उत्तर पश्चिमी सीमा प्रान्त, पाकिस्तान
| उत्तर पश्चिमी सीमा प्रान्त | |
|
 |
| देय् |
 पाकिस्तान
|
| राजधानी • कोअर्डिनेट |
पेशावर (पेखावर) • 34°00′N 71°19′E / 34.00°N 71.32°E |
| तःधंगु नगर | पेशावर (पेखावर) |
| जनसंख्या (2008) • जनघनत्त्व |
20,215,000 (Estimate) • 259.6/km² |
| क्षेत्रफल |
74,521 km² |
| ई लागा | पिएसटि (UTC+५) |
| मू भाषा | पश्तो (मुख्य) उर्दू (देय् भाय्) अंग्रेजी (देय्)[१] Hindko सरायकी खोवार पञ्जाबी पारसी |
| थाय् | प्रान्त |
| • जिल्ला | • २४ |
| • नगर | • |
| • युनियन काउन्सिल | • ९८६ |
| पलिस्था • गभर्नर/कमिस्नर • मुख्यमन्त्री • विधानसभा (थाय्) |
जुलाई १, १९७० • ओवाइस एह्मद घानी • अमीर हैदर खान होती • प्रान्तीय सभा (१२४) |
| जाःथाय् | उपसीप्राया सरकार |
उत्तर पश्चिमी फ्रन्टियर प्रान्त पाकिस्तानया प्यंगु प्रान्तय् छगू ख। थ्व पाकिस्तानया दक्ले चिधंगु प्रान्त ख। थ्व प्रान्त पाकिस्तानया पश्तून वा पख़तून जातिया थाय् ख। पश्तून बाहेक थन मेमेगु जाति नं खनेदु। थ्व प्रान्तया मू भाषा पश्तो व सदरमुकाम पेशावर ख।
सीमा
[सम्पादन]थ्व प्रान्तया पश्चिमय् अफ्घानिस्तान, दक्षिण पूर्वय् शुमाली इलाक़ा जात, पूर्वय् आज़ाद कश्मीर, दक्षिण पश्चिमय् जे़र-ए-इंतज़ाम क़बायली इलाक़ा जात, व दक्षिण पूर्वत् पञ्जाब व इस्लामाबाद दु।
भूगोल
[सम्पादन]दर-ए-ख़ैबरं थ्व प्रान्तयात अफ्गानिस्ताननाप स्वाइ। थ्व प्रान्तया क्षेत्रफल 28,773 वर्ग माइल वा 74,521 वर्ग किलोमीटर दु। थ्व प्रान्तया दक्ले तःधंगु शहर पेशावर ख। पेशावर थ्व प्रान्तया सदरमुकाम नं ख। मेमेगु तःधंगु नगरय् नौशहरा, मरदान, चार सदा, मानसहरा, एवबीह, नथिया गली व ईबटाबाद ला। डेरा इस्माईल ख़ान, कोहाट, बनूं, पिशावर, ईबट आबाद व मानसहरा थ्व प्रान्तया तःधंगु जिल्ला ख।
भौगोलिक रुपय् थ्व प्रान्तयात निगु भागय् विभाजित यायेछिं- उत्तरी व दक्षिणी भाग। उत्तरी भाग हिन्दूकशया पहाडी सिलसिलां न्ह्यथना पेशावरय् सिधइ धाःसा दक्षिणी भाग पेशावरं न्ह्यथना दक्षिणय् वनि।
थ्व प्रान्तया खुसिइ काबुल खुसि, स्वात खुसि, चित्राल खुसि, पनजगोड़ा खुसि, बाड़ाह खुसि, क्रम खुसि, गोमल खुसि व झोब खुसि ला।
मौसम व जलवायु
[सम्पादन]थ्व प्रान्तया उत्तरी भागय् सुक्खा लोहं दूगु इलाका लाः धाःसा दक्षिणी भागय् समथर भूमि दु। थनया जलवायु ख्वांउंसे च्वं।
उत्तरी भागय् चिकुलाय् ख्वांगुइगु, च्वापु गाइगु व वर्खाय् मौसम थिक्क जुइगु खने दु। पेशावरय् बर्खाय् यक्व ताहान्वइगु व चिकुलाय् यक्व चिकुइगु खने दु। दक्षिणी भाग सुक्खा व बंजर दु, बर्खाय् सिक्क ताहान्वइ व चिकुलाय् सिक्क चिकुइ, वा नं म्हो जक्क जुइ।
जनसंख्या
[सम्पादन]सन् १९९८या जनगणना कथं थ्व प्रान्तया जनसंख्या १७ मिलियन दु गुकिलि ५२ प्रतिशत मिजं व ४८ प्रतिशत मिसा दु। थनया जनघनत्त्व १८७ प्रति वर्ग किलोमीटर दु। थ्व थाय् न्हापा गंधाराया राज्यया नामं नांजा। आःवया थन परहेज़गार, पुरख़लोस व मेहमान नवाज़ मुस्मां च्वनिगु या।
थ्व थाय्या आःया अनुमानित जनसंख्या २१ मिलियन दु। थनया दक्ले तःधंगु जाति पखतूनतेगु दु। पखतुनतेगु जनसंख्या सकल जनसंख्याया थ्यंमथ्यं ६६ प्रतिशत दु। थनया दक्ले अप्व मनुतेसं नवाइगु भाषा पश्तो ख व हिंदको निगुगु दक्ले तःधंगु भाषा ख। पश्तो पश्चिमी व दक्षिणी भागया संपर्क भाषा ख व थनया यक्व नगरया मू भाय् नं ख। हिंदको खंल्हाइपिं मनुत पश्चिमी लागा दसु हज़ारा डिभिजनय् व ख़सूसन ईबटाबाद, मानसहरा व हरिपुर नगरय् च्वनिगु या। सराईकी व बालोची भाषी धाःसा उत्तर पूर्वी लागाय् ख़सूसन डेरा इस्माईल ख़ान च्वनिगु या।
थ्व प्रान्तया पश्चिमी व उत्तरी गां लागाय् यक्व पख्तून कबिलात दु। थुकिलि यवसफ़ज़ई, तनु ली , खटक, मुरव्वत, आफ़रीदी, शन्नो अरी, व कज़ई, बंगश, महसूद, महमंद व वज़ीर ला। दक्षिण पाखे स्वाती, तरीन, जद वन व मुशू अनी तःधंगु पशतून लागा ख। थनया गैह्रपशतून लागाय् मसलन ऐवान, गुजर वग़ैरा, ऐवान लागा आधि ला गुकि अरब मनुत च्वनाच्वंगु थाय् ख।
दक्षिणय् चित्राल जिल्लाय् चिधंगु जनजातित दसु हसता नी, ख़वार, शीना, तोरवा ली, काला शा व काला मी च्वनिगु या। थ्व नापं थ्व प्रान्तय् १.५ मिलियन अफ़ग़ान शरणार्थी नं च्वनिगु या गुकिलि आपागु जनसंख्या पश्तूनतेगु दु। थ्व प्रान्तया सकल थें हे जनसंख्या मुस्मां दु गुकिलि नं सुन्ने मुस्मां दक्ले अप्व दु।
इतिहास
[सम्पादन]थ्व प्रान्तया लागायात क्वे बियातःगु कालखण्डय् विभक्त यायेछिं-
प्राचीन काल
[सम्पादन]थ्व प्रान्तय् प्राचीनकाल निसें यक्व जातिया मनुत च्वना वःगु खने दु। थुकिलि पारसी, भरतीय, यूनानी, कुशन, हुन, अरब, टर्क, मंगोल, मुगल, सुख व बेलायती प्रमुख ख।
६ सदी ईसीवीया ईले थ्व थाय् गान्धार राज्यया छगू भागया रुपय् दयाच्वंगु खने दु। लिपा थ्व थाय् कुशन साम्राज्यय् सम्मिलित जुल।
थ्व थाय् मौर्य राज्यया अधीनय् लाबिले थन बौद्ध धर्मया श्रीवृद्धि जुल। थन कुशन जुजु कनिष्कया ईले बौद्ध धर्म वृद्धि जूगु खने दु।
जुजुतेगु युग
[सम्पादन]थ्व थाय्यात पञ्जाब व कश्मीरया राजवंशया जुजुतेसं थःगु अधीनय् तःगु खने दु। थ्व ईले दयेकातःगु थीथी संरचनां थ्व खंयात पुष्टि याइ। ८७०य् महमूद-ए-गज़नवीं युद्ध याना थनया जुजुतेत बुकाबिल।
मुस्मां युग
[सम्पादन]थनया बौद्ध व सनातन धर्मी जुजुतेत बुके धुंका मुस्मांतेसं थन थःगु धर्म पलिस्था यात। शनै-शनै थनया जनसंख्या मुस्मां जुया वन। नापं थन मध्यपूर्व व इरानं यक्व मनुत वया च्वन।
पशतून युग
[सम्पादन]थ्व थाय् निगु तःधंगु मुस्मां साम्राज्य पारसीय साम्राज्य व मुगल साम्राज्यया दथुइ लातः। निगु साम्राज्यया दथुइ यक्व तनाब जूगु खने दु। थ्व तनावया दथुइ थनया पश्तुन मनुतेगु जातीयताया विकास जुल। थ्व जातीयतायात थःगु अधीनय् तयेत मुग़ल जुजु औरंगज़ेबं सैन्यबल छ्येलेमाःगु खं चिनाखँमि ख़ुशहाल ख़ान खटकं थःगु चिनाखँय् च्वयातःगु दु। थनया पश्तुन जातीयताया लिच्वयाः रुपय् थ्व थासय् अहमद शाह दुर्रानीं १७४७य् दुर्रानी राजवंश पलिस्था यानादिल।
बेलायती युग
[सम्पादन]अफगानिस्तानी पस्तुन नाप निगु युद्ध यायेधुंका थ्व थाय् १८९३य् डीवरनड लाइन अन्तर्गत बेलायती भारतय् लाःवन।
पाकिस्तानी युग
[सम्पादन]भारतीय स्वतन्त्रता संग्राम धुंका थ्व थाय् पाकिस्तानय् लाःवन। स्वतन्त्रता धुंका अफ्गानिस्तानं सम् १९४९य् डीवरनड लाइनयात अमान्य घोषित यात। थ्व धुंका पाकिस्तान व अफ़ग़ानिस्तान दथुइ तनाव जुल।
प्रान्तीय सरकार
[सम्पादन]
उत्तर पश्चिमी सीमा प्रान्तीय विधान सभा छगू तहया विधानसभा ख गुकिलि १२४ सिट दु। थुकिलि २%गैह्र मुस्मांतेगु निंतिं सुरक्षित दु धाःसा १७% मिसातेगु निंतिं सुरक्षित दु।
जिल्ला
[सम्पादन]थ्व प्रान्तय् २४ जिल्ला दु। थ्व ख-
|
|
मू नगर
[सम्पादन]थ्व प्रान्तया मू नगर थ्व कथं दु-
|
|
अर्थतन्त्र
[सम्पादन]उपसीप्राया कुल ग्राहस्थ उत्पादन (GDP) पाकिस्तानया जिडिपिया १०.५% निसें १२.१% प्रतिशतय् ला।[२] दशकौंतक्क सोभियत युनियनया अफ्गानिस्तान हमलां प्रभावित थ्व थाय्या अर्थतन्त्र हानं आतङ्कवादया युद्धभूमिय् परिणत जूगु दु। बुंज्या थनया मू ज्याय् छगू ख। थनया मू बालीइ छो, कःनि, जाकी, तु, व मेमेगु यक्व सि ला।
पेशावरया छुं उत्त्पादन व उच्च प्रविधि उद्योगं थनया जनतातेत ज्या बियातःगु दु। प्रान्त दुने सकल थें उपभोग्य वस्तुया बनेज्या जुइ। थनया बजार पाकिस्तानय् हे नां जा। थ्व लागाया बेरोजगारी औद्योगिक लागां याना म्हो जुयाच्वंगु दु।
प्रान्तया थीथी लागाया ज्यासले चिधंगु बन्दुक व अस्त्र देकिगु या। थ्व प्रान्तं पाकिस्तानया ७८% मार्बल उत्पादन याइ [३]।
शिक्षा
[सम्पादन]उच्च शिक्षा कायेगु चलन अप्वयाच्वंगु दु। थ्व प्रान्तय् पाकिस्तानया नांजाःगु इञ्जिनियरिङ युनिभर्सिटी (गुलाम इशाक खान इन्स्टिच्युट)(तोपि, स्वाबी लागाय्) अवस्थित दु। पेशावर विश्वविद्यालय थनया नांजाःगु विश्वविद्यालय ख।
| दँ | शाक्षरता प्रतिशत | |
|---|---|---|
| १९७२ | १५.५% | |
| १९८१ | १६.७% | |
| १९९८ | ३५.४१% | |
| २००४ | ४६.१७% |
थ्व प्रान्तया शैक्षिक अवस्था थ्व कथं दु [४]
| तह | नगरी | ग्रामीण | सकल | भर्ना अनुपात(%) |
|---|---|---|---|---|
| — | 2,994,084 | 14,749,561 | 17,743,645 | — |
| प्राथमिक स्वया म्हो | 413,782 | 3,252,278 | 3,666,060 | 100.00 |
| प्राथमिक | 741,035 | 4,646,111 | 5,387,146 | 79.33 |
| माध्यमिक | 613,188 | 2,911,563 | 3,524,751 | 48.97 |
| म्याट्रिकुलेसन | 647,919 | 2,573,798 | 3,221,717 | 29.11 |
| इन्टरमिडियट | 272,761 | 728,628 | 1,001,389 | 10.95 |
| ब्याचेलर | 20,359 | 42,773 | 63,132 | 5.31 |
| मास्टर्स | 18,237 | 35,989 | 53,226 | 4.95 |
| डिप्लोमा, प्रमाणपत्र… | 82,037 | 165,195 | 247,232 | 1.92 |
| मेमेगु | 19,766 | 75,226 | 94,992 | 0.53 |
शैक्षिक संस्था
[सम्पादन]- इस्लामीया कालज, पिशावर ज़रई यूनीर्वसिटी पिशावर
- अय्यूब तिब्ब कालज, ईबट आबाद
- कीडट कालज रज़मक
- फ़िज़ाई हिंद स्यात् कालज
- कालज आफ़ फ्लाइंग ट्रेनिंग
- ग़ुलाम इसहाक़ ख़ान उदार-ए-तालीम बराए हिंद स्यात्-ओ-साइनसयात, टोपी
- जामा-ए-गोमल
- जामा-ए-हज़ारा
- इस्लामीया कालज पिशावर
- ख़ैबर तिब्ब कालज पिशावर
- जामा-ए-कोहाट बराए साईंस-ओ-तर्ज़ याति
- फ़ौजी कालज बराए हिंद स्यात्
- कौमी इदारा बराए नक़ल-ओ-हमल
- कौमी उदार-ए-तालीम बराए शमा रिन्द याति-ओ-ज़हूर पज़ीर साइनसयात
- पाकिस्तान फ़िज़ाईया एकेडेमी
- पाकिस्तान फ़ौजी एकेडेमी
- जामा-ए-हिंद स्यात्-ओ-तर्ज़ याति पिशावर
- जामा मालाकुंड
- जामा-ए-पिशावर
- जामा-ए-साईंस-ओ-तर्ज़ याति, बनूं
लोक संगीत
[सम्पादन]पश्तो लोक संगीत थ्व थासय् सिक्क नां जा। पश्तो लोक संगीत यक्व शताब्दी पुलां जु। पश्तो संगीतय् छ्येलिगु बाजंय् हारमोनियम आदि ला। ख़वार लोक संगीत चित्राल व उत्तरी थासय् प्रसिद्ध दु। ख़वार संगीतया सुर पश्तो संगीत स्वया पा। चित्रा ली सितार दक्ले अप्व छ्येलिगु लोकसंगीत ख।