न्याय
ब्यापक अर्थय्, न्याय धयागु मनूतेत निष्पक्ष कथं व्यवहार यायेमाः धइगु बिचाः खः । स्ट्यानफोर्ड इन्साइक्लोपीडिया अफ फिलोसोफीया कथं, मू परिभाषाया निंतिं दकलय् ल्वःगु अर्थ ईस्वीया ६गु शताब्दीया रोमन कानूनया संहिता इन्स्टिच्युट अफ जस्टिनियनं कायेछिं, गन न्याययात "प्रत्येकयात थःगु हक बीगु निरन्तर व स्थायी इच्छाशक्ति"या रुपय् परिभाषित यानातःगु दु। [१]
न्याय प्राप्त जूगु समाज व्यक्तिं थःत "ल्वःगु" फल प्राप्त याइगु समाज जुइ । मनूतेत छु व्यवहार याये "ल्व" धइगु व्याख्या नैतिकता, तर्कशीलता, कानून, धर्म, व निष्पक्षता आदि थी-थी दार्शनिक कचातेगु अवधारणा व परिभाषाय् आधारित जुइ। राज्यं अदालत दयेकाः व संकाः यानाः, अदालतया फैसला कार्यान्वयन यासें न्यायपूर्ण समाज दयेकीगु कुतः याइ।
पाश्चात्य इतिहास
[सम्पादन]न्यायया प्रारम्भिक पश्चिमी सिद्धान्त प्राचीन ग्रीक दार्शनिकतयेसं, दसु प्लेटों थःगु ग्रन्थ द रिपब्लिकय् व अरस्तूं थःगु निकोमाचियन एथिक्स व पोलिटिक्सय् विकास याःगु दु। न्यायया आधुनिक ईया पश्चिमी धारणाया जग क्रिश्चियन धर्मशास्त्रय् दु, गुकिलिं दैवीय आदेश सिद्धान्तया अनुसरण याइ। थ्व सिद्धान्त कथं ईश्वरं नैतिकतायात निर्धारण याइ व छुं नं ज्या नैतिक रुपं भिंगु वा मभिंगु निर्धारण याइ। थुकिया आधारय्, न्याय निर्धारण जुइ। [२]
पश्चिमी चिन्तकतसें लिपा न्यायया जग पलिस्था यायेत थीथी सिद्धान्त न्ह्यब्वल। १७गु शताब्दीइ जन लक थें न्यापिं दार्शनिकतेसं न्याय प्राकृतिक नियमं वइ धैगु बिचाः तयादिल। जीन-ज्याक्स रुसो सामाजिक अनुबन्धन सिद्धान्तयात समर्थन याइम्ह यक्व विज्ञय् छम्ह ख। थ्व सिद्धान्तय् न्याय समाजया दुजःतय्गु थः-थःगु सहमतिं राजनीतिक व्यवस्थाय् शासन यायेगु निंतिं वइ धकाः धयादिल। १९गु शताब्दीइ जोन स्टुअर्ट मिल थें न्यापिं उपयोगितावादी दार्शनिकतेसं न्यायया सेवा दकलय् अप्व मनुतेगु निंतिं दकलय् बांलाःगु लिच्वः दयेकीगु प्रस्ताव तयादिल। [
आधुनिक न्यायया ढाँचाय् वितरणात्मक न्याय, उपयोगितावाद, प्रतिशोधात्मक न्याय व पुनर्स्थापना न्याय थेंज्याःगु अवधारणात दुथ्याः।
व्यापक रुपं, वितरणात्मक न्यायं समाज संकेतः छु चीज इनेमाः, सुया दथुइ इनेमा, उचित वितरण छु जुइ धइगु आधारय् छु न्यायोचित खः धइगु खँय् बिचाः याइ। उपयोगितावादी सिद्धान्तं दण्डया परिणामयात स्वइ, प्रतिशोधात्मक सिद्धान्तं मखूगु ज्याया झ्वलय् जूगु निश्चित पलाःतेत लिफः स्वयाः उकियात पाय्छि सजायनाप मेल यायेगु कुतः याइ, अले पुनर्स्थापनावादी सिद्धान्तं पीडित व समाजया आवश्यकतायात स्वसें व मखूगु ज्यापाखें जूगु नोक्सानीयात भिंकेगु कुतः याइ। प्रतिशोधात्मक न्यायया सिद्धान्त कथं न्याय मखूगु ज्या याइपिन्त सजाय बियाः दयावइ धाःसा पुनर्स्थापना न्याय (गुबलें गुबलें "क्षतिपूर्तिदायक न्याय" नं धाइ) न्यायया छगू दृष्टिकोण ख गुकिलिं पीडित व अपराधीया आवश्यकतायात केन्द्रित याइ।
प्लेटोनिक न्याय
[सम्पादन]न्याय, प्लेटोया कथं, सन्तुलन व सद्भावया विषय खः । थ्व न्यायं छम्ह ब्यक्ति बाय् समुदाय दुनेया द्वन्द्वपूर्ण पक्षया दथुइ पाय्छिगु स्वापूयात प्रतिनिधित्व याइ । प्लेटोया परिभाषा कथं न्याय धाःगु "सकसिनं थः छुकिया निंतिं जिम्मेवारी दु व यायेगु नापं थःइके छु चीज दु, व चीजया हकदार जुयेगु" ख। अर्थात न्यायपूर्ण मनू धइम्ह थःगु विशिष्ट क्षमता कथं समाजय् योगदान याइम्ह व थःगु योगदानया अनुपातय् छु समाजं बी, व हे प्राप्त याइम्ह मनू खः। न्यायपूर्ण मनू न्ह्याबलें पाय्छि थासय् दयाच्वनि, व न्ह्याबलें थःगु भिंगु ज्या यायेत कुतः याइ, अले थःत प्राप्त जूगु न्यायोचित व समान व्यवहारया प्रतिफल बियाच्वनी । थ्व परिभाषा ब्यक्तिगत तहलय् व संगठनात्मक व सामाजिक तहलय् निगुलिं तहलय् लागु जुइ ।
दैवी व न्यायया धार्मिक अवधारणा
[सम्पादन]दैवीय आदेश सिद्धान्तया अधिवक्तातय्सं न्याय नापं नैतिकताया समग्रता ईश्वरया आधिकारिक आदेश खः धकाः वर्णन याः। दसु:हत्या यायेगु गलत खः अले सजाँय बी हे माः छाय् धाःसा द्यवं अथे धयादीगु दु। सिद्धान्तया छुं संस्करणं मानवतालिसेया द्यःया स्वापूया प्रकृतिया कारणं द्यःया आज्ञा माने यायेमाः धकाः दाबी याइ। मेमेगु संस्करणं धाःआ द्यःया आज्ञा माने यायेमाः छाय् धाःसा द्यः स्वयं भिं खः, अले थुकथं द्यःया आज्ञा पालना यायेगु सकसितं बांलाइ धैगु बिचा तइ ।
प्राकृतिक नियम
[सम्पादन]
यक्वसिनं न्याय प्राकृतिक कानूनया छगू ब्व ख धकाः दाबी याःगु दु (दसु, जोन लक)। [३]
प्लेटोया रिपब्लिकय्, थ्रासाइमाकसया पात्रं न्याय धयागु बल्लाःपिनिगु हित खः धकाः तर्क याइ । – शक्तिशाली वा धूर्त शासकं जनतायात छु लादेयाःगु दु, उकिया नां जक न्याय ख धकाः बिचाः तःगु दु ।
मंका सम्झौता
[सम्पादन]सामाजिक अनुबंधया अधिवक्तातय्गु धारणा कथं सकसिगुं आपसी सहमतिं न्याय वइ। थ्व सिद्धान्तया यक्व संस्करणय् थन्याःगु सामाजिक अनुबन्धन समानता व पूर्वाग्रह रहित काल्पनिक शर्तय् समाजं याःगु सहमति ख। थ्व विवरणयात अझ क्वसं ' न्यायया रुपय् निष्पक्षता ' अन्तर्गत बिचाः यानातःगु दु । पूर्वाग्रहया अभावं असहमतिइ (वा मुद्दाय्) संलग्न सकल मनूतय्गु निंतिं समान आधारयात संकेत याइ।
अधीनस्थ मू
[सम्पादन]जोन स्टुअर्ट मिल थें न्याःपिं उपयोगितावादी चिन्तकतय्गु कथं न्याय झीसं प्रायः बिचाः याना थें मौलिक मखु । बरु थ्व परिणामवादया आधारभूत मापदण्डया लिच्वः ख: "छु पाय्छि ख?"या लिसः "छुकिलिं दकलय् बांलाःगु परिणाम दयेकि" व हे पाय्छि ख। परिणाम सामान्यकथं कुल वा औसत कल्याणया रुपय् ल्याखाइ। अथे जुयाः न्यायया उचित सिद्धान्त धइगु दकलय् बांलाःगु लिच्वः पिकायेगु प्रवृत्ति दुगु सिद्धान्त खः । थुपिं नियमत निगु पक्ष दथुइ याइगु सम्मति थेंज्याःगु थासय् ज्या बी ; तर नापं, वास्तविक लिच्वःया बारे तथ्यया आधार मदयेफू। मिलं न्याय अत्यधिक महत्वपूर्ण खः धइगु झीगु गल्तीपूर्ण विश्वासयात व्याख्या यायेत स्वइ। थुकिया निंतिं वय्कलं थ्व तर्क बियादिल: थ्व भावना निगु प्राकृतिक मानवीय प्रवृत्तिं वःगु ख: झीत मभिंगु याःपिंके प्रतिशोध कायेगु झिगु इच्छा (वा आत्मरक्षाया भावना) व झीसं थःत कल्पनाशील रुपं मेम्हसिया थासय् तयेगु क्षमता, सहानुभूति। उकिं सुयातं नोक्सान जूगु खनेवं झीसं थःत वयागु अवस्थाय् तयाः वयागु पाखें प्रतिशोध यायेगु इच्छा ब्वलनी । यदि थ्व प्रक्रिया हे न्यायया बारे झीगु भावनाया स्रोत खःसा थन्याःगु झीगु विश्वासयात म्हो यायेमाः ।
सिद्धान्त
[सम्पादन]
न्यायया साधनात्मक सिद्धान्तत
[सम्पादन]
न्यायया साधनात्मक सिद्धान्तं न्याययात मखुगु ज्या याःगुया सजाँयया लिच्वःया आधारय् स्वइ, गथेकि :
- छाय् सजाँय बीगु ?
- सुयात सजाँय बीगु ?
- इमित छु सजाँय बीगु ?
उपयोगितावादी न्याय
[सम्पादन]उपयोगितावादीया कथं न्याय धइगु सम्बन्धित फुक्क व्यक्तिया कुल वा औसत कल्याणया अधिकतमता खः । उपयोगितावादं अपराधलिसे स्वंगू कथं ल्वाइ : [४]
- निवारण । सजायया विश्वसनीय ख्याच्वलं मनूतय्त थीथी विकल्प ल्ययेत प्रेरित यायेफु; बांलाक डिजाइन यानातःगु ख्याच्वलं मनूतय्त कल्याण अप्वयेकेगु विकल्प ल्ययेत प्रेरित यायेफु । थ्व न्यायोचित सजायया सिद्धान्त नापं दण्ड अपराधया अनुपातय् जुइमाः धैगु खँय् मेल नः। सफल निवारणं अपराधया तथ्यांक म्ह्व याइ । [५]
- पुनर्वास । सजाँयं "बांमलाःपिं मनूत"यात "बांलाःपिं" दयेकेफु । उपयोगितावादीया निंतिं "बांमलाम्ह मनू"या अर्थ दक्वं "मखूगु ज्या (गथेकि दुःख) यायेगु सम्भावना दुम्ह मनू" ख। अथे जुयाः उपयोगितावादं सुयातं थथे कथं हिलाबीगु सजायया सिफारिस याइ कि इमिसं बांमलाःगु ज्या यायेगु सम्भावना हे म्हो जुइ । सफल पुनर्वासं पुनरावृत्ति म्ह्व याइ । [६]
- सुरक्षा / असक्षमता । छुं मनूत बांमलाःगु ज्याय् लिप्त जुया इमित समाजं सुधार हे याये मफइगु जुइफु। अथे खःसा इमित जेलय् तयेगु ज्यां इमित नोक्सान यायेगु अवसरयात सीमित यासें समाजया कल्याणयात अधिकतम यायेफूगु अवधारणा।
कल्याण-अधिकतमकरण
[सम्पादन]उपयोगितावादीया कथं न्यायया निंतिं सम्बन्धित फुक्क व्यक्तिया कुल वा औसत कल्याणयात अधिकतम यायेमाः । [७] थुकिया निंतिं मेपिनिगु भिं जुइगु निंतिं छुं छुं त्याग यायेमालीफु: थन्याःगु त्यागं सकसिगुं भिं जुइगु निष्पक्ष कथं खनेदःसा। उपयोगितावाद कथं छुं नं ज्या, संस्था, वा सकल हलिंया औचित्यया मापदण्ड, निष्पक्ष कल्याणकारी परिणामवाद खः। थ्व धारणा कथं न्यायया अप्रत्यक्ष रुपं जक अधिकार, सम्पत्ति, आवश्यकता, वा मेगु छुं नं गैर-उपयोगितावादी मापदण्डलिसे स्वापू दु। थुपिं मेगु मापदण्डतेगु (अधिकार, सम्पत्ति, आवश्यकता) अप्रत्यक्ष रुपं महत्व दु। थ्व मापदण्डतेगु मानव कल्याण नाप स्वापू दःगुलिं जक निंतिं इमिगु महत्त्व दूगु ख। तर अथे जुसां मानव अधिकार थेंज्याःगु अधिकार समग्र कल्याणया दुनेया तत्व जक जुइ, पार यायेमफइगु पंगः धाःसा जुइमखु ।
प्रतिशोधात्मक वा प्रतिदण्डात्मक न्याय
[सम्पादन]प्रतिशोधात्मक न्यायं परिणामवाद गलत खः धकाः तर्क याइ। थ्व विचाः कथं सजाय अपराधया अनुपातय् व सकल दोषीया निंतिं जुइमाः। थ्व विश्वासया आधारय् सकल दोषी व्यक्तित उचित सजायया हकदार खः धकाः तर्क याइ । [८] तर गबलें गबलें प्रतिशोधवाद बदलाया कानूनी रुप जक खः धकाः नं धाइ । [९] तर प्रतिदण्ड व बदला दथुइ भिन्नता दु : प्रतिदण्ड निष्पक्ष व अपराधया स्तरय् जुइ धाःसा बदला व्यक्तिगत व असीमित जुइ । [१०]
पुनर्स्थापना न्याय
[सम्पादन]पुनर्स्थापना न्यायं पीडिततय्त जूगु नोक्सानीयात भिंकेगु कुतः याइ । [११] थुकिं पीडिततय्गु सक्रिय सहभागितायात प्रोत्साहन याइ अले अपराधीतय्त थःगु ज्याया जिम्मेवारी कायेत प्रोत्साहन याइ। पुनर्स्थापना न्याय पद्धतिइ पीडित व अपराधी दथुइ संवादयात बल्लाकी व पीडित सन्तुष्टि व अपराधीया जवाफदेहीया दकलय् भिंगु लिच्वः क्यनी । पुनर्स्थापना न्यायया प्रभावकारिताया मेटा-एनालाइसिसं पुनरावृत्तिइ छुं सुधार क्यंगु मदु । [१२]
ल्वाकज्याःगु सिद्धान्त
[सम्पादन]छुं आधुनिक दार्शनिकतसें धाःगु दु कि उपयोगितावादी व प्रतिशोधवादी सिद्धान्त परस्पर भिन्न मखु। गथेकि एन्ड्रयू भन हिर्शं सन् १९७६य् पिदंगु थःगु सफू डुइङ जस्टिसय् सुझाव बियादीगु दु कि झीके म्हो अपराध स्वयां तःधंगु अपराधयात अप्वः सजाय बीगु नैतिक दायित्व दु । [१३] गबले तक झीसं थुकियात पालन यायेगु जुइ अबिले उपयोगितावादी आदर्शं छगू महत्वपूर्ण गौण भूमिका म्हिती ।
वितरणात्मक न्याय
[सम्पादन]
वितरणात्मक न्यायया सिद्धान्तं स्वंगू न्ह्यसःया लिसः बीमाः ।
- छु छु चीज इनेगु ? थ्व इनेगु चीज धन, शक्ति, सम्मान, अवसर वा थुपिं बस्तुया छुं संयोजन जुइगु खः ला ?
- थथे इनेगु चीज गुगु संस्थाया दथुइ इनेगु ? मनूत (सीपिं, जीवित, भविष्य), संवेदनशील प्राणी, छगू हे समाजया दुजःत, राष्ट्रत ?
- पाय्छिगु वितरण छु खः ? समान, योग्यतावादी, सामाजिक हैसियत कथं, आवश्यकता कथं, सम्पत्ति अधिकार व आक्रामकता मदुगुया आधारय्?
वितरणात्मक न्याय सिद्धान्तवादीतयेसं सामान्यतया थथे अनुकूल वितरण इनेगु अधिकार सुयाके दु धइगु न्ह्यसःया लिसः मब्यु धाःसा सम्पत्ति अधिकार सिद्धान्तवादीतेसं "अनुकूल वितरण" मदु धाइ। बरु वितरण कानूनी अन्तरक्रिया वा कारोवार (अर्थात गैरकानूनी मखुगु कारोवार)पाखें छु पाय्छि जुइ, उकिया आधारय् जक जुइमाः धाइ।
निष्पक्षता
[सम्पादन]
थःगु A Theory of Justice य् जोन रल्सं सामाजिक अनुबंधनया तर्क छ्यला "न्याय (विशेष यानाः वितरणात्मक न्याय) निष्पक्षताया छगू रुप (वस्तुया निष्पक्ष वितरण) ख" धयादीगु दु। रल्सं झीत अज्ञानताया पर्दाया ल्यूने थःत कल्पना यायेत इनाप यानादीगु दु। झीगु व्यक्तित्व, सामाजिक हैसियत, नैतिक चरित्र, धन, प्रतिभा व जीवनया योजनाया फुक्क ज्ञानयात अस्वीकार यासें झीसं झीगु समाजयात शासन यायेत छु न्यायया सिद्धान्त ल्ययेगु जुइ धका न्ह्यःस न्यना दी। झीसं थन्याःगु अवस्थाय् सु मनू सु खः धकाः मसीगुलि निर्णययात थःगु पक्षय् पक्षपात यायेमफु। अथे जुयाः, अज्ञानताय् काःगु निर्णयं निष्पक्षताया क्यनि छाय्धाःसा थुकिलि स्वार्थी पूर्वाग्रह दइमखु । रल्सं धयादीगु दु कि थ्व अवस्थाय् झी प्रत्येकं (सामाजिक) कल्याणयात अधिकतम यायेमाः धइगु न्यायया उपयोगितावादी सिद्धान्तयात अस्वीकार यायेगु जुइ छाय्धाःसा थन्याःगु अवस्थाय् झीसं मेपिनिगु निंतिं अप्वः फाइदाया निंतिं थःगु हे भिंया त्याग याइम्ह मनू जुयाः पिहां वयेत अपुइ।
सम्पत्ति अधिकार
[सम्पादन]एनार्की, स्तेत एन्द युतोपियाय् रोबर्ट नोजिकं धाःगु दु कि वितरणात्मक न्याय छगू आदर्श ढाँचालिसे मेल खनीगु मुक्कं वितरणया अवस्था मखु, तर प्रत्येक व्यक्तिगत हकया सही कथंया इतिहास दूगु अवस्था खः ।
योग्यतावाद
[सम्पादन]आदर्श व मापदण्ड
[सम्पादन]समानता
[सम्पादन]कानूनया न्ह्यःने समानता
[सम्पादन]समानुपातिकता
[सम्पादन]सामाजिक न्याय
[सम्पादन]इक्विति (हिस्सेदारी)
[सम्पादन]लिच्वःया समानता
[सम्पादन]सम्बन्धात्मक न्याय
[सम्पादन]गति
[सम्पादन]" न्याय लिबाःगु धइगु न्याय मदूगु खँग्वःं सुस्त न्यायया समस्यायात संकेत याइ । याकनं सुनुवाई यायेगु अधिकार छुं क्षेत्राधिकारय् दु । [१४] उच्च गुणस्तरया न्याय याकनं जुइगु प्रवृत्ति दु । [१५]
दण्ड वा सजाँय
[सम्पादन]| सिद्धान्त | सिद्धान्तया उद्देश्य | पाय्छिगु सजाँय |
|---|---|---|
| प्रतिशोध | अपराध जूगु बाहेक मेगु छुं कारणय् आधारित मजूगु सजाय। थ्व आधारय् यदि अनुपातिक सजाय नैतिक रुपं स्वीकार्य जुइकः पीडित पक्ष पिनिगु आत्मीय व समाजयात सन्तुष्ट याइगु प्रतिक्रियाया रुपय् बीगु पद्धति। |
|
| निवारण |
|
|
| पुनर्वास | अपराधीया ब्यवहार भिंकेगु |
|
| असक्षमता | समाजयात अपराधपाखें बचे यायेत अपराधीयात मेगु अपराध यायेत असक्षम याइ । |
|
| क्षतिपूर्ति | पीडित बाय् समुदाययात पुलेगु |
|
| भर्त्सना | नैतिक लागायात बल्लाकेत समाजं थःगु असहमति प्वंकेगु । |
|
विकासवादी दृष्टिकोण
[सम्पादन]मनोविज्ञान
[सम्पादन]संस्थात
[सम्पादन]थ्व नं स्वयादिसँ
[सम्पादन]मेगु पौ
[सम्पादन]
न्यायया ताजि
[सम्पादन]
लिधंसा
[सम्पादन]न्ह्यथना त:गु च्वज्यात
[सम्पादन]
ब्वनादिसँ
[सम्पादन]- Clive Barnett, The Priority of Injustice: Locating Democracy in Critical Theory (Athens, GA: University of Georgia Press, 2017), आइएसबिएन ९७८-०-८२०३-५१५२-०
- Brian Barry, Theories of Justice (Berkeley: University of California Press, 1989)
- Gad Barzilai, Communities and Law: Politics and Cultures of Legal Identities (Ann Arbor: University of Michigan Press, 2003)
- Harry Brighouse, Justice (Cambridge: Polity Press, 2004)
- Anthony Duff & David Garland eds, A Reader on Punishment (Oxford: Oxford University Press, 1994)
- Colin Farrelly, An Introduction to Contemporary Political Theory (London: Sage, 2004)
- David Gauthier, Morals By Agreement (Oxford: Clarendon Press, 1986)
- Robert E. Goodin & Philip Pettit eds, Contemporary Political Philosophy: An anthology (2nd edition, Malden, Massachusetts: Blackwell, 2006), Part III
- Serge Guinchard, La justice et ses institutions (Judicial institutions), Dalloz editor, 12 edition, 2013
- Eric Heinze, The Concept of Injustice (Routledge, 2013)
- Ted Honderich, Punishment: The supposed justifications (London: Hutchinson & Co., 1969)
- James Konow (2003) "Which Is the Fairest One of All? A Positive Analysis of Justice Theories", Journal of Economic Literature, 41(4)pp. 1188–1239
- Will Kymlicka, Contemporary Political Philosophy: An introduction (2nd edition, Oxford: Oxford University Press, 2002)
- Nicola Lacey, State Punishment (London: Routledge, 1988)
- John Stuart Mill, Utilitarianism in On Liberty and Other Essays ed. John Gray (Oxford: Oxford University Press, 1991)
- Robert Nozick, Anarchy, State, and Utopia (Oxford: Blackwell, 1974)
- {{{title}}}.
- Marek Piechowiak, Plato's Conception of Justice and the Question of Human Dignity (2nd edition, revised and extended, Berlin: Peter Lang Academic Publishers, 2021), ISBN 978-3-631-84524-0.
- C.L. Ten, Crime, Guilt, and Punishment: A philosophical introduction (Oxford: Clarendon Press, 1987)
- Plato, Republic trans. Robin Waterfield (Oxford: Oxford University Press, 1994)
- David Schmidtz, Elements of Justice (New York: Columbia University Press, 2006)
- Peter Singer ed., A Companion to Ethics (Oxford: Blackwell, 1993), Part IV
- Telford Taylor, Constance Baker Motley, and James Feibleman (1975) Perspectives on Justice, Northwestern University Press आइएसबिएन ०-८१०१-०४५३-९
- Catharine Titi, The Function of Equity in International Law (Oxford University Press, 2021), आइएसबिएन ९७८०१९८८६८००२
- Reinhold Zippelius, Rechtsphilosophie, §§ 11–22 (6th edition, Munich: C.H. Beck, 2011), आइएसबिएन ९७८-३-४०६-६११९१-९
पिनेया स्वापू
[सम्पादन]- इन्टरनेट इन्साइक्लोपीडिया अफ फिलोसोफी इन्ट्री :
- माइकल एलिङ्गहमं वितरणात्मक न्याय
- सजाँय, केभिन मुर्तघं
- न्यायया पश्चिमी सिद्धान्तत, वेन पी पोमरलेउपाखें
- स्ट्यानफोर्ड इन्साइक्लोपीडिया अफ फिलोसोफी इन्ट्री :
- डेभिड मिलरया "न्याय"
- जुलियन लामोन्टं "वितरणात्मक न्याय"
- माइकल स्लोटया "सद्गुणया रुपय् न्याय"
- जाचारी होस्किन्स व एन्टोनी डफं "कानूनी सजाँय"
- संयुक्त राष्ट्र कानूनया शासन: अनौपचारिक न्याय, अनौपचारिक/सामुदायिक न्याय, कानूनया शासन व संयुक्त राष्ट्र दथुया स्वापूया खँय्
- न्याय : यायेगु पाय् छिगु ज्या छु खः ? Archived, हार्वर्ड विश्वविद्यालयया माइकल सेन्डेलया न्याय विषयस १२ गू भिडियोया झ्वः, गुकी ब्वनेगु सामग्री व सहभागीपिनिगु टिप्पणी नं दुथ्याकातःगु दु ।
- ↑ Miller, David (2021). Justice. Department of Philosophy, Stanford University. “The most plausible candidate for a core definition comes from the Institutes of Justinian, a codification of Roman Law from the sixth century AD, where justice is defined as ‘the constant and perpetual will to render to each his due’. This is of course quite abstract until further specified, but it does throw light upon four important aspects of justice.”
- ↑ (2015) God's Command. Oxford: Oxford University Press, 32–49.
- ↑ Two Treatises of Government: In The Former the False Principles and Foundation of Sir Robert Filmer and His Followers, are Detected and Overthrown. The Latter is An Essay Concerning the True Original Extent and End of Civil Government. London: Awnsham and John Churchill.
- ↑ Punishment | Internet Encyclopedia of Philosophy (en-US).
- ↑ (1974) "Crime and deterrence: A correlation analysis". Journal of Research in Crime and Delinquency 11: 124–143. DOI:10.1177/002242787401100204.
- ↑ (2017) Handbook of Recidivism Risk/Needs Assessment Tools.
- ↑ The Project Gutenberg eBook of on Liberty, by John Stuart Mill.. gutenberg.org.
- ↑ Punishment.
- ↑ Punishment: The supposed justifications.
- ↑ Retribution vs Revenge - What's the difference?.
- ↑ Wilson, Jon. Victim-Centered Restorative Justice: An Essential Distinction.
- ↑ Livingstone, Nuala. "Restorative justice conferencing for reducing recidivism in young offenders (aged 7 to 21)".
- ↑ Von Hirsch, Andrew (1976). Doing Justice: The Choice of Punishments. Lebanon NH: Northeastern University Press.
- ↑ (1992) "Speedy Trial Swift Justice: Full-Fledged Right or Second-Class Citizen". Southwestern University Law Review 21.
- ↑ (2021) "Is justice delayed justice denied? An empirical approach". International Review of Law and Economics 65.