहार' ख। थ्व कुटीया उत्तरय् लूगु कुटीयात कनिङ्गहमं 'गंधकुटी' जूगु, गन भगवान् बुद्धं वर्षावास यानादिल धैगु निचोड लिकानादिल। महेतया यक्व उत्खनन जुइ धुंकूगु दु व थनं महत्त्वपूर्ण सामग्री प्राप्त जूगु दु, गुकिया आधारय् थ्व थाय् श्रावस्ति नगर धकाः सिद्ध जूगु खः। श्रावस्ति नामांकित यक्व च्वखँ/अभिलेख सहेत महेतया भग्नावशेषय् लूगु दु।
प्राचीन नगर
[सम्पादन]थ्व कोसल-जनपदया छगू प्रमुख नगर ख। थनया निगू प्रसिद्ध नगर अयोध्या ख। श्रावस्ती नगर अचिरावती खुसिया सिथय् दयाच्वन। थ्व खुसि आधुनिक राप्ती खुसि खः। थ्व खुसिया तटय् स्थित वर्तमान सहेत-महेत प्राचीन श्रावस्तीया प्रतिनिधि खः। थ्व नगरया नांया स्वापूलि थीथी कथंया वर्णन उपलब्ध दु। बुद्ध धर्म-ग्रन्थ अनुसार थ्व समृद्ध नगरय् दैनिक जीवनय् ज्या वइगु सकल चिधं-तःधं ज्वलं/ज्याभः सुविधां उपलब्ध जुयाच्वन। थनया मनूतेत उपभोग-परिभोगया सकल वस्तु सुलभ जूगुलिं पालि भासय् थ्व नगरयात सावत्थी (सब्ब अत्थि) धाःगु ख।
स्थिति
[सम्पादन]प्राचीन श्रावस्तीया अवशेष आधुनिक ‘सहेत’-‘महेत’ नामक थासय् प्राप्त जूगु खः। थ्व नगर 27°51’ उत्तर अक्षांश व 82°05’ पूर्व देशान्तरय् ला। ‘सहेत’या स्वापू ‘जेतवन’ नाप व ‘महेत’या स्वापू प्राचीन 'श्रावस्ती नगर' नाप दु। प्राचीन भग्नावशेष गोंडा व बहराइच जिल्लाया सीमाय् नं लुयावःगु दु । थ्व थाय् बलरामपुर स्टेशनं थ्यने छिं। बहराइच व बलरामपुरं थ्व थाय् क्रमश: २६ व १० माइल तापाः। वर्तनमा ‘सहेत’या भाग बहराइच जिल्लाय् व ‘महेत’ गोंडा जिल्लाय् ला। बलरामपुर - बहराइच मार्गय् सडकं ८०० फुट तापाक्क ‘सहेत’ ला, गनकि ‘महेत’ १/३ माइलया दूरीइ ला। । जेतवनया उत्खननं गोविंद चंद गहड़वालया 1128 ई.या छगूअभिलेख प्राप्ति जुल गुकिलिं ‘सहेत-महेत’ स्रावस्ती जूगु खँ निश्चित यात।