राणा सांगा

राणा सांगाया किपा

राणा सांगा (राणा संग्राम सिंह) (राज सन् १५०९-सन् १५२७) उदयपुरय् न्हापा दयाच्वंगु शिशोदिया राजवंशया जुजु ख। राणा सांगाया पूवंगु नां महाराणा सग्रामसिंह ख। राणा सांगां मेवाडय् सन् १५०९ निसें सन् १५२७ तक्क शासन यानादिल। थ्व थाय्‌ थौंया भारतया राजस्थान प्रदेशया मरुभुमिइ ला। राणा सांगा सिसोदिआ(सूर्यवंशी राजपुत) राजवंशी ख। राणा सांगां जुजु जुइ न्ह्यः थःगु किजापिन्त स्याना थः जुजु जुयादिल। राणा सांगां विदेशी आक्रमणकारीतेगु विरुध सकल राजपुतपिन्त छधी यानादिल। थुकिया निंतिं भारतय् वय्‌कःयात लुमंकिगु या। वय्‌कः छगू विश्वासघातया कारणं बाबुर नाप हतालय् बुयादिल तर थःगु शौर्यतां मेपिन्त प्रेरित यानादिल।

वय्‌कः राणा रायमल धुंका सन् १५०९स मेवाडया उत्तरधिकारी जुयादिल। वय्‌कलं दिल्ली, गुजरात, व मालवा मुगल बादशाहतेगु आक्रमणं थःगु राज्ययात रक्षा यानादिल। थ्व नापं वय्‌कःयात थःगु ईया दकलय् शक्तिशाली हिन्दू जुजुइ छम्हया रुप स्थापित जुयादिल।

सैन्य जीवन

मेवाड राज्य थःगु दकलय् चकंगु ईलय् थ्यं-मथ्यं १५२१, राणा सांगाया राजय्

थःगु सैन्य जीवनय् सांगां झिंच्यागू युद्धय् दिल्ली, मालवा व गुजरातया सुल्तानतय्त बुकाः वर्तमान राजस्थान, मध्य प्रदेश व गुजरातया उत्तरी भागया यक्व भाग त्याकाः थःगु क्षेत्र विस्तार यात । वय्कलं हरियाणा, उत्तर प्रदेश व सिन्धया अमरकोटया छुं भागय् नं नियन्त्रण यानादिल। राजगद्दीइ च्वनेधुंका सांगां कूटनीति व वैवाहिक गठबन्धनया माध्यमं राजपुतानाया युद्धरत कुलयात हाकनं छधी यात। बाबुरं भारतय् थःत वःगु हाथ्याया बारे बाबुर्नामय् न्ह्यथनादीगु दु । वय्कलं सांगायात दक्षिण भारतया विजयनगर साम्राज्यया कृष्णदेवरया नापं हिन्दुस्तानया दकलय् तःधंम्ह काफिर जुजुया रुपय् वर्णन यानादिल । बाबरं अझ धाःगु दु, "सांगा नकतिनि हे जक थःगु दुस्साहस व तरवारं थुलि महान जुल कि वयागु राज्यय् उत्तरी भारतया छगू महत्वपूर्ण भाग दुथ्याः ।"

किम्बदन्ति कथं, सांगां १०० गू हःताः ल्वाःगु खःसा छक्वः जक बूगु खः । वय्कःया नारी मदया वन, छपा तुति अपांग जुल, अले थीथी द्वन्द्वं वय्कःया म्हय् ८० घाःपा ल्याःखानातःगु दु । थःगु यशस्वी सैन्य जीवनय् सांगां १८गु युद्धय् दिल्ली, मालवा व गुजरातया सुल्तानतेत बुकल व वर्तमान राजस्थानया यक्व भाग त्याकाः थःगु क्षेत्र विस्तार यात। राणां मालवाय् नं प्रभुत्व काल व गुजरातया उत्तरी भागय् प्रभुत्व स्थापित यायेत सक्षम जुल। भारतया राजपूततय्सं वय्कःयात सल्तनत विरुद्ध थः नेताया रुपय् स्वल। सन् १३०५ य् राजपूत परमार वंशया पतन लिपा न्हापांगु खुसिइ वय्कलं मालवाय् राजपूत शासन पुनःस्थापना यानादिल।

वय्कलं हिन्दुतय्त न्हापा मुस्मां शासकतय्सं तयातःगु जिज्या कर नं चीकादिल । वय्कःयात उत्तरी भारतया अन्तिम स्वतन्त्र हिन्दू जुजुया रुपय् कायेगु या गुम्हेस्यां छगू महत्त्वपूर्ण भूभागयात नियन्त्रण यात। छुं समकालीन ग्रन्थय् वय् कःयात हिन्दू सम्राटया रुपय् वर्णन यानातःगु दु ।

मालवाय् आक्रमण

मालवा सुल्तानया विद्रोही मन्त्री मेदिनी राय महमूदया विरुद्ध मालवाया सिंहासनया निंतिं जीवनमरण संघर्ष यानाच्वंगु बलय् वयात राणा सांगां ग्वाहालि यायेगु बचं ब्यूगु खः । थुकिया लिच्वः कथं गुजरात व मालवाया संयुक्त सल्तनत सेनां गाग्रोनय् सांगाया नेतृत्वय् सिसोदियातेत युद्धभूमिइ नापलात। थ्व युद्धया लिच्वः कथं राजपूततेगु निर्णायक विजय जुल।

युद्धय् विजय व मेमेगु ल्वापुया लिच्वः धुंका सांगां चन्देरी नापं पूर्वी व उत्तरी मालवा कब्जा यात। राय नं चन्देरीयात थःगु राजधानी दयेकल, धाःसा सिल्हादित्य तोमारं रायसेन व सारंगपुर क्षेत्रया स्वामीया रुपय् थःत स्थापित यात। इतिहासकार सतीशचन्द्रया कथं थ्व घटना सन् १५१८ निसें १५१९या दथुइ जूगु ख।

विजय व पूर्वी व उत्तरी मालवाय् हिन्दू शासन स्थापित यायेधुंका सांगां राययात उगु क्षेत्रया हिन्दूतेगु जिज्या कर चीकेत आदेश बिल।  

लोधि विरुद्धया हःताः

मालवा त्याकेधुंका सांगां थःगु ध्यान उत्तरपूर्वी राजस्थानपाखे तलः गन उबलय् दिल्लीया सुल्तान इब्राहिम लोदीया नियन्त्रण दयाच्वन। इब्राहिम लोदीं थःगु भूभागय् सांगां अतिक्रमण याःगु बुखँ न्यनेधुंका सेना तयार याना सन् १५१७इ मेवाडया विरुद्धय् सेना पिकाःगु ख। राणां थःगु सेना नापं हादोतीया सीमाय् च्वंगु खतोलीइ लोदीयात नापलात व वयां लिपाया खतोलीइ जूगु युद्धय् लोदी सेनायात गम्भीर पराजय जुल व इपिं बिस्युं वन। छम्ह लोदी राजकुमारयात ज्वनाः जेलय् तल । थ्व हःतालय् सांगाया छपा ल्हाः तरवारं घाःपाः जुल, अले बलाया घां वय्कःयात जीवनभर लंगडा यानाबिल ।

लोदी, थ्व राजपूत आक्रमणं स्तब्ध जूगु धाःगु दु (गुकिया हद थ्व स्वया न्ह्यःया स्वंगु शताब्दीइ अभूतपूर्व दु)। हाकनं छक्वः सन् १५१८-१९य् मेवाडया विरुद्धय् सैन्य आक्रमण यात तर ढोलपुरया युद्धय् हाकनं पराजित जुल। लोदीं सांगा नाप बारम्बार ल्वानादिल व सकल ल्वापूइ पराजित जुल। थुकिया लिच्वः कथं थौंकन्हय् या राजस्थानय् लोदीं थःगु फुक्क भूमि तंकल धाःसा सांगाया प्रभाव आगराया पिलिया खार तक्क थ्यन।

१६गु शताब्दीया छगू ग्रन्थ "पार्श्वनाथ-श्रावण-सत्तवीसी" कथं राणा संगां मन्दसौरया घेराबन्दी धुंका रणथम्बौरय् इब्राहिम लोदीयात अझ बुकल।

गुजरातया अभियान

इदारया युद्ध इदारया निम्ह राजकुमारतेगु सेना दथुइ जूगु स्वंगु मू युद्ध ख। मुजफ्फर शाह द्वितीयया अधीनय् गुजरात सल्तनतया समर्थनय् भर मल व राणा सांगाया अधीनय् राजपूततेगु समर्थनय् राय मल। थ्व युद्धय् सांगातयेगु संलग्नताया मू कारण राय मलयात थःगु हकदार गद्दीइ पुनःस्थापना यायेगु व गुजरात सल्तनतया अप्वयाच्वंगु शक्तियात कमजोर यायेगु ख। सन् १५१७इ राय मलं राणा सांगा या ग्वाहालिं मुज्जफर शाह द्वितीययात सफलतापूर्वक बुकाः थःगु राज्य हाकनं कायेत ताःलात।

सन् १५२०इ सांगां इदार राज्यया उत्तराधिकारया न्हेसःय् गुजरातय् आक्रमण यात। सांगां थःगु शक्तिशाली ४०,००० राजपुत सेना नापं थःगु अधीनया स्वम्ह शासकया समर्थन लिसे रणभूमिइ थ्यन। मारवाडया राव गंगा राठौर नं ८,००० राजपूततय्गु सेना लिसे वय्कःया पक्षय् ल्वावल। राणाया मेमेपिं सहयोगी वगडया रावल उदय सिंह व मर्ताया राव विराम देव ख। वय्कलं निजाम खानया मुस्मां सेनायात बुकाः अहमदाबाद तक्क पिछा यात। सांगां राजधानी अहमदाबाद स्वया २० माइल न्ह्यः हे थःगु आक्रमण स्थगित यात। वय्कलं गुजरातया राजकीय खजाना लुटे यानादिल व यक्व मस्जिदत स्यंकादिल व उकिया च्वय् देगः दयेकादिल। श्रृंखलाबद्ध विजय धुंका सांगां उत्तरी गुजरातयात सफलतापूर्वक थःगु अधीनय् लाकल व थः छम्ह शासकयात अन शासन यायेत नियुक्त यात।

मुगल विरुद्ध हःताः

तिमुरिदतेगु प्रारम्भिक म्याचलक, मस्कितियर, स्विभेल गन, मोर्टार व मेमेगु मिल्वाभः

सांगायात युद्धया इलय् सिल्हादीं विश्वासघात यात गुम्हेस्यां थःगु सैनिक हिलाः बाबुरया पक्षय् वन ।

मुगलतय्गु थ्व रणभूमिइ विजययात उत्तर भारतया मुगल साम्राज्यया छगू ऐतिहासिक घटनाया रुपय् कायेगु या छाय् धाःसा थ्व युद्ध पानीपत स्वया अप्व ऐतिहासिक जुल। थ्व युद्धं बाबरयात उत्तर भारतया निर्विवाद शासक दयेकल धाःसा पुनर्जीवित राजपूत शक्तियात कुचाकुचा यानाबिल। इतिहासकार आन्द्रे विंकया कथं खानवाय् विजय जुइधुंका मुगल शक्तिया केन्द्र काबुलया पलेसा आगरा जुल व आलमगिरया मृत्यु धुंका थुकिया पतन तक्क नं अथे हे दयाच्वन। आधुनिक इतिहासकारतेगु कथं बाबुरया तोप मदुगु जूसा सांगां बाबुर विरुद्ध ऐतिहासिक विजय प्राप्त यायेफुगु ख। बाबरया तोपं भारतीय युद्धय् पुलांगु प्रवृत्तियात अन्त्य याःगु खः ।

न्ह्यागुसां राजपूत शक्ति सदांया निंतिं कुचाकुचा जुल धकाः अनुमान यायेगु पाय्छि जुइमखु। बाबरं राजस्थानय् थःगु मेगु आक्रमण दिकल। राजपूत सेनां सांगाया वासःया निंतिं दौसाया लिक्क बस्वाय् डेरा तल, वासः यायेधुंकाः याकनं हे सांगां बाबर विरुद्ध मेगु युद्धया तयारी न्ह्याकल ।

पिनेया स्वापू

• राणा सांगा