म्हः पूजा

म्हःपूजा मण्डलया चित्र (मंगलाष्टक पाठया लिधंसाय्)
हनिपिं	हिन्दु तथा बाैद्ध नेवार समुदाय
प्रकार	गो कन्या शंख भेरी दधि फल कुसुमं पावको दिपमाला तुष्टा सर्वार्थसिद्धि विमलसुमनसा मंगलं वो दिशन्तु ।। (मंगलाष्तव स्तोत्रको नवाै पंक्तिबाट उद्धरित)
महत्त्व	अात्म पूजा, अात्म दर्शन

म्हः पूजा नेपाल संवत कथंया न्हू दँया न्हापांगु दिं कछलाथ्व पारू (कार्तिक शुक्लपक्ष प्रतिपदा) कुन्हु नेवाःतय्सँ हनिगु छगू नखः खः । थ्व नखः हिन्दु व बाैद्ध निथीलँ नेवाःतय्सँ थःम्हं थःतः पूजा याना भिंउसायँ व ताअायुया भिन्तुनेगु यार्इ । थुकिया लागि परिवारया दक्व जःपिं छथासं च्वना थःयात मण्डलस प्रतिविम्वित याना थःम्हँ हे थःतः पूजा यार्इ । थ्व नःखः हिन्दु व बाैद्ध निगु समुदायपिन्स नं श्रद्धापूर्वक हनिगु जुया थ्व नखः धार्मिक समन्वयया सुत्रया कथं नं थुइकेफु । म्हःपूजायाय् छेँ जःपिं मध्ये दक्वसिवे थकालिम्ह हामाजुँ पूजा न्ह्यथना थःम्हँ थःतः पूजा याकिइ । थःया प्रतिविम्व सार मण्डलस चित्रित याना थःम्हँ थःतः म्हँसिकेगु ज्ञानदर्शन ब्वलंका जीवन सुख अानन्दमय दयेकेगु व भिंउसाय्ँ व ताअायुको कामना यायेगु यार्इ । विदेशय् च्वना च्वँपिं नेपामिपिन्सँ नं थुगु म्हःपूजायात थःगु म्हसिकाया कथं हना वया च्वँगु दु ।

.

पूजा विधि

म्हःपूजा हनेत न्हापां छेँया दक्वसिवे च्वय् या तँय् बुइगलय् वा अन्य चक्कंगु कोठाया बँय् पाेताय् लोहँया चुँ छ्यलाः छेँ जः पिनि म्हतिं छपाः छपाः मण्दः थायेगु याइ । थुकिइ तना क्वय् छपा च्वय् छपा याना निपा मण्दः द्यःया नितिं दयेकी । थ्व वाहेक जाःगु घः, हासा व तुफीया लागि नं मण्दः छपाः छपाः दयेकी । मण्दलय् थी थी उँनं छाया छाय् पिइ । मण्दःया न्ह्योने फलफूल, धूप, स्वाँ, जजँका आदि सामग्रीत तया छाय् पियेगु ज्याः यार्इ ।

दक्वफुक्क छेँजः पिं मुलपति छ्याना मण्दःया न्ह्योने झो छुर्इ । छेँया दक्वसिवे थकालीम्ह हामाजुं म्हापां सुर्द्योरूपी सुकुण्डायात पूजा यायेवँ द्क् मण्दःपूज्याइ । अनंलिपा सकसियां धाैसगँ वियेगु यार्इ । अनंलिपा ताहाकः जुइक दयेका तइगु खेलु इताः मण्दःया द्योने क्रस आकार याना च्याकिइ । ख्यलु इता च्याना च्वँगु इलय् हे हाकनं मण्दः पूजा याना छेँया हामां ब्वया तःगु तःसि, मे मे गु फलफूल, जजंका, गोदावरी स्वाँ व मत छप्वाः ल्हातय् कयाः धलँ दपिं सकल छेँ जः पिन्त ह्लाति ह्लाति लःह्लार्इ । छेँ जः पिन्सं नं नुगः चकंका लःह्लागु वस्तुत भागियाना काइ । जजंका कोखाइ, स्वाँ छ्यने वा न्ह्य्पनय् छुइ ।

थ्व धुंका खेँ सगँ बिइ । खेँ सगँ बिइवले थ्वँ स्वको तक तना विइ । थथे स्वक्व तक थ्वँ तना विया च्वनिवले थ्वँ ख्वलाः बँय् दिके मज्यु । थथे सगँ कायेवले सगँ ब्युम्ह छेँया हामायात यथाश्रद्धा दक्षिणा विइ । पूजा विधि स्थान, क्षेत्र, समुदाय कथं थी थी कथं हना वयाच्वँगु खनेदु। च्वय् न्ह्यथनागु विधि चाहिं अधिकांश हनिगु विधि छ ।

अष्टमंगलाकित म्हःपूजा मण्डल

मण्दःया भावार्थ

मण्दःया सामान्य अर्थ संस्कृतमा गोलाःगु छ । पूजा साधनाय् थ्व खँग्वः छ्यलिइवले थुकिइया अर्थ छुनं विषयया सार अर्थ वा समग्र स्वरूप धका थुइकिमाः। उकिं म्हःपूजा धलँ दनेवले मण्दःया अर्थ थःगु म्हः (थः) यागु सार अर्थ तथा यथार्थ स्वरूप जूवनि । म्हःया थी थी पक्षतय्त प्रतिकात्मक कथं दुथ्याका दथुर्इ मध्य विन्दुस थः अर्थात् चित्तस्कन्धयात तर्इ । थःगु म्हः वा जीवन केवल नाम व रूप (पञ्चस्कन्ध कथं रूप स्कन्ध व नामस्कन्धय् वेदना, संज्ञा, संस्कार व विज्ञान) पाखें निर्मित धका भावना याइ। उकिसनं रूप स्कन्ध (अर्थात् जड शरीर) यात चतुर्महाभूत (जल, अग्नि, पृथ्वी, वायु) पाखें निर्मित धका भावना याइ । थ्व क्यनेया लागि प्यता रंग छाय्पियेगु नं याइ । थ्व नाम रूपया स्वभाव अनित्य, थःम्ह धैथे मदुगु, जि वा जिगु धाये मल्वःगु कथं खः धका थः व थःगु म्हया विषय यथार्थ ज्ञान बियेगु उद्देश्यं थ्व पूजाया व्यवस्था याना तःगु खः । हेतु प्रत्ययया कारण दया च्वंगु थ्व म्हयागु स्वभावया भावना यात धाःसा वास्तवय् शून्यता हे जक बोध जुइगु कथं थ्व मण्डल व थुकि प्रयोग जुइगु खेलुइता: आदि थी थी सामग्रीं प्रतीकात्मक अर्थ पिब्वयाच्वंगु दु । थुजाःगु अनित्य व शून्यता ज्ञानं युक्त जुल धाःसा न्यागुलिं स्कन्ध परिशुद्ध जुइ गुकियात हे बुद्ध धाइगु खः । थथे म्हया सार रूप, परिशुद्ध रूपयात पूजा यायेगुया तात्पर्य म्हय् दया च्वंगु बुद्धबीज अर्थात् सुगतगर्भ यात म्हसिकेगु नं खः । थःके दूगु बुद्ध बीजयात विविध बोधिचर्याया उपाय याना पूर्ण बुद्धत्वया अवस्था थ्यंकेगु संकल्प यायेगु नं खः ।

हिन्दू मत अनुसार च्वय् न्ह्यथंगु नामस्कन्धयात हे आत्मातत्त्व धका मानेयाना उकियात पूजा याइगु खः ।

समग्रं थुइकेगु खःसा थःके दूगु लोभ, क्रोध, मोह, तृष्णा आदि खितियात मदयेका सकल सत्त्वप्राणीपिनिगु उद्धार याये फयेमा धका थःके दूगु उगु सम्भाव्यता, बुद्धगर्भ, सकारात्मक पक्षयात खंका उकियागु पूजा यायेगु खः । झी पुर्वजपिन्सं थ्व खँ लुमंकेया नितिं न्हू दँया न्हापांगु दिनय् हे धलँ दनेगु चलन न्ह्याकातःगु खः ।  

मण्दःया बिविध अंग तथा पक्षयात क्वय् प्रस्तुत याना तःगु दु ।

पोताय् चुँया छ्यलिगुः म्हःपूजाया मण्दः पाेताय् चुँलिं च्वइ । पोताय् चुँ कायेगु मन्तधासा थुकिया पलेसा जाकि चुँ नं प्रयोग याः । चुँया ह्लातिकया बँय् च्वय्गु यार्इ अथवा थासा छ्यला मण्दः दयेकेगु याः। थथेे चुँ हे छ्यले माःगुया अर्थ खः, मण्दःपूजा सिधयेका थ्व मण्दः म्हुना छ्वय माःगु । थः छु खः ? धका चित्रय् च्वया थःगु दर्शन याये धुंका उकियात तुरून्त हे म्हुना छ्वयेमाः । गथे थुगु दयेकागु मण्दः थःम्हं दयेकागु थःगु किचः खः अथेहे थः धका नालावया च्वनागु जि धयागु भावना, थःगु भाैतिक रूप (physical aspects) व चित्त चेतसिक (psychic aspects) निगुलिं पक्ष न्हायेकंय् दुने खने दइगु किचः समान खः धैगु यथार्थ दर्शनयात थुइकेया नितिं मण्दः पोताय् चुँलिं च्वय् माःगु खः, गुगु लिपा म्हुना छ्वयेमाःगु खः । थाैं कन्हय् समय परिस्थिति अनुसार धातुया मण्डल दयेका उकि द्यःने भतिभति चुँ छ्यलाः नं म्हःपूजा यायेगु याना हःगु दु ।

पाेताय् चुंलिं च्वय् धुंका उकि नापनापं ह्यांगु सिनं वा अवीरं नं च्वइ । थथे छगू हे आकृति पोताय् चुं व ह्यांगु अबीरं च्वयेगुया तात्पर्य क्रमश चन्द्र नाडि व सूर्य नाडि खः । झीगु म्ह थुपिं हे नाडिया व्यवस्था कथं न्ह्याना च्वंगु खः ।

अष्तदल पद्माकारः बाैद्धपरम्पराय् म्हःपूजा मण्डल च्याहः दुगु पलेस्वाँया अाकारं दयेकी । म्हः (थः) यात पलेस्वाँ स्वरूपय् प्रतिविम्वित याना ब्यक्तियाके दयेमाःगु अादर्श गुणयात क्यनाच्वँगु खः । गथे पलेस्वाँमां भ्यातनाले बुया वसां पलेस्वाँ उगु भ्यातनाः पाखेँ अलग्ग जुया च्वनी । उगु भ्यातनाः प्रति निर्लिप्त जुया च्वनी । अथेहे थुगु संसार रूपी भ्यातनाःपाखे थाहावनेफइगु अादर्श स्वभाव दक्व ब्यक्तिपिंके विद्यमान दु तर थुकियात म्हमस्युगु कारणं वा लाेमंगु कारणं झी संसाररूपी दलदलय् न्ह्याइपु तायेका च्वँगु व अनन्त दुःखया घःचाले चा चा हिलाच्वँगु खँ बोध यायेत थ्व मण्डलया अाकृति पद्माकार दयेकिगु खः । पद्मया मेगु अर्थ पवित्रता खः । राग द्वेष व मोह रूपी दलदलपाखेँ अलग्ग जुया काय, वाक् व चित्तपाखेँ जुइगु कर्मत शुद्ध तया तइगु अादर्श रूप 'जी' खः धैगु अनुभूति याकेत नं थुकथं प्रतिक छ्यगु खः ।

हिन्दु परम्पराय् छ्यलिगु षट्कोणाकार मण्डल

पलेस्वाँया च्याहःया अर्थ अष्टमंगल, अार्य अष्टाङ्गिक मार्ग खः ।

षट्कोणाकारः हिन्दुमतानुसार दयेकिगु मण्डलचाहिं षट्कोणाकार जुइ । शैव परम्पराया षट्कोणं प्रकृति र पुरूष वा शिव र शक्तिया एकत्वया स्वरूप हे थः जुया च्वँगु ज्ञानबोध याकेत्यँगु खः । [४][५]

मण्डलया दथुर्इ दयेकिगु संकेन्द्रित (Concentric) वृत .

अप्व धैथेँ प्रचलनय् मध्य विन्दु छचाखेरं च्यचाः संकेन्द्रित वृत दयेकी । थुपिं चाकलय् थी थी सामग्री तया छाय् पिर्इ । थुपिं प्यँगु चाकःया भावार्थ थुकथं दु ।

1. चिकं मण्दः - याकनं सुकेमजुइगु ताः र्इ तक ल्यना च्वनिगु तत्व, चेतन तत्व, नामस्कन्ध
2. अाखे (सियु जाकिया पूर्ण अन्न) - अखण्डता, पूर्णता
3. वा - पुनरावृति, पुनर्जन्म
4. ताय् - हेतु प्रत्येय, कार्य - कारणया उपज

गुम्हेगुम्हेसियां मण्दःया दथुइ खुचाः वृत च्वयेगु नं याः । थुपिं मध्ये दक्व सिवे दुनेया चाकःलय् चेतन तत्वया प्रतिकया कथं चिकँ मण्दः थाइ । अनंलिपा पञ्चतत्वको प्रतिक कथं कथंहँ अाखे, हाकुगु गो माय्, वा, हाकु मुस्या, ताय् या चाकः दयेकी ।

ख्यलुइता च्याकेगु

८ निसेँ १० इन्चि तक्क ताहकः जुइक कापः निला दयेकागःगु निपु ख्यलुइता मण्दःया जवय् पाखे तर्इ । ख्यलुया अर्थ ख्वाःया आकार कथं धाःगु खः । थुकिया तात्पर्य थ्व इता थःगु ख्वाःया हाकः बराबर दयेकी । गथे ख्वाः धैगु मनूया परिचय खः अथे हे थ्व ख्यलु इतालं नं थःगु म्हया हे प्रतिनिधित्व याइ । धलँ दनेगु झ्वलय् ख्यलुइता निखेँ नं च्याकिर्इ । थुपिं च्याःगु इतायात प्लस अाकार ज्याना मण्दःया द्यहने च्याकी । थथे च्याके धुंका थ्व नाै (खरानी) जुइ । थथे च्याकूगुया निगू अर्थ दु - छगू, थःके सर्वाङ्गिण रूपं ज्ञानया दीपक प्रज्ज्वलित यायेगु व थुकिया जः छचाखेरै न्यंकेगु । मेगु अर्थ, झीगु जीवन नं छन्हु थथे हे आयु फुना मृत्यु जुइ तिनि, खरानी हे जुइतिनी धका बोध याना कायेगु खः ।

भ्वय्

अष्टमात्रिका मण्डल रूपी भोजको थाली

पूजाया दक्व विधि सिधयेका दक्व छेँ जः पिं झोलाक्क छथासं फयेतुना बाँलाक्क छाय् पियातःगु मण्दःया द्यहने हे भू दिका परम्पराकथं भ्वय् नर्इ । न्ह्याक्वहे बाँलाक्क छाय् पियातःगु जुसां नं भ्या भचा हे उकिया सुन्दरता प्रति भच्चा हे अाशक्त मजुसे, मण्दः स्यनि धका भतिजा हेे सुर्ता मकासे अष्टमात्रिकाया प्रतिक स्वरूप अाठ परिकार तया भ्वय् नर्इ । भ्वय् नये सिधयेका उगु मण्दः व भू चछिया लगि अनहे त्वता कन्हे कुन्हु तिनी बँ पुया सफा यार्इ ।