म्याग्दी जिल्ला

धवलागिरी अञ्चलया जिल्लात

म्याग्दी जिल्ला नेपाःया धवलागिरी अञ्चलया छगू जिल्ला ख। थ्व छगू पहाडी जिल्ला ख। म्याग्दी जिल्लाया सदरमुकाम बेनी बजाः ख। जिल्लाया वर्तमान सिमाना २०३१ सालय् पर्वत व मुस्ताङं २० गाविस थ्व जिल्लाय् ल्वाक्जाय् धुंका जुगु ख। थ्व जिल्लाय् आ ४० गाविस दु ।

नांया पलिस्था

थ्व जिल्ला न्हापा पर्वत राज्यया छगू भाग ख। २०१८ सालया जिल्ला विभाजनय् थ्व थाय्‌या नां दक्ले न्ह्य आधिकारिक कथं छ्यलातगु खने दु। थ्व जिल्लाया नां थ्व जिल्लाया सकल थाय् हे थें बाहा वइगु खुसि म्याग्दी खुसिं जुवंगु ख।

म्याग्दी धागुं खँग्वःया उत्त्पत्तिया बारेय् क्वे बियातगु विचात दु-

• दुर्गा सप्तसतीइ वणिर्त "जयन्ती, मंगला, काली, भद्रकाली, कपालिनी" धाइगु पादीशया देवी भगवतीया १०० नांय् छगू "मंगला" नां नं अपभ्रंश जुया थ्व खँग्वः बुयावगु ख।
• मेपिंगु विचाय् म्याग्दी खुसिया पुलांगु नां "मायानदी" जुगुलिं थ्व खँग्वः अपभ्रंश जुया म्याङ्दी जुजुं म्याग्दी खुसि जुगु ख।
• मगर लागाय् लाइगु थ्व जिल्लाया आपालं नां मगर भाषा कथं हे दयावगु खने दु। समालवंशी मल्लतेसं पर्वत राज्यया एकीकरण यायेन्ह्य थ्व खुसिया उद्गम निसें कालीगण्डकीय् विलय जुइगु सकल थाय् (ताकम, पुला व ज्यामरुककोट)य् थापातेगु राज्य जुगु खने दु। थापातेगु वंशावली कथं इमिगु क्षेत्रीय वंश बगाले थापा ख। थ्व थापापिं मगर जुसां भारतीय ब्राम्हणहरुतेइके यज्ञोपवित (जनै) ग्रहण याना थःयात क्षेत्री व ठकुरीइ रुपान्तरण यात। ताकम, पुला व ज्यामरुककोटय् राज्य याइपिं थापात जनै ग्रहण यायेन्ह्य "मेङ" जातिया मगर जुइमागु विश्वास दु। अतः, इमिगु राज्यय् बाहावइगु खुसियात मेङदी धागु जुल। मगरतेगु भाषाय् म्याग्दीयात "मेङदी" धाइ। थ्व हे मेङदी धागु खँग्वः नेपालभाषा व खेँ भाषाय् म्याग्दी जुवन।

भूगोल

थ्व जिल्ला ८३º०८" निसें ८३º५३" पूर्व देशान्तर, २८º२०" निसें २८º४७"उत्तर अक्षांशय् ला । थ्व जिल्ला म्हो जा समुद्री सतह स्वया ७९२ मीटर (रत्नेचौर गाविस) निसें आपालं समुद्री सतह स्वया ८१६७ मीटर तक्क (धौलागिरि च्वापुगुं) दु । थ्व जिल्लाय क्षेत्रफल २,२९७ बर्ग किलो मिटर (२,२९,७०६ हेक्टर) दु। थुकिलि बेंसी क्षेत्र ८%, उच्च पहाडी क्षेत्र ५६% व हिमाली क्षेत्र ३६% दु ।

थ्व जिल्लया भौगोलिक अवस्था थ्व कथं दु- -

• पुर्व: पर्वत व कास्की
• पश्चिम: बाग्लुङ, रोल्पा व रुकुम
• उत्तर: मुस्ताङ, डोल्पा
• दक्षिण: बाग्लुङ व गुल्मी

विक्रम सम्बत २०१८ सालय् जिल्ला पलिस्था जुगु बिले थ्व जिल्लाय् २१ गा वि स दु। आ वया थनया गाविस ल्याखं ४१ जुगु दु। थ्व जिल्लाया सदरमुकाम बेनीबजाःया पश्चिमया म्याग्दी खुसि व उत्तरया काली खुसि नापलाइगु थासय् ला।

जनसंख्या

म्याग्दी जिल्लाया जनसंख्या १,१४,४४७ दु। जनसंख्याया ६० प्रतिशत मगर जाति दु धाःसा मेमेगु जातिइ बाहुन, क्षेत्री, थकाली, ठकुरी, नेवाः, गुरुङ,छन्त्याल, गिरी,सार्की, कामी, दमाई आदि दु। म्याग्दीया आपालं मगर जातितेगु जात पुन, गर्वुजा, पुर्जा,पाईजा, सिन्थानी, चोचाङ्गी, सिंजाली, तिलिजा, जुग्जाली, रोका, बुढाथोकी, थजाली, बुदुजा, राना, घर्ती, आले, शेरपुन्जा, राम्जाली, थापा, श्रीष, प्राईपुन, फगामी, खजाङनी, धिमेल आदि दुगु खने दु। बहुसंख्यक पूर्वियातेगु अतिरिक्त नगण्य मात्राय् कुमाई नं दुगु बाहुन जातिया जातय् पौडेल, सुवेदी, आचार्य, अधिकारि,ढुंगाना, रिजाल, पराजुली, सापकोटा, गौतम, रेग्मी आदि दु। क्षेत्रीतेगु जातय् कार्की, घिमिरे, भण्डारी, बानियाँ,खत्री, खड्का ,थापा, चोखाल, बोगटी, महत, रावल, घर्ती, बरुवाल दुगु खने दु । ठकुरीइ मल्ल, सेन, वम,सिंह, शाही व हमाल प्मुख मू खने दु । थकालीइ तुलाचन ,गौचन सेरचन, व भट्टचन धाःसा गुरुङउ लामा, लामिछाने घले, व घोताने दु । मू जनसंख्याय् ५३,१७८ मिजं व ६१,२६९ मिसा दु। थनया जन्मदर ४.२१ प्रतिशत व मृत्युदर १.५९ प्रतिशत दु धाःसा जनसंख्या बृद्धि दर १.३७ प्रतिशत दु । थ्व जिल्लाया औसत परिवार सदस्य ल्याखं ४.६८ म्ह दु। थनया जनघनत्व प्रति वर्ग कि.मी.५० म्ह, छेँ २४,४३५ व बस्ती संख्या ५७९ दु।

अर्थतन्त्र

३२,३७९ मिसा व २६,४२४ मिजं जाना सकल ५८,८०३ म्ह आर्थिक कथं सक्रिय खने दु । थ्व जिल्लाया मनुत बुंज्या, पशुपालन, ज्यालादारी, उद्योग, व्यवसाय, होटेल, मेकानिक्स, वैदेशिक रोजगार आदि ज्या याइ। थ्व जिल्लाया ल्याम्हत ब्रिटिस गोर्खा व भारतीय सेनाय् वनिगु चलन दु। नापं खाडी देय्‌य् ज्या याये वनिगु चलन नं दु।

साक्षरता

कुल जनसंख्याया ५४.७ प्रतिशत साक्षारता दुगु म्याग्दी जिल्लाय् मिजं साक्षरता ६७.८ व मिसा साक्षरता ४५.६ दु । जिल्लाय् सरकारी व निजी विद्यालय याना प्रा.वि. १६३, निमावि ३१ मावि ३६ उमावि ४ व सदरमुकाम बेनी बजारय् छगू क्याम्पस दु।

भाषा

थ्व जिल्लाय् जातीय विविधता कथं भाषिक विविधता नं दु। आपालं मनुतेसं खेँ भाषा ल्हाइ। मेमेगु भाषाय् मगर भाषा, नेपालभाषा, छन्त्याल भाषा, थकाली भाषा व म्हो मात्राय् गुरुङ भाषा ल्हाइगु खने दु ।

संस्कृति

हिन्दूतेसं बुइबिले छैठी यायेगु, न्वारान यायेगु, थगु परिवार पिने इहिपा यायेगु व सीबिले कालीगण्डकीया सिथय् वा नापंया खुसिया सिथय् सिमेसिगु नामं दाहसंस्कार यायेगु चलन दु। दाहसंस्कार याइ बिले उइगु वा ल्हाइगु चलन दु। सीधुंका नेवाः, क्षेत्री, ब्राम्हणतेसं छगू थें हे कथं पिण्डदान, द्रव्यदान, गौदान आदि यायेगु चलन दु धाःसा मगर, थकाली, गुरुङ जातिइ थगु परम्परा कथं काजक्रिया यायेगु चलन दु। इहिपाय् बाहुन, क्षेत्री व नेवाःतेगु मागी विवाहया चलन दु धाःसा मगर समुदायय् पौया म्ह्याय् इहिपा यायेगु व थकाली समुदायय् पौ व निनिया म्ह्याय् इहिप यायेगु चलन दु। आ वया मतिना इहिपा यायेगु चलन नं दयावगु दु।

वसः

थ्व जिल्लाया मनुतेसं भू-बनोट, जातीय विविधता व मौसम कथं वसः व भेषभुषा पुनेगु या। गुरुङ, मगरया मिसातेसं चोलो फीगु, बर्को (छेकी) फाइगु,पर्सी वा लुङ्गी सिनिगु, पटुका चीगु व पछ्यौरा छ्यने मजेत्रो देकिगु या । न्हापायापिं मिसातेसं तिसाय् म्हुतुसी तक्क वैगु झुम्के बुलाकी न्ह्याइगु या। बाहुन, क्षेत्री व वैश्यका मिसातेसं साधारण चोलो, ब्लाउज, सारी, पछ्यौरा, पटुका, पेटिकोट, लुङ्गी फीगु या। आ वया आधुनिक वसः फीगु नं या । मिजंय् लेकाली भेगय् भोटो, कछाड फीगु चलन दु धाःसा तल्लो भेग व सदरमुकामय् दौरा, सुरुवाल, कोट, पाइन्ट, कमिज, जाँगे,टोपी व ब्राम्हणतेसं धोती चीगु या ।

नसात्वंसा

लेकाली भेगय् छो, कःनि, कोदो, जौ, उवाँ, फापर व जा नेगु चलन दु । बेसीं जा, मरी, ढिंडो, कःनीया आटो, कें, तरकारी, साग आदि नेगु चलन दु।

पर्यटन

शिख गाबिसया घोरेपानी जिल्लाया छगू पर्यटकीय थाय् ख। घोरेपानी स्वया ४५ मिनेट च्वे पुन हिल मेमोरियल भ्यू टावर ला। थ्व थासय् हलिमया दक्ले अप्व प्रजातिया लालीगुँरास व च्वापुगुं खने दु। सिंगा गाविसया तातोपानी कुण्ड, भू-तातोपानी गाविसया तातोपानी कुण्ड, दाना गाविसया अन्ध गल्छि, दाना गाबिसया रुप्से छहरा, गुर्जा गाबिसया ढोरपाटन आरक्ष व मुदी गाबिसया धवलागिरि च्वापुगुं (८१६७ मि.) मू पर्यटकीय थाय् ख।

खुसि

म्याग्दी जिल्लाय् म्याग्दी खुसि व काली खुसि नापं यक्व चिधंगु खुसित दु । थुकिलि बोक्सीखोला, म्रिस्त्रीखोला, रघुगंगा,कागखोला,वेगखोला, घारखोला आदि काली नदीया सहायकहरु ख धाःसा छिस्बाङको निस्कोट खोला, गुर्जाखोला, मराङखोला, दरखोला, रितुङखोला, दाङखोला अर्जेखोला आदि म्याग्दी नदीया सहायक ख ।

खनिज

थ्व जिल्लाय् तामा, शिलाजित, खरीढुंगा व कालीगण्डकीया सिथय् सुन जस्ता खनिज पदार्थ दु ।

प्राणी

वनस्पति

थ्व जिल्लाय् सल्लो, साल, ओखर, सिर्मु, उत्तिस,चिलाउने, गुराँस, काफल, मौवा, टुनी, तिंजु, च्यूरी, कटुस, सिमल, फ्लाट, खर्सु, सिनकाउली, वरुवा, धाइरो, बाँस, निगालो आदि वनस्पति दु ।

पशु

थ्व जिल्लाय् दैगु जंगली पशुय् कस्तूरी, थार, मृग,घोरल, झारल, नाउर, चितुवा, माक, धुं, भालु, दुम्सी, ब्वाँसो आदि दु धाःसा छेंय् लहिनिगु चौपायाय् सा, मामेँय्, दुगुचा, बाख्रा, फा, बंगुर,खच्चर, सल, गधा, चौरी आदि दु ।

झंगः

गुंइ दैगु झंगःय् च्याखुरा, डाँफे, कालिज, तित्रा, ढुकुर, लुइंचे, मोनाल, पेजरा आदि दु धाःसा छेंय् लहिनिगु झंगय् खा, हेंय्, बखुं आदि दु।

मू थाय्

म्याग्दी जिल्लाया धार्मिक व सांस्कृतिक थासय् मध्य घतान गाविसया गलेश्वरया शिव देगः ला। थ्व देगले मङ्गसिर लाय् वाला चतुर्दशी खुनु मेला जुइगु या । पुलाचौर गाविसय् पौलत्स्य आश्रम, अर्थुङ्गे गाविसय् महारानी थान, अर्थुङ्गे गाविसय् शिवालय, कुइनेमंगले गाविसय् रिखार, विम गाविसय् मालिका मन्दिर हिस्तानमण्डली गाविसय् गिद्धेश्वरी मन्दिर, ताकम गाबिसय् ताकमकोट व भगवती गाविसय् भगवती मन्दिर नांजा ।