युक्लिद
| युक्लिद (Εὐκλείδης) | |
|---|---|
 | |
| ख्यः | गणित (ज्यामिति) |
| नांजाःगु ज्या | |
युक्लिद वा युक्लिड (ग्रीक भासय्: Εὐκλείδης ;थ्यं-मथ्यं ३०० ईसा पूर्वया म्ह) छम्ह प्राचीन ग्रीक गणितज्ञ ख। वय्कः ज्यामितिक व तर्कशास्त्रीया रुपय् नांजाः। वय्कःयात "ज्यामितिया अबु"या रुपय् नालिगु या, वय्कःयात मू कथं वय्कःया सफू एलेमेन्त्स (तत्त्व)या निंतिं म्हसीकिगु या। थ्व सफूलिं ज्यामितिया जग तलः व १९गु शताब्दीया सुरुइ तक्क थ्व ख्यःया आधार स्थापित यात। वय्कःया ज्यामितिय प्रणालीयात आः युक्लिदियन ज्यामितिया रुपय् म्हसीकिगु या। थ्व ख्यलय् वय्कलं न्हापाया ग्रीक गणितज्ञतेगु सिद्धान्ततेगु न्हूगु पहः व रुपय् संश्लेषण व संयोजन यासें यक्व सिद्धान्त दुथ्याःगु दु। वय्कःया थ्व सफूलि युदक्सस अफ निदस (Eudoxus of Cnidus), हिप्पोक्रेतिज अफ चियोस (Hippocrates of Chios), थेलिज (Thales) व थिएतेतस (Theaetetus) आदिया ज्या दुथ्यानातःगु दु। आर्किमिदिज व पर्गाया अपोलोनियस (Apollonius of Perga) नापं युक्लिदयात सामान्यतया प्राचीन कालया दकलय् तःधंपिं गणितज्ञतेगु दथुइ कायेगु या। नापं, वय्कःयात गणितया इतिहासय् दकलय् प्रभावशाली गणितज्ञत मध्ये छम्हया कथं कायेगु या।
युक्लिदया जीवनया बारेय् तसकं म्हो जक खँ सीकूगु दु व अप्व जानकारी यक्व शताब्दी लिपा अलेक्जेन्द्रियाया विद्वान प्रोक्लस (Proclus) व पप्पस(Pappus)पाखें वःगु दु। मध्यकालीन इस्लामिक गणितज्ञतेसं वय्कःया छगू काल्पनिक जीवनीया आविष्कार यात, व मध्यकालीन बैजन्टाइन व प्रारम्भिक पुनर्जागरण कालया विद्वानतेसं वय्कःयात न्हापाया दार्शनिक युक्लिद अफ मेगाराया रुपय् म्हसीकिगु गल्ती यात। आः सामान्यतया स्वीकार यानातःगु दु कि वय्कलं थःगु जीवन अलेक्जेन्द्रियाय् बिकादिल व वय्कलं ईसापूर्व ३००या नापं, प्लेतोया विद्यार्थीत लिपा व आर्किमिदिज स्वया न्ह्यः म्वानादिल। युक्लिदं प्लेटोनिक एकेडेमीइ अध्ययन याःगु व लिपा म्युसेयम(Musaeum)य् ब्वंकूगु छुं अनुमान दु। वय्कःयात एथेन्सय् न्हापाया प्लेतोनिक परम्परायात अलेक्जेन्द्रियाया लिपाया परम्परानाप स्वानादीगु श्रेय बियातःगु दु।
एलेमेन्त्सय् युक्लिदं स्वयंसिद्ध(axioms)तेगु छगू चिधंगु सेटं प्रमेय (theorems) निष्कर्ष पिकाःगु दु। वय्कलं परिप्रेक्ष्य (perspective), शंकु खण्ड (conic sections), गोलाकार ज्यामिति (spherical geometry), ल्या सिद्धान्त (number theory), व गणितीय कठोरता(mathematical rigour)य् नं च्वयादिल। एलेमेन्त्सया नापं, युक्लिदं अप्तिक्सया ख्यलय् छगू केन्द्रिय प्रारम्भिक पाठ, अप्तिक्स च्वयादीगु दु। नापं, वय्कःया म्हो जक म्हसीका दूगु मेमेगु सफूतिइ डाटा (Data ) व फेनोमेना (Phaenomena) ला। अन दिभिजन्स अफ फिगर (On Divisions of Figures) व क्याटोप्टिक्स(Catoptrics) युक्लिदं च्वयादीगु खँय् छगू मत मदु। वय्कलं च्वयादीगु यक्वं च्वखँ थौंया ईलय् तनेधुंकूगु धैगु विज्ञतेगु विश्वास दु।