हुला
हुला छगू हवाईमि प्याखंया रुप ख गुकिलिं जप (ओलि) वा म्ये(मेले)यात प्याखँया रुपय् व्यक्त याइ। थ्व हवाई टापुइ अन बसोबास याःपिं आदिवासी हवाईमितेसं विकास याःगु कला ख। हुलां ओलि वा मेलेया खँग्वःयात दृश्य प्याखंया रुपय् नाटकीय कथं ब्वयेगु ज्या याइ।
हुलाया यक्व उप-कचा दु, गुकिलि निगु मू पुचः हुला 'आउआना व हुला काहिको ख। [१] हवाईय् पश्चिमी प्रभाव जुइ न्ह्यः थन याइगु प्राचीन परम्परागत हुलायात काहिको धाइ। थुकिया लिसें परम्परागत जप यायेगु व परम्परागत बाजं थायेगु जुइ। १९गु व २०गु शताब्दीइ पश्चिमी प्रभावय् विकास जूगु हुलायात ʻ'आउआना (गुकिया अर्थ "प्रवाहित जुइगु वा चुइका वनिगु") धाइ। थुकिया नापं हुलाया थ्व विधाय् म्ये व पश्चिमी प्रभावित बाजं गथेकि गितार,युकेलेले, व डबल ब्यास नं दइ ।
निगु न्हूगु पुचः हुला शब्दावलीइ दुहां वयेगु झ्वलय् दु: "मोनार्की"य् १९गु शताब्दीइ रचना व कोरियोग्राफी जूगु छुं नं हुला दुथ्याइ। उगु ईले पश्चिमी संस्कृतिया आवागमनं हुला नापंया औपचारिक हवाई कलाय् महत्त्वपूर्ण हिउपाः हल। "आइ काहिको", अर्थात "प्राचीन शैलीइ" २०गु व २१गु शताब्दीइ च्वयातःगु उगु हुला ख गुकिलिं प्राचीन हुला काहिकोया शैलीगत नियमयात पालना याइ।
हुला प्याखंया निगू मू मुद्रा दु : फ्यतुइगु ( नोहो प्याखं) बाय् दना ( लुना प्याखं)। छुं प्याखनं निगुलिं रुप छ्यली ।
हुला प्याखं छगू जटिल खः। थ्व प्याखनय् म्ये बाय् मन्त्रया खँग्वःयात प्रतिनिधित्व यायेत यक्वं ल्हाःया गति व मुद्रा छ्यली । दसुया निंतिं ल्हाःया चालं प्रकृतिया पक्षयात क्यनेफु, गथेकि वाफसय् सिमा क्वछुइगु वा समुद्रय् लहर, वा छुं भाव/भावना, गथेकि मतिना वा तृष्णा। तुति व प्यंपाया चाल अप्वः धया थें काहोलो, का'ओ, कावेलु, हेला, 'उहेवे, अले ʻआमि नापंया आधारभूत पलाःय् आधारित जुइ।
मेमेगु पोलिनेसियाली टापुत गथेकि ताहिति, द कुक आइल्याण्ड, सामोआ, टोंगा व न्युजिल्याण्डं वइगु मेमेगु प्याखंतेगु हुलानाप स्वापू दु। दसु तामुरे, हुरा, 'अपारिमा, 'ओते'आ, हाका, कापा हाका, पोइ, फा'आताउपति, ताउ'लुन्गा, व लाकालाका आदि। अथेसां, हुला हवाई टापुइ जक दूगु प्याखं ख।
न्यागु हुला विधातेत झ्वलं "दकलय् प्राचीन" खवय् व "दकलय् आधुनिक" जवय् तयेछिं। हुला पाहु व हुला 'अला'आपापा पुचः प्राचीन ख, गुकिया उत्पत्ति ईसाई धर्मया प्रवेश स्वया न्ह्यः हे जूगु ख। थ्व प्याखंया बांलाक्क संरक्षित दस्तावेजया कारणं काव्यात्मक पाठयात हाकनं दबूलि हयेत माःगु प्याखंम्वःतय्गु निर्देशिका पाण्डुलिपि स्पष्ट स्रोत दु । निरन्तरताया मेगु पाखे हापा हाओले म्येत अपेक्षाकृत आधुनिक खःसा थुकियात नोटेटेड शीट संगीतया रुपय् नं प्रचार जूगु दु। थ्व कला समकालीन जातीय संगीतविद् व म्येच्वमिपिनिगु मंकाः कुतःया लिच्वः खः । मेगु निगु हुला प्रकार, हुला कुइ व हुला 'ओलापाया पाठ दयेकीगु वा संस्करणगत याये थाकु। थ्व निगु विधां अमेरिकी अर्थशास्त्र व राजनीतिं प्रभावित थ्व क्षेत्र दुनेया सामाजिक रुपान्तरण व पश्चिमीकरणयात प्रतिबिम्बित याइ। अझ महत्त्वपूर्ण खँ छु धाःसा निगु हे विधाय् छगू हे स्ट्रोफिक टेक्स्ट फर्म्याट लागू जुइ। थ्व फर्म्याटयात निगु वा प्यंगू लाइनया टेक्स्टं निर्माण याइ, गुकिलिं प्रत्येकयात सामान्यतया छगू हे ल्याया ताल (बीट सेट) दइ। थ्व कला प्रस्तुतिया इलय् म्येयात छन्दय् अलग अलग यानाः संक्षिप्त लयात्मक अन्तरालं दोहोरे यायेगु चलन दु। हुलाया विधाय् थुकिया सम्बन्धित मेलोदी संरचना व स्ट्रोफिक संगीत संरचनां आधुनिक हुला कुइ व हुला 'ओलापायात मेमेगु स्वया बायेगु याः।
हुला काहिको
[सम्पादन]
हुला काहिको, प्रायः सन् १८९४ स्वया न्ह्यः रचना जूगु उगु हुलाया रुप ख गुकिलि आधुनिक बाजं (गथेकि गिटार, 'उकुलेले आदि) दुमथ्या। थ्व विधाय् गम्भीर व पवित्र निसें न्यासेचाइगु शैली व भावनाया अपार विविधतायात दुथ्याःगु दु। यक्व हुलात हवाईया नायःतेगु प्रशंसा यायेत दयेका तःगु व इमिगु सम्मान वा इमिगु मनोरञ्जनया निंतिं क्यनिगु कला ख। हुला काहिकोया प्रकारय् ʻआलाʻअपापा, हाʻआ, ʻओलाप, आदि दु। थौं हुला काहिकोयात "परम्परागत" हुला धकाः नं म्हसीकेगु याः ।
यक्व हुला प्याखंतेत धार्मिक प्याखंया रुपय् कायेगु या। थन्याःगु प्याखं हवाईया देवी वा द्यःतेत देछाना तःगु वा इमिगु सम्मानय् दयेकातःगु ख। हेइआउ धाःगु दबूदेगलय् नखःबिले जुइगु थन्याःगु प्याखनय् छगू चिधंगु त्रुटि जक जुसां अमान्य जुइ। थथे प्याखनय् त्रुटि जुसाः उकियात मभिंगु खं जुइत्यःगु चिं (अलक्षण) धकाः कायेगु व भयावह खँ जुइत्यंगु धका समाजं कायेगु या । थज्याःगु हुला याये सयेकाच्वंपिं प्याखंम्वःतय्सं निश्चित कथं हे यक्व गल्ती याइगु जुल। अथे जुइगु गल्तीया असर मयाकेत इमित विधिपूर्वक एकान्त थासय् तयाः प्रशिक्षणया इलय् लाका देवीया संरक्षणय् तयेगु परम्परा दयाच्वन । थन्यापिं प्रशिक्षार्थीतेसं हुला सुथांलाक्क सयेकूगु व एकान्तं पिहां वयेगु ज्या नखबिले हुला प्याखँ क्यनाः जुइ।
थौंकन्हय् ऐतिहासिक जपय् प्याखं ल्हुयाः हुला कहिको याइ। यक्व हुला काहिकोतेत इमिगु विशेषता: परम्परागत वसः, विचित्र रुप, व थःगु आध्यात्मिक मूलप्रति श्रद्धां म्हसीके छिं।
मन्त्रणा (ओली)
[सम्पादन]हवाईया इतिहास मौखिक इतिहास खः । थुकियात वंशावली व मन्त्रय् संहिताबद्ध यानातःगु दु, गुकियात कण्ठस्थ यानाः पुस्तान्तरण यानातःगु दु। च्वयातःगु भाय् या अभावय्, इतिहासया शुद्धता सुनिश्चित यायेगु थ्व छगू जक हे विधि दयाच्वन। थन्याःगु मन्त्रणां सृष्टि, पौराणिक कथा, राजपरिवार, व मेमेगु महत्वपूर्ण घटना व मनूतय्गु बाखं कनीगु या।
ʻŌlelo Noʻeau (हवाई धापू वा उखान), " 'ओ 'ओ 'ओए का लुआआहि ओ काउ मेले ,"यात भाय्हिले बलय् "छिं रचना यानादीगु चिनाखँया भिंगु व मभिंगु निगुलिं लिच्वः छिं हे वहन यानादी" [२] धाःगु अर्थ व। थ्व धापूया ल्यूनेया विचाः छगू प्राचीन हवाई विश्वासं वःगु ख। थ्व विचाः कथं भाषातेगु थःगु "माना" वा दैवीय शक्ति दइ। [२] थन्याःगु शक्तियात विशेष यानाः ओलि (मन्त्र)या माध्यमं वितरण यायेछिं। अतः हाकु मेले (संगीतकार) व जपकारतेसं भाषाया कुशल छ्यलां याइगु हुलायात अत्यन्त श्रद्धा व महत्वया कथं कायेगु जुयाच्वन। ओली प्राचीन हवाई समाजया छगू अभिन्न घटक ख, व जीवनया लगभग हरेक सामाजिक, राजनीतिक व आर्थिक पक्षय् स्वानाच्वंगु दु।
परम्परागत मन्त्रत सन्दर्भ व प्राविधिक कथं यक्व पाः। थन्याःगु मन्त्रतेसं थीथी ज्या नाप स्वापू दूगु खँ कनातःगु दु। थुकी दथुइ मेले पुले (प्रार्थना), हुला कुआहु (अनुष्ठान प्याखँ), कुआउहाउ (ब्रह्माण्डीयता), कोआइहोनुआ (वंशावली), हनाउ (जन्म), इनोआ (नां), मआ'इ (प्रजनन/जननांग), कानिकाउ (विलाप), हेइ (कासा), हो'ओइपोइपो (मतिना), काहिआ (अभिव्यक्ति / सः तयेगु) दु। ओलि, हुला, व मेले दथुइ छगू महत्त्वपूर्ण भेद थुकथं दु: मेले या यक्व कथंया थी-थी अर्थ दयेफु, व प्रायः थुकिया अर्थ सरलभासय् म्ये जुइ। तर अझ व्यापक अर्थय् मेलेयात काव्य वा भाषिक रचनाया अर्थय् कायेछिं। हुला (प्याखं नापं जप) व ओली (प्याखं मदयेक जप) निगु सामान्य शैली ख गुकिलि मेले छ्यलेछिं/प्रदर्शन यायेछिं। सामान्यतया, "फुक्क मेले ओलि (जप मदूगु प्याखं)या रुपय् क्यनेछिं, तर छुं प्रकार जक्क गथेकि नां जप, प्रजनन जप, मतिना जप, व 'औमाकुआ द्यः(हुलाया द्यः) तेत देछानातःगु जप जक हुलाया रुपय् पिथनेछिं।" [३]
हवाई भाषाय् सःया गुणस्तरयात वर्णन यायेत ४३ गू थीथी खँग्वः दु। थुकिं जप शैलीया प्रविधि व विशेषताया ज्या थुइकेत तसकं ग्वहालि याइ। सामान्य शैली (प्याखं दुगु वा मदुगु) व प्याखंया सन्दर्भया संयोजनं छगू मन्त्रं छु सः शैली छ्यली धकाः निर्धारण याइ । केपाकेपा, कावेले, ओलिओलि, हो'एएए, हो'उएउए, व 'ऐहा'आ सः प्रविधिं विभेदित शैलीया छुं दसु ख। केपाकेपा न्यनेबिले याकनं न्ववाइगु थें च्वं अले थ्व शैलीइ अप्वः धया थें ताःहाकःगु खँत्वाः ल्हाइ । ओलिओली छगू शैली ख गुकियात यक्वसिनं म्येनाप तुलना याइ, छाय् धाःसा थ्व रागात्मक प्रकृतिया ख व थुकिलि निरन्तर पिच दु। [३] थुकिलि प्रायः 'i'i, वा लाइनया अन्तय् भ्वाइब्रेतो नापं माआखः (भावल) दइ।
सन् १८९६इ हवाईइ (हवाई राज्यया विलय धुंका) पारित जूगु छगू कानूनं स्कूलय् हवाइ भाय् छ्येलेगुलि प्रतिबन्ध तल। हवाईया सामाजिक, राजनीतिक व भाषिक स्वायत्तताया अन्त नापं भाषिक दमनया लिच्वः कथं हवाई भाषाया सामूहिक पतन जुल, गुकिलिं थ्व भाय् विलुप्त जुइगु कगारय् थ्यन। अमेरिकीकरणया लिच्वः कथं, क्रिश्चियन धर्मया प्रसार नापं, यक्व परम्परागत मन्त्रयात मूर्तिपूजक धाःसें अन्ततः ल्वःमंकेगु कुतः जुलः। तर सन् १९६० या दशकया अन्तय् न्ह्याःगु छगू सांस्कृतिक पुनरुत्थानं, व थौंतक न्ह्याकाच्वंगुलिं यक्व हवाई अभ्यासयात पुनर्जीवित याःगु दु, गुकी न्ववायेगु भाषा व जप नं दुथ्याः। अले, वर्तमानय् थीथी संस्थापाखें समर्थन यासें थ्व परम्परा अझ अप्वः न्ह्यःने यंकूगु दु। थन्याःगु ज्याझ्वलय् हवाई राज्यं याःगु पुनाना लियो हवाइ भाषा इमर्सन ब्वनेकुथि आदि ला। नापं सन् १९७१ य् आधिकारिक रुपं न्ह्याःगु मेरी मोनार्क नखः व धेधेबल्लां हुलाया पूनरुत्थानय् ग्वहालि याःगु दु। [२]
हालाउ हुला (हुला स्कूल)य् कुमु (शिक्षक)या ज्ञानय् ब्वति कायेत दुहां वयेगु अनुमति फ्वनेगु परम्परा विद्यार्थीया छगू मू परम्परा खः । थुकिया निंतिंयक्व हालाउतेसं "कुनिहि"या छगू रुप छ्येलि, [२] ओलि काहियाl, सामान्यतया ओलिओलि शैलीइ छ्यलि। विद्यार्थीत प्रायः प्रवेशद्वार पिने दना बारम्बार अबले तक जप याइ गुबले कुमुं इमित दुहां वयेगु अनुमति बीमखु। थ्व निर्णयया लिसलय् मेगु जप छ्यली। ओलीयात आधुनिक ईया सांस्कृतिक छ्यलाबुलाय् हःगु थ्व छगू दसु खः ।
ओलीयात मीटरय् निर्माण मजूगु छगू विशिष्ट कथंया आदिवासी संगीतया रुपय् कायेगु याः । वास्तवय् ओलीया कलात्मक अभिव्यक्ति प्याखं संचालन जुइगु परिस्थिति कथं पाइ, गुकिं यानाः ओली ल्हाइगु न्यागू थीथी उच्चारण शैली विकास जूगु खः । थुपिं न्यागू शैली थथे दु :
- केपाकेपा: छगू खँल्हाबल्हाया शैली गुकियात तच्वलं प्रदर्शन याइ। थन गन सिलेबलत सामान्यतया तसकं चिहाकः जुइगुलिं पिच म्हसीके मफइगु जुइ।
- कावेले : केपाकेपाया तुलनाय् कावेलेय् सिलेबल भचा ताःहाकः जुइ, तर अझ नं पिचय् अःपुक म्हसीके थाकु। ओलितय् दथुइ पाठ व घोषणा यायेत थ्व अप्वः छ्यलीगु प्रवृत्ति दु ।
- ओलिओलि : थ्व दकलय् अप्व छ्येलिगु ओलिया रुप खः, गुकियात निरन्तर पिच मोनोटोनं काव्यात्मक रुपयात अप्व सः-अलङ्कृत यासें यंकि।
- हो'आएआए : थुकिलि निरन्तर पिच अप्व छ्येलिगु या व संगीतया सन्दर्भय् मौलिक विन्यास लिपा यक्व पिच दयेफु।
- हो'ओउवेउवे : थ्व विशेष रुपं अन्तिम संस्कारय् विलापया रुपय् लागू जुइ।
ओली प्याखंम्वःं सः जक सयेकी मखु, कलाया प्रविधि व प्रदर्शन शैली नं सयेकी । प्याखँमिं सयेके माःगु दकलय् महत्वपूर्ण खँ धइगु काव्यात्मक पाठयात गुगु शैलीइ परिपूर्ण रुपं फिट यायेफइ धकाः निर्णय यायेगु ख। नापं, बियातःगु सन्दर्भय् पाठ(जप) व ओली निगुलिं भिंकः संयोजन यायेफइगु लँपु लुइकेगु खः । [४]
बाजं व ज्याभः
[सम्पादन]
- इपु —छगू फसिया ड्रम
- इपु हेके — डबल फसि ड्रम
- पाहु —शार्कया छ्यंगुलिं त्वपुयातःगु ड्रम; हवाई धर्मय् पवित्र धकाः हनि।
- पुनिउ — न्याया छ्यंगु (काला) तयाः नइक्याया ख्वलाय् दयेकूगु चिग्वःगु पुलिइ तयाः थाइगु ड्रम
- ʻ इलि ʻ इलि — लखं नःगु लाभा ल्वहंयात कास्टानेटया रुपय् छ्यलातःगु।
- ʻ उलि ʻ उलि — पा स्वानातःगु फसिया बाजं (ʻ उलिलि नं धाइ)
- पु ʻ इलि — पंया कथि कुचाया बाजं
- काल ʻ अउ —ताल कथि
मिजं प्याखंम्वःतय्सं पुनीगु खिचाया वां दयेकातःगु तिसायात नं गबलें गबलें बाजंया रुपय् छ्यलीगु या। थुकियात तुति न्याकाः सः पिकाइगु जुइ।
वसः / भेष
[सम्पादन]
परम्परागत हुलाय् मिसा प्याखंम्वःतय्सं न्हिथंया पा ʻउ वा जामा सिनि, तर च्वसं छुं वसः फिमखु। थौं वया वसःया थुगु रुप हिलेधुंकूगु दु । भव्य प्रदर्शनया संकेत कथं पा ʻउ सामान्य तापअ, वा बार्कक्लोथया लम्बाई स्वया यक्व ताःहाकः जुइफु, गुगु जंय् चाःहिकेगु हाकःया जुइ। प्याखंम्वःत यक्व गजया तापाय् छ्यला प्याखंया निंतिं परिधि तग्वकेगु नं याः। प्याखंम्वःतेसं हार, चुरा, व पाउजु थें न्याःगु तिसा नं ती फु। नापं यक्व प्याखँमिपिंसं लेइ (हेडपिस (लेइ पोओ)या रुपय्, ब्रेसलेत, एङ्क्लेत (कुपे)या रुपय्), व मेमेगु तिसा तियेफु।
पा ʻ उ या च्वय् वांगु कि ( कोर्डिलिन फ्रुटिकोसा ) हःया जामा नं फिगु या। पा'उयात हःया घना तहय् मिले यानातयेगु या। कि वनया देवी व हुला प्याखँया देवी लाकाया निंतिं पवित्र वस्तु ख। थन्यागु कथं धार्मिक अनुष्ठानया इलय् कहुना व अलिइतेसं जक्क कि हःया लेइ ला'इ ( lei lāʻī ) फीगु अनुमति दु। टुपेनुया पिने फिगु थुज्वःगु हे सी फ्रुटिकोसा हःया जामा टोंगाय् धार्मिक प्याखनय् नं छ्यली, गन थुकियात सिसि धकाः म्हसीकिगु या । टोंगाया हः जामाय् अप्वः धया थें ह्याउँगु व म्हासुगु हः छ्यली। [५] [६]
परम्परागत मिजं प्याखंम्वःतसें न्हिथंया मालो, बाय् लोइन्क्लोथ फी। हाकनं, इमिसं यक्व गजया तापा वसः गुकियात मालो धाइ, थ्व नं फीफु। इमिसं हार, ब्रासलेट, एन्कलेट व लेइ नं तयेगु या।
लाकायात प्रार्थना यायेधुंकाः व वन द्यःतय्त जप यायेधुंकाः प्रदर्शनय् पुनीगु लेइया सामग्री जंगलय् मुंकेमा।
पवित्र हुलाया निंतिं पुनीगु लेइ व तापायात प्याखंया पवित्रताय् ओतप्रोत कथं कायेगु या। प्याखं ल्हुइधुंकाः थ्व छ्यलीमखु । लेइयात सामान्यतया हरेक हालाउय् खनेदइगु चिधंगु दबुलिइ लाकादेवीयात देछायेगु या।
स्वयादिसँ
[सम्पादन]लिधंसा
[सम्पादन]- ↑ A Brief History of the Hula. Hawaii Ocean project (1 February 2018).
- ↑ २.० २.१ २.२ २.३ (1989) "Hawaiian Chant: Dynamic Cultural Link or Atrophied Relic?". The Journal of the Polynesian Society 98 (1): 85–90. Cite error: Invalid
<ref>tag; name "auto" defined multiple times with different content - ↑ ३.० ३.१ (1981) "Toward a Description of Precontact Music in Hawai'i". Ethnomusicology 25 (3): 481–492. DOI:10.2307/851556. Tatar, Elizabeth (1981). "Toward a Description of Precontact Music in Hawai'i". Ethnomusicology. 25 (3): 481–492. doi:10.2307/851556. JSTOR 851556.
- ↑ Stillman, Amy Ku'uleialoha (2005). "Textualizing Hawaiian Music". American Music 23 (1): 69–94. DOI:10.2307/4153041. ISSN 0734-4392. Stillman, Amy Ku'uleialoha (2005). "Textualizing Hawaiian Music". American Music. 23 (1): 69–94. doi:10.2307/4153041. ISSN 0734-4392. JSTOR 4153041.
- ↑ (2014) "Ti Leaf (Cordyline terminalis or fruticosa) Diseases in Hawaii's Commercial Orchards".
- ↑ "Ti Leaf: Canoe Plant of Ancient Hawai'i", Big Island Now, 4 August 2016.