सिसेरो

सिसेरो
रोमया क्यापिटोलिन संग्रहालयय् न्हापांगु शताब्दी इश्वीया सिसेरोया मूर्ति
बूगु	ज्यानुवरी ३, इपू १०६ एप्रिनम, इतालि
मदूगु	दिसेम्बर ७, इपू ४३ (खुइस्व वा ६३ दँ) फर्मिया, इतालि हत्या (मार्क एन्तोनिया आदेशय्)
ज्या	राजनीतिज्ञ, अधिवक्ता, च्वमि, खँल्हानामि वा वक्ता
क्वथापासा	Terentia (79–51 BC) Publilia (46–45 BC)
मचा	Tullia and Cicero Minor
थःथिति	Quintus Tullius Cicero (brother)

मार्कस तुलियस सिसेरो​​(ल्याटिन भासाय् उच्चारण ˈmaːrkʊs ˈtʊlli.ʊs ˈkɪkɛroː) (३ जनवरी १०६ ईसापूर्व - ७ डिसेम्बर ४३ ईसापूर्व) छम्ह रोमन राजनीतिज्ञ, दार्शनिक, अधिवक्ता, कानून राज्यविद्, च्वमि, खँल्हानामि (वक्ता), विज्ञ, दार्शनिक, व प्राज्ञिक संदेहवादी मनू ख। वय्कलं रोमन साम्राज्यया पलिस्था जुइगु राजनीतिक संकटया इलय् अप्तिमेतिस (Optimates) खलः/सिद्धान्तया पहं लिनादिल। वय्कलं बयानबाजी (rhetoric), दर्शन व राजनीतिया खँय् व्यापक ग्रन्थत च्वयादीगु दु। वय्कःयात रोमया दकलय् नांजाःम्ह वक्ता व गद्य शैलीकार व "सिसेरोनियन बयानबाजी"(Ciceronian rhetoric)या पलिस्थामिया कथं कायेगु या। सिसेरोया शिक्षा रोम व ग्रीसय् जुल। वय्कः रोमन समाजया इक्वाइत्स (Equites) वा अश्वारोही वर्गया छगू तःम्हि परिवारं वःम्ह ख, व ६३ ईसापूर्वय् कन्सुलया रुपय् ज्या यानादिल।

वय्कलं ल्यातिन भासाया प्राचीन व आधुनिक निगुलिं कालखण्डय् यक्व प्रभाव त्वतादिल। वय्कलं थःगु भासा ल्यातिनय् च्वयादिल व वय्कःया आपालं च्वखँ थौंतक म्वानाच्वंगु दु। वय्कःयात प्राचीन व आधुनिक निगुलिं कालखण्डया च्वमितेसं छगू हे कथं प्रशंसा यानातःगु दु। सिसेरों हेलेनिस्टिक दर्शनया मू विधातेगु तर्कयात ल्याटिनय् भाय्हिलाः ल्याटिन दार्शनिक खँग्वःया छगू तःधंगु भाग दयेकादिल। थथे यासें वय्कलं थःगु भासा ल्यातिनयात दर्शनया ख्यलय् तःमि यानादिल। वय्कःया दार्शनिक भाय्हिलाया छुं दसुइ एभिदेन्सिया (evidentia), जेनेरेतर (generator), ह्युमानितास (humanitas), इन्फिनितियो (infinitio), क्वालितास (qualitas), क्वान्तितास (quantitas) आदि छुं लातिन भासाया खँग्वः ला। थ्व सकल खँग्वः ग्रीक दार्शनिक खँग्वःया भाषिक अनुवादया लिच्वःया कथं रोमन भासय् वय्कलं छ्यलादीगु खः।

वय्कः छम्ह कुशल खँल्हानामि (वक्ता) व सफल अधिवक्ता जुसां सिसेरों थःगु राजनीतिक जीवनयात थःगु दकलय् महत्त्वपूर्ण उपलब्धि जूगु खँ च्वयादीगु दु। वय्कःया कन्सुलया ईले हे क्यातिलिन षडयन्त्रं (Catiline conspiracy) पिनेया शक्तिं रोम नगरय् आक्रमण यानाः सरकारयात क्वथलेगु कुतः यात व सिसेरों (थःगु हे विवरणं) प्यम्ह षडयन्त्रकर्तातेत विवादास्पद रुपं याकनं मुद्दा मतःसें मृत्युदण्ड बियाः विद्रोहयात दमन यानादिल। थ्व ज्याया लिच्वःया कथं लिपा वय्कः निर्वासनय् वनेमाल। ईसापूर्व न्हापांगु शताब्दीया मध्यकालय् रोमन साम्राज्यय् गृहयुद्ध व जुलियस सिजरया तानाशाही शासनया पलिस्था जुल। थ्व झ्वलय् सिसेरों अप्तिमेतिस ((Optimates) खलःया समर्थन यानादिल। सिजरया हत्या धुंका सिसेरो लिपाया सत्ता संघर्षय् मार्क एन्तोनिया शत्रु जुयादिल। थ्व हे झ्वलय् वय्कलं मार्क एन्तोनियात छझ्वः भाषणतेगु रुपय् आक्रमण यानादिल। वय्कःयात निक्वःगु त्राइअम्भिरेत(Second Triumvirate) शासनकालय् राज्यया शत्रु धकाः घोषणा यात। थ्व धुंका इतालियन प्रायद्वीप त्वतावनेगु कुतःया झ्वलय् वय्कःयात ४३ ईसापूर्वय् रोमन सैनिकतेसं स्यानाबिल। वय्कःया मदयेधुंकूगु ल्हाः व छ्यं एन्तोनिया आदेशय् अनंलि रोमया रोस्त्राय् एन्तोनियन विरोधीतेत ख्यायेगु निंतिं ब्वयातल।

मध्यकालय् पेत्रार्कं (Petrarch) सिसेरोया च्वखँ हानं लुइकादिल। वय्कःया लुयावःगु च्वखँया आधारय् १४गु शताब्दीइ सार्वजनिक मामिला, मानवतावाद व शास्त्रीय रोमन तजिलजिया पुनर्जागरण न्ह्यथन। पोलिश इतिहासकार तादेउज जिलिन्स्की(Tadeusz Zieliński)या कथं (युरोपियन) पुनर्जागरण सिसेरोया पुनरुत्थान ख व वय्कःया माध्यमं जक (युरोपियन) शास्त्रीय प्राचीनताया पुनर्जागरण जूगु ख। सिसेरोया विचारया अधिपत्यया उत्कर्ष १८गु शताब्दीया आत्मज्ञानया युगया ईले खनेदत। वय्कःया प्रभाव आत्मज्ञानया अग्रणी चिन्तक व राजनीतिक सिद्धान्तकारत दसु जन लक, डेभिड ह्युम, मोन्टेस्क्यु व एडमण्ड बर्कय् यक्व खनेदु। वय्कःया च्वखँ हलिं तजिलजिइ दकलय् प्रभावशाली च्वखँतेगु धलखय् ला। वय्कःया च्वखँयात थौं नं रोमन इतिहासया च्वज्या व संशोधनया निंतिं दकलय् महत्त्वपूर्ण प्राथमिक लिधंसाया कथं कायेगु या।

जीवनी

सिसेरोया जीवनीयात थीथी पक्षतेत थथे बायेछिं:

• प्रारम्भिक जीवन: मार्कस तुलियस सिसेरोया जन्म ईसापूर्व १०६ जनवरी ३ खुन्हु आर्पिनमय् जूगु खः। वय्कःया अबु छम्ह तःमिम्ह सलमि (अश्वरोही) खः तर उसाँय्या कारणं वय्कलं सार्वजनिक जीवन न्ह्याके मफुत। वय्कःया मां हेल्भियाया बारेय् यक्व खँ वर्तमानय् मस्यू। सिसेरो खँग्वः वय्कःया पारिवारिक नां ख गुकिया अर्थ नयेगु चाना (cicer) खः। प्लुतार्कया कथं थ्व नां वय्कःया छम्ह पुर्खाया न्हासय् चानाग्वःथें न्याःगु ग्वः दूगुलिं वःगु ख। १५ दँ दुबलय् वय्कलं रोमया सामाजिक युद्धया इलय् पोम्पे स्ट्राबो व लिपा सुल्लाया अधीनय् सेवा यानादिल। वय्कःयात विशेष यानाः पब्लियस सुल्पिसियस रुफस (Publius Sulpicius Rufus)या वक्तृत्वं प्रभावित यात। वय्कलं रोमय् थःगु अध्ययनयात निरन्तरता बियादिल व वय्कलं खँल्हायेज्या (बयानबाजी) व दर्शनया च्वसुत च्वयादिल।
  • शिक्षा
• न्हापाया क्यारियर
  • न्हापांगु कानूनी गतिविधि
  • प्रारम्भिक राजनीतिक जीवन
• कन्सुलसिप

क्याटिलिनरियन षडयन्त्र

• निर्वासन व लिहांज्या
• सिलिकियाया राज्यपाल
• जुलियस सिजरया गृहयुद्ध
• मार्क एन्टोनिया विरोध व हत्या
• व्यक्तिगत जीवन व छेँजः
• प्रभाव
  • च्वखँय्
  • पुरातत्वय्
  • न्ह्यथनेबहःगु काल्पनिक चित्रणय्

च्वखँ

दार्शनिक

सिसेरोया दार्शनिक च्वखँय् वर्तमानय् मदयेधुंकूगु हेलेनिस्तिक (ग्रीक) दार्शनिक मूल सिद्धान्तया लू खनेदु। विशेष यानाः एकेदेमिका प्राचीन ग्रीक सभ्यताया मध्य एकेडेमीया सन्देहवादी धारया च्वखँ ख। सिसेरों यक्व ग्रीक दार्शनिक खँग्वःतेत लातिन भासय् भाय्हिलादिल। दार्शनिक व वैज्ञानिक अवधारणात थुइकेत सकल पाश्चात्य भासय् छ्येलिगु खँग्वः सम्भाव्य (probable) व सम्भाव्यता (probability) खँग्वःया वर्तमान रुप ग्रीक भासय् दूगु खँग्वः πιθανὸς (पिथानोस pithanòs)या सिसेरोया लातिन भासय् अनुवाद यानादीगु खँग्वः प्रोबाबिलिस (probabilis)या थीथी रुप ख।

वय्कःया दि रे पब्लिका (De re publica) व दि लेजिबस (De legibus) नापं वय्कःया तिमेयस व प्रोटागोरसया अनुवादं रोमय् प्लेटोवादया प्रसारय् योगदान बिल।

• Academica priora: एकेडेमिका प्रियोरा (प्लेटोनिक एकेडेमीया ज्ञान सिद्धान्त सफूया न्हापांगु मस्यौदा)।
  • Catulus क्याटुलस (खँहाबल्हा), एकेडेमिका प्रियोराया न्हापांगु ब्व, वर्तमानय् मदूगु।
  • Lucullus लुकुलस (खँहाबल्हा), एकेडेमिका प्रियोराया निगूगु ब्व, संरक्षित।
• Academici libri or Academica posteriora एकेडेमिसी लिब्री वा एकेडेमिका पोस्टेरिओरा (प्लेटोनिक एकेडेमीया ज्ञान सिद्धान्त ग्रन्थया लिपांगु संस्करण, प्यब्वः सफुतिइ)।
• Cato Maior de senectute क्यातो माइर दे सेनेक्त्युत (" क्याटो द सेन्सर , वृद्धावस्थाय्")। सिसेरों ८४ दँया क्याटो द सेन्सरया कल्पना यासें थःगु पुलांगु ईया नोस्टाल्जिया व्यक्त यानादी। वय्कलं क्यातोया रुपय् रोमय् प्रख्यात राजनीतिज्ञं वृद्धावस्थाय् तक प्रतिष्ठा व अधिकार कायम यायेफुगु खँ कनादी।
• Consolatio कन्सोलाटिओ : थः यःम्ह म्ह्याय् टुलियाया मृत्युयात कयाः च्वयातःगु थःत सान्त्वना बीगु सफू, गुकी सिसेरों सकतां खँया क्षणिकता व दर्शनया महत्वयात बिचाः यायेत आग्रह यानादीगु दु । वर्तमानय् मदूगु।
• De Divinatione दे दिभिनेसन ("भविष्यवाणीइ"): थ्व च्वखँ, सम्भवतः, सिसेरों रचना यानादीगु दक्वं च्वखँ दथुइ दकलय् मौलिक च्वखँ ख। वय्कलं हरुस्पिसीया कला (art of haruspicy)य् विश्वास तयेमाःगु तसकं स्पष्ट बिचाः कनि। वय्कलं थ्व विषयय् स्टोइकतेगु बिचाः नं कनादीसां थ्व सफूति सिसेरोया रोमन धार्मिक परम्पराया नापंया स्वापू खनेदु व इमिगु धारणा प्रति नकारात्मक बिचाः खनेदु। वय्कःया थ्व च्वखँ व दे नाचुरा देओरम (De natura deorum)या स्वंगुगु सफूया लिधंसाय् न्हापांया ईसाईतय्सं बहुइश्वरवादया विरुद्ध ल्वायेगु तर्क पिकाल।
• De finibus bonorum et malorum दे फिनिबस बोनोरम एत मालोरम ("भिंगु व मभिंगुया सीमाय्")। थ्व न्यागु सफूया खँल्हाबल्हा ख गुकिलिं निगु प्राचीन दर्शन स्टोइक व एपिकुरियनयात ध्यानय् तयाः "उच्चतम भिं छु खः?" धइगु न्ह्यसःयात सम्बोधन याइ। थुकिलि थ्व न्ह्यसःयात क्रमशः गुण (virtue) व आनन्द (pleasure)या रुपय् ब्वथलातःगु दु।
• De Fato दे फातो ("भाग्यय्"): पूर्ण रुपय् मदूगु। स्टोइकवादया प्रोभिडेन्सियल सिद्धान्तयात तर्क।
• De natura deorum दे नाचुरा डेओरम ("द्यःतेगु सारया बारेय्")
• De officiis दे अफिसिज ("कर्तब्यय्")
• Hortensius होर्तेन्सियस
• Paradoxa Stoicorum पारादोक्सा स्तोइकोरम (स्तोइक स्कूलया नैतिक विरोधाभासयात व्याख्या याइगु प्रमेय): थ्व वक्तृत्वकलाया अभ्यासया सफू ख, गुकियात प्रायः समालोचकतेसं निम्न स्तरया धकाः व्याख्या याइ।
• Tusculanae disputationes तस्कुलाने दिस्प्युतेसन ("तस्कुलमय् खँल्हाबल्हा")
• De re publica दे रे पब्लिका ("गणतन्त्रय्"), प्लेतोया रिपल्बिकय् आधारित
• De legibus दे लेजिबस ("कानूनय्")

स्वयादिसँ

• रोमन साम्राज्य