दुसिका

दुसिका वा विज्ञान विचाः, अवलोकन, अध्ययन, व प्रयोगय् आधारित छगू व्यवस्थित ज्ञान वा विद्या ख। दुसिकाय् छुं नं विषयया प्रकृति थुइका व प्रकृतिया सिद्धान्त दयेकिगु जुइ। दुसिका खँग्वःया छ्येला सिकेगु ज्याया थन्याःगु कचाया निंतिं यायेछिं गुकिलि तथ्य, सिद्धान्त, पद्धति व प्रयोगया आधारय् छगू व्यवस्थित ज्ञानया पलिस्था जुइ। थ्व कथं धायेछिं कि न्ह्याःगु नं विषयया व्यवस्थित ज्ञान हे दुसिका ख। आधुनिक दुसिकायात सामान्यतया निगु वा स्वंगु मू शाखाय् बायातःगु दु: प्राकृतिक दुसिका (दसु: भौतिक शास्त्र , रसायन शास्त्र, व जीव विज्ञान), गुकिलिं भौतिक हलिंया अध्ययन याइ; व व्यवहार विज्ञान (दसु, अर्थशास्त्र , मनोविज्ञान , व समाजशास्त्र ), गुकिलिं व्यक्ति व समाजया अध्ययन याइ। औपचारिक विज्ञान (दसु, तर्क, गणित, व सैद्धान्तिक कम्प्युटर विज्ञान), गुकिलिं स्वयंसिद्ध व नियमं शासित औपचारिक प्रणालीया अध्ययन याइ, गबलें-गबलें दुसिकाया रुपय् नं वर्णन यानातःगु दु; तर इमित प्रायः छगू बिस्कं ख्यःया रुपय् कायेगु या छाय् धाःसा इमिसं थःगु मू पद्धतिया रुपय् वैज्ञानिक पद्धति(scientific method) वा अनुभवजन्य प्रमाणया(empirical evidence) पलेसा निगमनात्मक तर्क (deductive reasoning)य् निर्भर जुइ। व्यवहारिक दुसिका वा अनुप्रयुक्त विज्ञान (Applied sciences) वैज्ञानिक ज्ञानयात व्यावहारिक उद्देश्यया निंतिं छ्येलिगु विषय ख, दसु इन्जिनियरिङ व चिकित्सा।

दुसिका ऐतिहासिक अभिलेखया अधिकांश कालखण्डय् खनेदु। आधुनिक दुसिकाया म्हसीकेफइगु पूर्ववर्ती ख्यःतेगु दकलय् न्हापांगु च्वयातःगु अभिलेख कँय् युगया प्राचीन मिस्र व मेसोपोटामियाया करिब ३००० निसें १२०० ईसापूर्वय् खनेदु। गणित, खगोलशास्त्र व चिकित्साय् इमिगु योगदानं शास्त्रीय प्राचीन कालया ग्रीक प्राकृतिक दर्शनय् दुथ्याःत व थुकियात छगू स्वरुप बिल। थुकिलिं प्राकृतिक कारणया आधारय् भौतिक हलिमय् जुइगु घटनाया विवरण बीगु औपचारिक कुतः जुल। नापं, थ्व ख्यलय् प्रगति जुसें हिन्दू–अरब ल्याआखः व्यवस्था भारतया स्वर्ण युगया इलय् प्रतिपादित जुल। प्रारम्भिक मध्य युग (४०० निसें १००० ई.)या ईले पश्चिमी रोमन साम्राज्यया पतन धुंका पाश्चात्य रोमन हलिमय् वैज्ञानिक अनुसन्धान स्यनावन, तर मध्यकालीन पुनर्जागरणय् (क्यारोलिङ्गियन पुनर्जागरण , अतोनियन पुनर्जागरण व १२गु शताब्दीया पुनर्जागरण) विद्वता हानं दयावल। पश्चिमी युरोपय् तनाच्वंगु छुं ग्रीक हस्तलिखित ग्रन्थत इस्लामिक स्वर्ण युगय् मध्यपूर्वय् संरक्षण व विस्तार जुल। नापं, पूर्वी रोमन साम्राज्य व ग्रीक बैजन्टाइन साम्राज्य पतनया झ्वलय् अनया विद्वानतेगु लिपाया कुतःया लिच्वः कथं ग्रीक हस्तलिखित ग्रन्थत पश्चिमी युरोपय् पुनर्जागरण कालय् थ्यन।

१०गु निसें १३गु शताब्दीइ पश्चिमी युरोपय् ग्रीक कृति व इस्लामिक अनुसन्धानया पुनःप्राप्ति व आत्मसातं "प्राकृतिक दर्शन"यात पुनर्जीवित यात, गुकियात लिपा १६गु शताब्दीइ न्ह्याःगु वैज्ञानिक क्रान्तिइ रुपान्तरण जुल। वैज्ञानिक क्रान्तिया झ्वलय् न्हुगु विचाः व खोज/मालेज्यां न्हापाया ग्रीक अवधारणा व परम्पराया गल्तीतेत सुधार यासें दुसिका छगू ग्रन्थय् आधारित परम्परा मजुसें छगू तथ्यय् आधारिक ख्यःया रुपय् विकशित जुल। वैज्ञानिक पद्धतिं याकनं हे ज्ञान निर्माणय् अप्व भूमिका म्हितल व १९गु शताब्दीइ थ्यं बिले दुसिकाया यक्व संस्थागत व व्यावसायिक विशेषतातयेसं आकार कायेगु शुरु यात। नापं, "प्राकृतिक दर्शन" "प्राकृतिक दुसिका/विज्ञान"य् हिलावन।

हलिंया प्रति कौतुहुलता व समस्या समाधान यायेगु इच्छां प्रेरित वैज्ञानिकतेगु अनुसन्धानं दुसिका/विज्ञानय् न्हुगु ज्ञानयात न्ह्यःने यंकल। समकालीन वैज्ञानिक अनुसन्धान तसकं सहकार्यात्मक दु व सामान्यतया प्राज्ञिक व अनुसन्धान संस्था, सरकारी निकाय, व कम्पनीतेसं मंका कथं याइ। इमिगु ज्याया व्यावहारिक प्रभावं व्यावसायिक उत्पादन, शस्त्रास्त्र, उसाँय्, सार्वजनिक पूर्वाधार, व वातावरण संरक्षण आदि ख्यलय् खनेदु।

कचा

दुसिकाया यक्व कचा दु। नापं, दुसिकायात यक्व ख्यलय् छ्यलिगु नं या।

• प्राकृतिक दुसिका: प्राकृतिक दुसिका प्रकृति व भौतिक हलिमया व्यवस्थित ज्ञान ख। दुसिका खँग्वःया छ्येला आपालं प्राकृतिक दुसिकाया निंतिं याइगु या। थुकिया ३गु मू कचा भौतिकशास्त्र, रसायनशास्त्र व जीवशास्त्र ख। थ्व नापं मेमेगु मू कचाय् खगोलशास्त्र आदि ला।
• सामाजिक दुसिका :सामाजिक दुसिका मानव समाजया बनावट व थुकिया सदस्यतेगु क्रियाकलाप नाप स्वापू तैगु अध्ययन ख। थुकिलि इतिहास, अर्थशास्त्र, समाजशास्त्र, आदि ला।
• निगमनात्मक प्रणाली: निगमनात्मक प्रणाली छुं थन्याःगु विद्यातयेगु पुचः ख गुकिलि दर्शन व दुसिकाया विषयय् तर्क व गणनाया सिद्धान्तया छ्येला जुइ। थुकिलि गणित व तर्क ला।

पिनेया स्वापू

• दुसिका प्रसार

दुसिका दबू