अमोघपाश लोकेश्वर

वसुच्चशील महाविहारया सलंशालाया अमोघपाश लोकेश्वर धर्मागारस प्रतिष्ठापित लोकेश्वर व तारादेवी पिनिगु प्रतिमा

अमोघपाश लोकेश्वर बुद्ध धर्मया महायान परम्पराय् अतिकं श्रद्धां पूजा यानातम्ह देवता खः । बुद्धज्ञान ब्वलंकेया लागि बोधिचर्या अभ्यास याइपिनिगु निम्ति वसपाेलया ज्ञान थुइकेगु व वसपोलया ध्यान यायेगु याना च्वनी । श्री अवलोकितेश्वर या ३६० गु रुप मध्ये छगु रुप श्री अमोधपाश लोकेश्वरया खः । वसपोलया प्रसिद्धि नेपालय् जक मजुसे महायान बौद्ध परम्परा प्रसार जूगु दक्व देशय् उत्तिकं हे दु । जाभा, चीन, जापान आदि देशय् पुलाँगु मूर्ति त दया च्वँगु दु। नेपालय् वसपोलया अष्टमी व्रत धलं दनेगु, ध्यान यायेगु चलन दु । अथेहे वसपोलया रुप व गुणया वर्णन याना तःगु ‘धन्यधाय लोकेश्वर..’ धाःगु नेपाल भाषा स्तोत्र (तुतः) वा भजन म्ये आपालं लोकंह्वाः ।

‘अमोघपाश लोकेश्वर’ या शाब्दिक अर्थ

इण्डोनेसियाया पादाङ्ग रोको धागु थाय् स लुयावःगु सन् १२८६ स निर्मित मूर्ति । थुगु मूर्तिस च्वया तःगु अभिलेख अनुसार थ्व मूर्ति सिंहसारीया राजां सुमात्राया राजायात उपहार ब्युगु खः ।

संस्कृत भाषां ‘अमोघ’ धयागु गुवलेंहे असफल जुइ मखुगु, निशाना चुके जुइमखुगु व ‘पाश’ धयागु खिप खः । थुकथं ‘अमोघपाश लोकेश्वर’ या शाब्दिक अर्थ – गुवलेहे निशाना चुकेजुइ मखुगु पाश (खिप) धारण याना विज्याम्ह लोकया इश्वर खः । दुःखया सागरय् दुना च्वँपिं प्राणिपिन्त मुक्तिया लय् थ्यंकेया अचुक उपाय ज्वना विज्याःगुया प्रतिक कथं अमोघपाश वसपोलं ज्वना विज्यानाच्वँगु ख ।

अष्टमी व्रत धलं दनेगु

नेपालय् वसपोलया पूजा भाव व ज्ञान थुइकेका लागि अष्टमी व्रत वा उपोषध व्रत धलं दनेगु चलन तसकं प्रख्यात जु । अष्टमी पतिकं, मखुसा मुखष्टमी छन्हुजक जुसां बहाः बहिः वा छेँ वा झिंनिगु तीर्थ वा अष्टवैतराग वा प्यंग थूर वा च्याम्ह करुणामयया थासय् वना ब्रत दँ वनेगु चलन दु । थुगु व्रत दनिवले बुद्ध धर्म संघ मण्डल व गुरुमण्डलया धलं दने धुका श्री अमोघपाश लोकेश्वर मण्डलया धलं दनी । व्रतया क्रमय् त्रिशरणगमन याई, धारणी पाठयाई, श्री अमोघपाश लोकेश्वरया ध्यान याई, बुद्ध धर्म संघ मंण्डल पूजा याई, दशांकुशल कर्म तोतेगु उपदेश न्यनी, चतुब्रह्म विहार (मैत्री, करुणा, मुदिता, उपेक्षा) या ध्यान याई, अष्टशील ग्रहणयाइ व उगु दिन पुला मवंलते अष्टशील पालन याना च्वनी । आर्य गुणकारण्डब्युह सुत्रय् थी थी तरिकां च्वनीगु उपोषथ ब्रतया विषय उल्लेख याना  व्रतया महिमा कना तःगु दु । लच्छितकया मासोपवास (माःअप्सँ) वा न्यान्हु तक उपवास च्वनेगु, तछो छगः जक नया च्वनेगु, पञ्चगब्य जक नया च्वनेगु, फल जक नया च्वनेगु, धौ दुरु जक नया च्वनेगु आदि प्रकारया व्रत दना प्राप्त जूगु पुण्यं सम्येकसम्बोधि तक लाभ याये फइ धका उक्त ग्रन्थस उल्लेखयाना तःगु दु ।

उत्पति कथा

१४ अाैं शताब्दिया अमोघपाश लोकेश्वरया मूर्ति

अमोघपाश हृदय नाम धारणी सुत्रस उल्लेख जुकथं, गुइछगू कल्प न्ह्यो लोकेश्वराज तथागत पाखेँ अवलोकितेश्वर बोधिसत्वं थुगु धारणी ग्रहण याःगु ख । उबले निसेंहे वसपोलं थुगु धारणीया प्रयोग याना अनगिन्ति जगतप्राणि पिनिगु उद्धार याना बिज्यायेत थुगु रुप कया विज्यागुलि वसपोल अवलोकितेश्वर करुणामयया थुगु रुपया नाँ अमोघपाश लोकेश्वर जूवंगु ख ।

लोकेश्वरया रुपया वर्णन

अमोघपाश पूजाविधि स वसपोलयागु रुपया वर्णन थुकथं यानातगु दु ।

शुद्धंकुण्ड तुषारभासदृशं पद्मेवरे संस्थितम् ।।

सर्वज्ञ विद्धान मा भयवरं श्रीपाश जापोत्तमम् ।।

वामेनापि कमण्डलु च कमलं दण्डोत्तमं पुस्तकं ।।

वन्देहं परमेश्वरंतु शिरसा लोकानुकम्पामयम् ।।

अर्थ – पलेस्वाँलय् दना विज्याम्ह, द्वाफोस्वाँ थें तुइसे निर्मल शुद्धम्ह, दक्व विधानया ज्ञान थुम्ह, जवपाखेया प्यका ल्हातिं अभयदान विया, पाश ज्वना, जपमाला ज्वना, वरदान विया च्वँम्ह, खवपाखेया प्यका ल्हातीं कमण्डलु, पलेस्वाँ, त्रिदण्ड व प्रज्ञापारमिता सपूm ज्वना विज्याना च्वँम्ह वसपोलयात शिर क्वछुना भक्तिभाव पूर्वक प्रणाम यानाच्वना ।

हाकनं वसपोल गेरु वस्त्र पुनातम्ह, शिरय् अमिताभ तथागत धारण याना च्वँम्ह ख ।  प्राणिपिनिगु दुःखस महाकरुणा तइम्ह धैगु प्रतिक कथं वसपोलं चल्लाया छ्यंगु धारण याना तःगु दु ।  हाकनं वसपोलया ध्यान यायेवले वसपोल यँ विजाक्षरं उत्पति जूगु सहस्रदल पद्मया दथुई ह्रिं विजाक्षरं शंख थे तुयुगु वर्णम्ह श्री अमोघपाश लोकेश्वरया रुप उत्पति जूगु लुमंका षडक्षरी मन्त्र जप याइ ।

लोकश्वरया जवं खवं च्वनिपिं निम्ह देवीपिं

अमोघपाश लोकेश्वरया जवं खवं निम्ह वाँउगु वर्णम्ह श्री आर्यतारा देवी व म्हासुगु वर्णम्ह श्री भृकुटी तारा देवी प्रतिष्ठापन याना तःगु दु । जगत प्राणिपिनिगु दुःख खना नुगः मछींका आर्यावलोकेतिश्वरया मिखाँ निफुति ख्ववि कुतुँ वल । थ्वहे निफुति ख्वविं उत्पति जूपिं निम्ह देवीपिं हे आर्य तारा व भृकुटी तारा खः। थुकियागु हे प्रतिक कथं थुपिं देवी पिं न्ह्यावलेँ नं अवलोकितेश्वरया जवं खवं प्रतिष्ठापन याना तइगु खः । आर्यावलोकितेश्वरया जगत कल्याण यायेगु प्रतिज्ञायात पुवंकेगु ज्याय् सदां तीवः विइगु प्रण यानाविज्याइपिं थ्वसपोल देवीपिंत नं बौद्ध संस्कृतिइ महत्वपूर्ण स्थान विया पूजा यानातःगु दु ।

आर्यतारा देवीः थ्वसपोल देवीं वाँउगु वर्ण जुया खवगु ल्हातिं पलेस्वाँ ज्वना विज्याम्ह व जवगु ल्हातिं  अभय मुद्रा ज्याना विज्याम्ह ख । सम्पूर्ण प्राणिपिनिगु दुःख भय हरण याना सुख ऐश्वर्य विइगु अधिष्ठान यानाविज्याःम्ह थ्वसपोल आर्यतारा अमोघसिद्धि तथागतया शक्ति व विश्वपाणि बोधिसत्वया माता खः ।

भृकुटीतारा देवीः थ्वसपोल देवी म्हासुगु वर्ण जुया च्वँम्ह, त्रिनेत्र (स्वँग मिखा) कना च्वँम्ह, खवगु निकाल्हातिं क्रमशः पुस्तक व अञ्जली मुद्रा ज्याना विज्याम्ह व जवगु निकाल्हातिं क्रमशः वरद मुद्रा ज्याना व उत्पल (उफ्वःस्वाँ) ज्वना विज्याना च्वँम्ह ख।

लोकेश्वरया ल्हाःया मुद्रा व ज्वँसाया अर्थ

जव पाखेया ल्हाति

श्री अमोघपाश लोकेश्वरया ल्हाः ज्वँसाया नाँ

अभय मुद्रा - वसपोल अभय गुणं जाम्ह अले वसपोल न्ह्यावलेंहे अभय दान वियाविज्याइम्ह ख । थुकिया प्रतिक कथं गुम्हब्यक्ति अष्टमी व्रतयात श्रद्धां पालन याई उम्ह ब्यक्तियात गुवलेंहे प्रेत, तिर्यक तथा नरक लोकस जन्म जुई मालिगु भय दैमखु ।

वरद मुद्रा - गुम्हेसिया अष्टमी व्रत दना बोधिचित्त व करुणा वृद्धि याना च्वनी उमित इच्छा या याःगु वस्तु प्राप्त जुई ।

अमोघपाश - थुगु पाश (खिप) वसपोलयाके दुगु अचुक उपायकौशलया प्रतिक ख । गुगु उपायकौशलया माध्यमं अविद्याय् लाना च्वँपिं प्राणि पिन्त सद्धर्मया लय् लाका बि ।

जपमाला - थुकिया प्रतिक खुग आखःया मन्त्र निरन्तर जप याकिइम्ह धैगु ख । थुगु षडक्षरी मन्त्र जपं संसारया वन्धनं मुक्त जुइ फइ ।

खव पाखेया ल्हाति

कमण्डलु - वसपोल जगत प्राणि पिन्त बुद्धत्व पद तक थ्यंकेत अभिषेक विइगु, दिक्षित यायेपूmगु क्षमता दुम्ह ख ।

पलेस्वाँ - नरके वास याना आपालं दुःख भोग याना च्वँपि सत्वप्राणिपिन्त उद्धारयाये फुम्ह धैगु थुकिया प्रतिक ख । गथे भुतुनालं पलेस्वाँ ह्वया थहाँ वइ तर पलेस्वाँ स ना भतिचाहे कि मखु अथे हे दुःखय् लाना च्वँपिंत संसार रुपी दुःखया भुतुनालं थकया प्राणि पिन्त उद्धार याइम्ह वसपोल लोकेश्वर ख ।

त्रिदण्ड - थुकिया प्रतिक वसपोल स्वता प्रकारया विष अर्थात राग, द्वेष व मोह यात शुद्धिकरण यायेफुम्ह धैगु ख ।

पुस्तक - थुकिया प्रतिक वसपोल सद्धर्म अभ्यास याइ पिन्त प्रज्ञा ब्वलंका विफुम्ह ख गुकिया माध्यमं जन्म मृत्युया घःचा थेँ हिला च्वँगु चाकलं (भवचक्र) पिहाँ वय् फइ ।

करूणामयया ज्ञान

अवलोकितश्वर व वसपोलया न्ह्यागुँ रुपयात नं नेपालय् करुणामयया नामं अप्वः प्रसिद्ध जु । भगवान बुद्धं कना विज्याःगु दक्व धर्मस्कन्ध मध्ये चतुरार्य सत्यय् संसार दुःखमय खः धैगु सत्य, दुःख या मूल कारण तृष्णा हे ख धैगु सत्य, दुःख या निरोध धयागु निर्वाण हे खः धयागु सत्य व दुःख मदेयेकेया वासः शील समाधि प्रज्ञा रुपी अष्टांगिक मार्ग सहित विविध उपाय दु धैगु सत्य हे प्रमुख जुल । थुगु मार्ग सत्यय् करुणाया अभ्यासयात प्रमुख याना थ्व संसाररुपी भुतुनालं पिहाँ वयेगु उपाय ज्ञानया प्रमुख प्रवर्तक श्री आर्यावलोकितेश्वर करुणामय जुल । वसपोल अवलोकितेश्वर अनन्त मैत्री व करुणाया मूर्तरुप खः । महायान वज्रयान परम्पराय् वसपोलयात संघरत्नया रुपय् पूजा याई ।

करुणाया परिभाषा

मेपिनित उमिगु दुःख पाखेँ मुक्त याना वियेगु चाहना हे करुणा ख । अथेहे मेपिनि सुख जुइमा धका चाहना यायेगु यात मैत्री धका धाई । उकिं मैत्री व करुणा ला व लुसि थेँ हे ख । धात्थेयागु करुणा पिज्वय्केत न्हापां दुःख सत्ययात थुइकिमा । अले उगु दुःख मदयेकेगु सम्भव दु धैगु सिका थःगु नं कतः पिनिगु नं दुःख यात न्हंकेया लागि उद्यत जुयमा ।

मनुष्य जीवनया अर्थ व उद्देश्य

दलाइ लामाया उद्गार थथे ब्यक्त जूगु दुज्ञद्ध सकसिया लक्ष धैगु ला निर्वाण हे ख । तर व अवस्था तक थ्यंकेगु धैगु अपु मजु । उकिं ब्यावहारिक एवं छ्यले पैmगु कथं न्हापां झीसं झीगू लक्ष करुणा, सेवा, निस्वार्थी जुइके फयेकेगु तये मा । थुकिं पुण्य वल व सुख वढे जुजुं वनि । थुकथं थःगु जीवनया उद्देश्य माला स्वये वले मैत्री व करुणा जक जू वइ । थुकथं जीवन हने फत धासा झीगु जीवन न्हि न्हिसिया न्हि न्हि हे सार्थक व उपयोगी अनुभव जुइ । दक्व मनू तयेके थुकथं करुणावान् जुइगु क्षमता दु”

सामान्य करुणाया मापन व महाकरुणां बोधिचित्त ब्वलनिगुः

केन्चेन थान्ग्रु रिन्पोछेया धापू थुकथं दु – “सामान्यतया करुणा सकसिकें नं दै तर उपिं मापनयोग्य जुइ । गथे कि गुम्हे सिया मानव जाति प्रति करुणा दइ तर पशु पंछी प्रति दइमखु । गुलिंसिया स्वदेशवासी पिं प्रति करुणा पिज्वइ तर मेगु देशया मनूत प्रति करुणा दइमखु । गुलिंसिया थः योम्ह पासा प्रति करुणा दइ तर मेपिं प्रति दै मखु । थ्व प्रकारया करुणा दोषपूर्ण करुणा जूवनी । उकिं बुद्धं धैतःगु दु – अथे विभाजन रेखा की माःगु मदु, की मज्यू । सकसितं करुणा यः उकिं झीसं सकसिगु लागि करुणा पिज्वय्के फय्केमा ।”

प्राणिपिनिगु साधारण सांसारिक दुःखय् ग्वहालि यायेमा धैगु चेतना यात प्रारम्भिक करुणाया अभ्यास कथं काये ज्यू । तर संसारया प्राणिपिनित दक्व प्रकारया दुःख थकाये धयागु चेतना यात महाकरुणां जक पिज्वयेके फइ । थः हे थःगु समस्याय् तःतःमतः केना, दुनियाँदारीइ भुले जुया च्वने माःसा मेपिनिगु दुःख मदयेके धैगु चित्त जुसां निरीहजुया च्वने माली । लखय् दुविना इ इ पना च्वँम्हेसित उद्धारयायेत न्हापां लखय् लाल काये थम्हःं नि सयेकिमा । अथेहे कतपिनिगु समस्या ज्यंकेत न्हापां थः सर्वज्ञ जुइमा बुद्ध जुइमा । थुकथं महाकरुणाया कारणं बुद्ध जुइगु प्रवल इच्छा ब्वलनी । बुद्धो भवेयं जगतो हिताय ... (जगतया हितया लागि जि बुद्ध जुये) धका मति तयेगु यात बोधिचित्त धका धाइ । थ्व बुद्ध जुइत मदयेकं मगाःगु पुसा ख । थुकथं महाकरुणाया पर्यायवाची थेँ जुया च्वँगु बोधिचित्तं तया थःगु स्वार्थ मदयेका मेपिनिगु उद्धारया लागि न्ह्यज्याइ पिंत बोधिसत्व धका धाई ।

बोधिचित्त ब्वलंकेगु उपायः

बोधिचित्त ब्वलंकेगु थी थी उपायत मध्ये निम्नानुसार उल्लेख दु ।

१. सकसितं माँ भापियेगु

श्री मैत्रेय बोधिसत्व पाखेँ असंगयात कना विज्यागु हेतुफलया सप्तउपदेश कथं दक्व प्राणिपिं छगु नं छगु जन्मे थः माँ जुया वये धुंकुगु भावना झीसं यायेमा । माँ नं थः मचायात गथे विचाः याना तःगु दु, वहे माँ यागु गुण लुमंका गुण पुलेगु मति तया सकसिगु दुःख मदयेकेगु जिम्मा थम्ह कायेमाःगु महशुस यायेमा । थुकथं सकसित मैत्री करुणा भाव तयेगु अभ्यास याना बोधिचित्त उत्पति यायेमा ।

२. थः कतः उथेँहे खना मेपिनिगु दुःख लिसे थःगु सुख हिलाविला यायेगु

शान्तिदेवं च्वया तःगु बोधिचर्यावतार कथं बोधिचित्तोत्पाद यायेत न्हापां थः कतः उथेहे खनेगु परआत्म समताया अभ्यास यायेमा । अनं थः जक भिंके, थः जक जिइके धका जुया च्वनीगु स्वभाव आत्मस्नेह दोष यात म्हसिका परस्नेह  गुणया अभ्यास यायेमा । थ्व अभ्यास याइ पिन्सं थःगु सुख सिवे मेपिनिगु सुखयात प्राथमिकता विइ । मेपिनिगु सुखया लागि थःगु सुखयात त्याग याइ । अनंलि थः पाखँे सकसितं सुख जक इने फयेमा, सकसिगु दुःख थःम्हं काये फयेमा धका आत्म परावर्तन धयागु चेतना ब्वलंकि । थुगु चेतनाया उपज कथं कतपिनिगु दुःख थम्हं कायेगु, थःगु सुख मेपिनित इना वियेगु अभ्यास याई । महारोगं कया च्वँम्ह भिक्षुणी चन्द्राकान्ता थुकथंया अभ्यास याना च्वच्वँ थःगु रोग तक लना वंगु धटना थेँ जाःगु मेमेगु नं उदाहरणत दयाच्वँगु दु । मेपिनिगु लागिे योगदान याये वा याना धाइपिंस धात्थेयागु करुणा ब्वलंके मफुपिनि अहंकार जक ब्वलना झन् दुःख जूवनी । ।

विविधाकुलनिर्जितमारवलं दशपारमितापरमार्थकरं ।।

चतुव्र्रम्हविहारविवेकपरं तथताद्वयज्ञानविबोधकरं ।।

नेपालय् अतिकं लोकं ह्वाःगु चन्द्रकान्ता भिक्षुणी नं चिना तःगु “भुवनंत्रय” तुतः स अवलोकितेश्वयात मारं बुके मफुम्ह, दश परमार्थ  पारमिता पुरे जुइ धुंकुम्ह, चतुब्रम्ह विहारय् न्ह्यावलेँ च्वना च्वँम्ह, तथता अद्वय ज्ञान थुम्ह धका प्रशसा याना तःगु दु । थुकथं स्वयेवले वसपोल बुद्ध जुइ धुकुम्ह खः । तिब्वती शास्त्र मणिकाभुम अनुसार आपालं हे प्राणिपिं दुःख सिया च्वँगु खना उपि फुक्क प्राणिपिं बुद्ध मजुइकं जिं निर्वाण लाके मखु धका प्रणिधानयाना दुखी पिन्त उद्धारयायेत न्ह्यावलेँ हे न्ह्यज्याइम्ह वसपोल करुणामय खः ।

करुणाया अभ्यास या यां बुद्धज्ञान तक थ्यकेगु ज्ञान हे करुणामयया ज्ञान जुल । थ्व करुणाया ज्ञान सकल सत्व पिनिगु दुःख मुक्तिया आधार ख । थुकियात थौंकन्हेया विश्वया समस्याय् अब्यावहारिक आदर्श धका काइपि नं दु । वरु थ्वला थ्व समाजसेवा, उद्धार सेवाया जग खः गुकियात आधारकया थ्व विश्वय् मनू मनू विचये भातृत्व, सद्भाव व एकता ब्वलंके फइ ।

• 
  २०६६ असार ३१ कुन्हु यलया गुइतः त्वालय् न्ह्याःगु अष्टमी व्रत
• 
  २०६६ असार ३१ कुन्हु यलया गुइतः त्वालय् न्ह्याःगु अष्टमी व्रत
• 
  पोताय् चुँया अमोघपाश लोकेश्वर मण्डल

स्वयादिसँ

• बुद्ध धर्म