वैज्ञानिक हिउपाः
 "खगोलविद कपरनिकस वा द्यःनापया खँ" जन मातेजकोया सन् १८७३या किपा | |
| तिथि | १५४३–१६८७ |
|---|---|
| थाय् | युरोपल् |
| लिच्वः | कपरनिकन हिउपाः आत्मज्ञानया युग |
वैज्ञानिक हिउपाः वा वैज्ञानिक क्रान्ति छझ्वः झकात ख गुकिलिं प्रारम्भिक आधुनिक युगय् आधुनिक विज्ञानया उदयया संकेत बिल। थ्व झ्वलय् गणित, भौतिक शास्त्र, खगोलशास्त्र, जीवविज्ञान (विशेषकथं मनू म्हया संरचना विज्ञान वा एनातोमि) व रसायन शास्त्रय् विकासं प्रकृतिया बारेय् समाजया दृष्टिकोणयात हिलाबिल। पुनर्जागरण कालया उत्तरार्धय् युरोपय् वैज्ञानिक हिउपाः न्ह्यथनः। सन् १५४३य् निकलस कोपरनिकसया पिथना De revolutionibus orbium coelestium (सर्गःया ग्वःतेगु चाहिलाया खँय् वा On the Revolutions of the Heavenly Spheres)यात आपालं थ्व हिउपाःया शुरुवातया रुपय् कायेगु या।
वैज्ञानिक पुनर्जागरणया युग छुं समय तक प्राचीन मनुतेगु ज्ञान पुनःप्राप्त यायेगुलिइ केन्द्रित जुल। थ्व न्हापांगु युगया मालेज्या आइज्याक न्युतनया सन् १६८७या पिथना प्रिन्सिपिया(Principia)य् उत्कर्षय् थ्यंगु विश्वास दु। थ्व सफूति न्युतनं गति व सार्वभौमिक गुरुत्वाकर्षणया नियम दयेकादिल गुकिलिं छगू न्हुगु ब्रम्हाण्ड विज्ञानया आधार दयेकल व मनूया ब्रम्हाण्डया थुइकायात हिलाछ्वल। वयां लिपाया आत्मज्ञानया युगय् १८गु शताब्दीया जीन सिल्भेन बेइली (Jean Sylvain Bailly)या ज्यां वैज्ञानिक हिउपाःया अवधारणा पिहांवल। वय्कःया ज्यां पुलांगुयात चीकाः न्हुगुयात स्थापित यायेगु निगु चरणया प्रक्रियाया वर्णन यानातःगु दु।
ब्वथला
[सम्पादन]वैज्ञानिक हिउपाःया थीथी कालखण्ड व विकासयात म्हसीकेत थ्व ईलय् जूगु थीथी विकासयात थथे ब्वथले छिं
प्राचीन व मध्यकालीन पृष्ठभूमि
[सम्पादन]प्राचीन ग्रीक दार्शनिकतेगु वैज्ञानिक हिउपाः दुने यक्व प्रभाव दु। वैज्ञानिक हिउपाः मध्य युगय् प्राचीन ग्रीक सयेकेज्या व विज्ञानया आधारय् दयावःगु रोमन/बैजन्टाइन विज्ञान व मध्यकालीन इस्लामिक विज्ञानया आधारय् विकशित जूगु ख। प्राचीन ग्रीक कालय् विकशित " एरिस्टोटेलियन परम्परा" १७गु शताब्दीइ तक नं छगू महत्त्वपूर्ण बौद्धिक संरचना जुयाच्वन। यद्यपि उगु ई तक्क वयेधुंका प्राकृतिक दार्शनिकत थुकिया यक्व आधारभूत भागं तापाक्क वन। शास्त्रीय प्राचीन कालया मू वैज्ञानिक विचाःत दँय्दसं तसकं हिलावन व यक्व थासय् पाय्छि मजूगु खने दत। वैज्ञानिक हिउपाःया इलय् मौलिक कथं ल्यं दनिगु बिचाःत थुकथं दु-
- अरस्तूया ब्रम्हाण्ड विज्ञानं पृथ्वीयात गोलाकार ब्रम्हाण्डया केन्द्रय् तःगु दु। स्थलीय व आकाशीय क्षेत्र थीथी तत्वं दयेकूगु खः गुकी थीथी कथंया प्राकृतिक गतिविधि जुयाच्वनि।
- अरस्तूया कथं बँया क्षेत्र प्यंगू शास्त्रीय तत्त्वया केन्द्रित ग्वलय् दयाच्वनि: चा, लः, फय्, व मि। थ्व विचाः कथं सकल पिण्डत प्राकृतिक रुपं थःगु तत्वीय संरचनाया निंतिं उपयुक्त ग्वलय् मथ्यंतले तपेंगु ध्वलय् न्ह्यानाच्वनि। थुकियात त्वताः मेगु फुक्क स्थलीय गति अप्राकृतिक वा हिंसक जुइ।
- आकाशीय क्षेत्र धाःसा थ्व प्यंगु तत्त्व स्वया भिन्न मेगु तत्त्व इथरं दयाच्वनि। इथर अपरिवर्तनीय रुपय् व प्राकृतिक रुपं समान चाकःलाःगु गति नापं न्ह्यानाच्वनि। अरिस्टोटेलियन परम्पराय् थीथी खगोलशास्त्रीय सिद्धान्त छ्यला आकाशीय पिण्डत गथे सनि धैगु खँ व्याख्या यायेगु कुतः जुल।
- ग्रह गतिया टलेमिक मोडेल : युडोक्सस अफ क्निडस(Eudoxus of Cnidus)या ज्यामितीय मोडेलय् आधारित तलेमिया अल्मागेस्त(Almagest) सफूति सर्गःया पिण्ड (दसु सूर्द्यः, तिमिला, नगु व ग्रह)तेगु चाल, यथार्थ स्थिति, भूत व भविष्यया स्थितितेत ल्या खायेछिं धकाः क्यन। खगोलीय अवलोकनं थथे पिण्डत ल्याखायेगु पहः वा ढांचा दयावल। थुकिया आधारय् लिपाया खगोलीय विकासया निंतिं थीथी मोडेल दयावल।
वैज्ञानिक विधि वा पद्धतिया विकास
[सम्पादन]- अनुभववादया विकास
- बेकनया योगदान
- वैज्ञानिक प्रयोग व मालेज्या
- गणितया छ्यला
- यान्त्रिक बिचाः
- संस्थागतकरण
न्हुगु बिचा:या प्रतिपादन
[सम्पादन]- खगोलशास्त्रय्
- सौर्य केन्द्रित ब्रह्माण्ड
- गुरुत्वाकर्षण
- जीव विज्ञानय् व चिकित्साय्
- रसायन विज्ञानय्
- भौतिकशास्त्रय्
- अप्टिक्स वा जः सीका
- बिजुलि वा बाहाः
यान्त्रिक ज्याभःतेगु विकास
[सम्पादन]- ल्याःखायेगु ज्याभः(Calculating devices)तेगु विकास
- औद्योगिक मेशिनतेगु विकास
- दूरबीनया विकास
- मेगु उपकरणत