पुग्गलपञ्ञत्ति (संस्कृत भासय् पुद्गलप्रज्ञप्ति) अभिधम्मपिटकया छगू ग्रन्थ ख। थ्व वग्गया सुत्ततेत मातिका व निद्देसोय् बायातःगु दु। पुग्गलपञ्ञत्ति खँग्वः पुग्गल व पञ्ञत्ति खँग्वः स्वाना दयावःगु खँग्वः ख। पुग्गलया अर्थ मनू व पञ्ञत्तिया अर्थ लं क्यनेगु वा निर्देश यायेगु ख। थ्व ग्रन्थयात थमं थःयात म्हसीकिगु लिसें समाजय् दूगु थीथी कथंया मनूया चरित्रलक्षणया वर्णन यानातःगु दु। थुकिलि तँ दुम्ह, मान दुम्ह, इर्ष्या दुम्ह, मैत्रिवान चरित्र दुम्ह आदि थीथी चरित्रया वर्णन यानातःगु दु।
ग्रन्थया विभाजन[सम्पादन]
मातिकाया अर्थ पालिभासय् धलः जुइ। थ्व खण्डय् एककउद्देसो निसें दसकउद्देसो यासें १०पू उद्देसोया वर्णन यानातःगु दु। एककउद्देसोय् खुगु पञ्ञत्ति- खन्धपञ्ञत्ति (स्कन्धप्रज्ञप्ति), आयतनपञ्ञत्ति (आयतनप्रज्ञप्ति), धातुपञ्ञत्ति (धातुप्रज्ञप्ति), सच्चपञ्ञत्ति (सत्यप्रज्ञप्ति), इन्द्रियपञ्ञत्ति (इन्द्रियप्रज्ञप्ति) व पुग्गलपञ्ञत्तीति (पुद्गलप्रज्ञप्ति)या खँ कनातःगु दु। न्हेसःलिसःया रुपय् कनातःगु थ्व ग्रन्थय् ग्वगु स्कन्धं खन्धपञ्ञत्ति(स्कन्धप्रज्ञप्ति) दयेकि (पालिभासय् "कित्तावता खन्धानं खन्धपञ्ञत्ति?") धका प्रश्नयाःगुदु धाःसा उकिया लिच्वलय् न्यागू स्कन्ध: रूपक्खन्धो, वेदनाक्खन्धो, सञ्ञाक्खन्धो, सङ्खारक्खन्धो व विञ्ञाणक्खन्धों खन्धपञ्ञत्ति दइ धका कनातःगु दु।
अथेहे १२गू आयतनपञ्ञत्तियात चक्खायतनं, रूपायतनं, सोतायतनं, सद्दायतनं, घानायतनं, गन्धायतनं, जिव्हायतनं, रसायतनं, कायायतनं, फोट्ठब्बायतनं, मनायतनं व धम्मायतनं धयातःगु दु।
१८गू धातुपञ्ञत्तियात चक्खुधातु, रूपधातु, चक्खुविञ्ञाणधातु, सोतधातु, सद्दधातु, सोतविञ्ञाणधातु, घानधातु, गन्धधातु, घानविञ्ञाणधातु, जिव्हाधातु, रसधातु, जिव्हाविञ्ञाणधातु, कायधातु, फोट्ठब्बधातु, कायविञ्ञाणधातु, मनोधातु, धम्मधातु व मनोविञ्ञाणधातु धयातःगु दु।
सच्चपञ्ञत्ति (सत्यप्रज्ञप्ति)यात ४गू: दुक्खसच्चं, समुदयसच्चं, निरोधसच्चं व मग्गसच्चं धयातःगु दु धाःसा इन्द्रियपञ्ञत्ति (इन्द्रियप्रज्ञप्ति)यात चक्खुन्द्रियं, सोतिन्द्रियं, घानिन्द्रियं, जिव्हिन्द्रियं, कायिन्द्रियं, मनिन्द्रियं, इत्थिन्द्रियं, पुरिसिन्द्रियं, जीवितिन्द्रियं, सुखिन्द्रियं, दुक्खिन्द्रियं, सोमनस्सिन्द्रियं, दोमनस्सिन्द्रियं, उपेक्खिन्द्रियं, सद्धिन्द्रियं, वीरियिन्द्रियं, सतिन्द्रियं, समाधिन्द्रियं, पञ्ञिन्द्रियं, अनञ्ञातञ्ञस्सामीतिन्द्रियं, अञ्ञिन्द्रियं व अञ्ञाताविन्द्रियं धका धयातःगुदु।
पुग्गलपञ्ञत्तीति (पुद्गलप्रज्ञप्ति)यात ५४गू छथी पुद्गल: समयविमुत्तो, असमयविमुत्तो, कुप्पधम्मो, अकुप्पधम्मो,परिहानधम्मो, अपरिहानधम्मो, चेतनाभब्बो, अनुरक्खणाभब्बो, पुथुज्जनो, गोत्रभू, भयूपरतो, अभयूपरतो, भब्बागमनो, अभब्बागमनो, नियतो, अनियतो, पटिपन्नको, फलेठितो, समसीसी, ठितकप्पी, अरियो, अनरियो, सेक्खो,असेक्खो, नेवसेक्खनासेक्खो,तेविज्जो, छलभिञ्ञो,सम्मासम्बुद्धो, पच्चेकसम्बुद्धो, उभतोभागविमुत्तो, पञ्ञाविमुत्तो, कायसक्खी, दिट्ठिप्पत्तो, सद्धाविमुत्तो, धम्मानुसारी, सद्धानुसारी, सत्तक्खत्तुपरमो, कोलङ्कोलो, एकबीजी, सकदागामी, अनागामी, अन्तरापरिनिब्बायी, उपहच्चपरिनिब्बायी, असङ्खारपरिनिब्बायी, ससङ्खारपरिनिब्बायी, उद्धंसोतोअकनिट्ठगामी, सोतापन्नो, सोतापत्तिफलसच्छिकिरियाय पटिपन्नो, सकदागामी, सकदागामिफलसच्छिकिरियाय पटिपन्नो, अनागामी, अनागामिफलसच्छिकिरियाय पटिपन्नो, अरहा व अरहत्तफलसच्छिकिरियाय पटिपन्नो कनातःगु दु।
निगुगू उद्देसोय् निथी २६ पुद्गल, स्वंगूगू उद्देसोय् स्वथी पुद्गल यासे झिगुगू उद्देसोय् झिथी पुद्गलया वर्णन यानातःगुदु।
पालिभासय् निद्देसो वा संस्कृत भासय् निर्देश पुग्गलपञ्ञत्तिया ल्यू भाग ख। मातिका वा धलखय् १०गू उद्देसोया दुने कनातःगु उद्देसोयात थ्व भागय् विस्तारं वर्णन यानातःगु दु।
दसुयानिंतिं निद्देसोया न्हापांगु पाठ "कतमो च पुग्गलो समयविमुत्तो?" खः गुकिया अर्थ "सु पुग्गलो (वा पुद्गल) समयविमुत्तो (वा समयविमुक्त) ख?"। थुकिया लिच्वःया "इधेकच्चो पुग्गलो कालेन कालं समयेन समयं अट्ठ विमोक्खे कायेन फुसित्वा विहरति, पञ्ञाय चस्स दिस्वा एकच्चे आसवा परिक्खीणा होन्ति – अयं वुच्चति पुग्गलो समयविमुत्तो।" धका धयातःगु दु, गुकिया साधारण अर्थ थ्व पुग्गलय् सकल ईलय् मखुसें थीथी इलय् विमुक्तिया च्यागू खण्डयात अनुभव याना आस्रवत प्रज्ञां खंका नाश जुइ, अन्याम्ह मनू समयविमुक्त ख।
थ्व हे दसुथें हे निर्देशपाठय् हलिमय् खनेदुपिं थीथी मनूतेगु गुणविशेषं म्हसीका ब्वयातःगु दु। १०गू निर्देशय् सकल रुपय् ३९४ प्रकारया मनूतेगुवर्णन यानातःगु दु।
