शेन कुओ
| शेन कुओ 沈括 | |
|---|---|
.jpg) Bust of Shen at the Beijing Ancient Observatory | |
| बूगु | सन १०३१ Qiantang, सोङ्ग राजवंश |
| मदूगु | सन् १०९५ Runzhou, Song Empire |
| संस्था | Hanlin Academy |
| शेन कुओ |
|---|
शेन कुओ ( चिनिया भासय् 沈括; १०३१–१०९५) वा शेन गुआ [lower-alpha १], शिष्टाचार नां कुन्झोङ (存中) व छद्मनाम मेङची (आः सामान्यतया मेङसी ) वेङ (夢溪翁), छम्ह चिनियाँ बहुज्ञ, वैज्ञानिक, व सोङ राजवंशया राजनेता (७९६०) ख। शेन गणित, जः शास्त्र, व घडीशास्त्र लिसेंया अध्ययनया आपालं ख्यलय् प्रवीण ज्ञान दूम्ह मनू खः। निजामती कर्मचारीया रुपय् थःगु जीवनय् वय्कः अर्थमन्त्री जुयादिल, नापं सरकारी राज्य निरीक्षक, सोङ लाय्कूलि खगोलशास्त्र ब्यूरोया प्रमुख अधिकारी, इम्पेरियल आतिथ्यया सहायक मन्त्री, व प्राज्ञिक कुलपतिया रुपय् नं ज्या यानादिल। लाय्कूलि वय्कःया राजनीतिक निष्ठा चान्सलर वाङ आंशी (१०२१–१०८५)या नेतृत्वय् न्हुगु नीति पुचःया नामं म्हसीकिगु सुधारवादी खलःया प्रति दयाच्वन।
वय्कःयागु १०८८या ड्रीम पूल च्वखँ बाय् ड्रिम टोरेन्ट च्वखँय् (夢溪筆談; मेङसी बितान ) शेनं दकलय् न्हापां चुम्बकीय मुलु कम्पासया वर्णन यानादिल, गुकियात लिपा नेभिगेसनया निंतिं छ्येलिगु जुइ (युरोपय् दकलय् न्हापां अलेक्जेन्डर नेकमं ११८७य् वर्णन यानादिल)। शेनं उत्तरी ध्रुवपाखे चुम्बकीय झुकावया सन्दर्भय् वास्तविक उत्तरया अवधारणा लुइकादिल, [१] खानातःगु चुम्बकीय मुलुया प्रयोग व "शेनया [खगोलीय] ध्रुव नगु व वास्तविक उत्तर दथुया हाकः निर्धारण याःगु सुधारित मेरिडियन " छ्यला वय्कलं थथे यानादीगु ख। थ्व मानव इतिहासय् कम्पासयात नेभिगेसनया निंतिं अप्व उपयोगी दयेकेगु निर्णायक पलाः ख, व युरोपय् मेगु प्यसः दँ तक्क थ्व अवधारणा थुइके फइमखु करिब १४५०इ वया दयेकूगु जर्मन सूर्यघडीया ध्वतेसं तिनि चिनियाँ जियोम्यान्सरया कम्पास थें न्याःगु चिं दकलय् न्ह्यः युरोपय् खनेदै।
थः सहकर्मी वेइ पु नापं शेनं दैनिक अवलोकन दुथ्याःगु न्यादँया गहन परियोजनाय् मिला व ग्रहया कक्षीय लँपुया नक्सा दयेकेगु योजना दयेकल, अथे जुसां थ्व ज्यायात न्यायालयय् राजनीतिक विरोधीतय्सं असफल यात। खगोलशास्त्रय् थःगु ज्यायात ग्वाहालि यायेत शेन कुओं आर्मिलरी स्फीयर, ग्नोमोन, साइटिङ ट्युबया भिंगु डिजाइन दयेकादिल, व न्हुगु प्रकारया इनफ्लो वाटर क्लकया आविष्कार यानादिल। शेन कुओं भूमि निर्माणया निंतिं छगू भूगर्भीय परिकल्पना ( भूआकृति विज्ञान ) प्रतिपादन यानादिल। वय्कलं थ्व परिकल्पना समुद्रस्वया ताःपाःगु भित्री थासय् समुद्री जीवाश्मया अवशेष, बुँया क्षरणया ज्ञान व सिल्त निक्षेपणया आधारय् दयेकादीगु ख। वय्कलं प्राचीन पेट्रिफाइड पँयात पँ मबुइगु सुख्खा उत्तरी क्षेत्रय् भूमिगत रुपं संरक्षित जूगु खँ खनाः क्रमिक जलवायु परिवर्तनया छगू परिकल्पना नं प्रस्ताव यानादिल। वय्कः चीनया न्हापांम्ह साहित्यिक व्यक्ति ख गुम्हेस्यां लःया पिने पिकानातःगु लःखःयात मर्मत यायेत सुक्खा बन्दरगाहया छ्येलेज्याया उल्लेख यानादिल, व नहर पाउण्ड लकया अपेक्षाकृत न्हुगु आविष्कारया प्रभावकारिताया बारेय् नं च्वयादिल। क्यामरा ओब्स्कुराया आविष्कार याइम्ह न्हापांम्ह मखुसां शेनं कन्केभ न्ह्याय्कंया फोकल प्वाइन्ट व पिनहोलया स्वापूलि टिप्पणी यानादिल। शेनं बि शेङ (९९०–१०५१) नं आविष्कार याःगु सनाः प्रकारया ध्वायेज्याया बारेय् यक्व च्वयादिल, व वय्कःया च्वसुया कारणं बि शेङया ज्या व दकलय् न्हापाया सनाः प्रकारया ध्वायेगु ज्याभःया आधुनिक थुइका लिपाया पुस्ताय् लःल्हानादिल। चीनया पुलांगु परम्परा कथं शेनं सीमावर्ती भूमिया निरीक्षण यायेगु झ्वलय् रेज्द रिलिफ म्याप दयेकादीगु खः । वय्कलं छम्ह लय्ताः पुरातत्वविद्यामिया रुपय् लुइकादीगु प्राचीन क्रसबो संयन्त्रया वर्णन छगू जेकबया स्टाफ साबित जुल। थ्व छगू सर्वेक्षण उपकरण ख गुकियात युरोपय् १३२१य् लेभि बेन गेर्सनं वर्णन मयाःतले म्हसीके मफुत।
लिधंसा
[सम्पादन]- ↑ Mohn (2003), 1.
<ref> tags exist for a group named "lower-alpha", but no corresponding <references group="lower-alpha"/> tag was found