रामाकिएन

हनुमान थःगु रथय्, बैंककया वाट फ्रा काएवय् रामाकिएनया छगू लू।

पन्ना बुद्ध देगःया अंगःकिपाया छगू ब्व

रामाकिएन ( थाइ भासय् รามเกียรติ์,  ; अर्थ ' रामया महिमा वा रामया कीर्ति ') थाइल्याण्डया राष्ट्रिय महाकाव्य मध्ये छगू खः । थ्व प्राचीन भारतीय महाकाव्य रामायणया छगू थाई संस्करण ख, व थाई साहित्यिक वाङ्मयया छगू महत्वपूर्ण भाग ख।

जुजु राम ६ थाइल्याण्डय् रामायण अध्ययनय् दकलय् न्हापां प्रकाश लाकूम्ह न्हापांम्ह व्यक्ति खः। वय्कलं रामकियनया स्रोत मालाः, संस्कृत वाल्मीकि रामायणलिसे तुलना यानाः थथे लुइका दीगु ख। वय्कलं रामकिएन स्वंगु स्रोतं प्रभावित जूगु लुइकादिल: वाल्मीकिया रामायण, विष्णु पुराण व हनुमान नाटक । सन् १७६७ य् अयुथायया विनाशय् महाकाव्यया यक्वं संस्करणत तनावन । थौंकन्हय् स्वंगु संस्करण ल्यंगु दु, गुकिलिं छगू सन् १७९७इ जुजु राम प्रथमया पर्यवेक्षणय् दूगु ख। थ्व संस्करण आंशिक रुपय् जुजु राम प्रथमं च्वयादीगु खः। वय्कःया काय्, रामा द्वितीय, खोन नाटकया निंतिं वय्कःया अबुया संस्करणया छुं भाग हाकनं च्वयादिल। थ्व ज्याया महत्त्वपूर्ण प्रभाव थाइ साहित्य, कला व नाटकय् दु (निगुलिं खोन व नाङ नाटक थुकिलिं व्युत्पन्न जुयाच्वंगु दु)।

मू बाखं दशरथ नाटकया बाखं थें हे जूसां छुं बाखनय् अझ नं मतभेद दयाच्वंगु दु । मेमेगु यक्व पक्षयात थाइ सन्दर्भय् हिलातःगु दु, गथेकि वसः, ल्वाभः, स्थलाकृति, व प्रकृतिया तत्व आदिया शैलीइ थाइ पहः व वर्णन यानातःगु दु। थाइल्याण्ड छगू थेरवाद बौद्ध समाजया रुपय् कायेगु याःगुलिं, रामकिएन सुप्त कथं बौद्ध इतिहासं थाइ किंवदन्तीइ सृष्टि मिथक प्रदान याः। नापं थाइ प्रकृतिपुजाया थीथी आत्माया प्रतिनिधित्व थ्व सफूलि दु।

रामकिएनया छगू किपा दसिं बैंककया एमराल्ड बुद्धया देगलय् प्रदर्शन यानातःगु दु, व अनया यक्व मूर्तिइ थुकिया पात्रत चित्रित यानातःगु दु।

लिबँ

रामायण दक्षिण पूर्व एसियाय् बौद्ध धर्मप्रचारक, भारतीय व्यापारी, व विद्वानतेगु माध्यमं वल गुकिलिं खमेर राज्य (दसु फुनान व अंगकोर ) व श्रीविजय नाप व्यापार यात, गुकिलि भारतीयतेगु घनिष्ठ आर्थिक व सांस्कृतिक स्वापू दु। थाइतय्सं खमेर जनतापाखें भारतीयकरण संस्कृतिया घटक गथेकि रामायणयात नालाकाल ।

न्हापांगु सहस्राब्दीया अन्तय् रामाकिएन महाकाव्य ( रामकीर्ति, รามเกียรติ์ कथं च्वयातःगु तर रामकिएन धकाः ब्वनेगु चलन दूगु) थाइ जनतां नालाकाःगु खः । १३गु शताब्दीया प्रारम्भिक सुखोथाई राज्यया दकलय् पुलांगु अभिलेखय् जातक किंवदन्तिया बाखंत दुथ्याः । किम्बदन्तिया इतिहास किचः दबूलि कनातःगु खः। थन्याःगु किचः दबूयात थाइ भासय् หนัง, नाङ धाइ। थ्व इन्डोनेसियां नालाकाःगु शैलीइ छगू किचः-कठपुतली प्याखँ ख गुकी पात्रतय्त छ्यंगुया कतांमरी संकाः लिक्कया धकिंइ किचः थ्वयेका क्यनिगु या। थथे दइगु किचः स्वकुमितय्सं धकिंया मेखेपाखें स्वइगु जुइ।

थाइ संस्करण दकलय् न्हापां १८गु शताब्दीइ सुखोथाई सरकारया पतन धुंका अयुथाय राज्यया इलय् च्वयातःगु ख। अथे जुसां अप्व संस्करणत सन् १७६७य् बर्मा (आधुनिक म्यानमार )या सेनातेसं अयुथाय नगर स्यंकूबलय् तनावन।

थौं मान्यता प्राप्त संस्करण सियाम राज्यया जुजु राम प्रथम (१७२६–१८०९)या पर्यवेक्षणय् मुंकातःगु ख। वय्कः चक्री राजवंशया पलिस्थामि ख। थ्व राजवंश आः नं थाइल्याण्डया गद्दीइ कायम दु। सन् १७९९ निसें १८०७या दथुइ राम प्रथमं थ्व नांजाःगु समीक्षाया निरीक्षण यानादिल व थुकिया छुं ब्व तकं च्वयादिल। वय्कःया शासनकालय् हे बैंककया थाइ ग्राण्ड प्यालेसया निर्माण नं न्ह्याःगु खः। थ्व लाय्कूलि वाट फ्रा काएउया प्राङ्गणय् इमराल्द बुद्ध दु। वाट फ्रा काएवया पःखाःयात रामाकिएनया छुं ब्वयात प्रतिनिधित्व याइगु किपां भव्य रुपं सजावट यानातःगु दु ।

रामा द्वितीयं (१७६६–१८२४) थः अबुया संस्करणया रामाकिएन खोन नाटकया रुपय् अझ परिमार्जित यानादिल। खोन छगू कथंया दबूप्याखँ ख गुकिलि खँ मल्हासें थाइ प्याखंम्वःतेसं विस्तृत वसः व ख्वापा छ्यला क्यनि। रामाकिएन आख्यानयात कोरसं दबूया छखेपाखे ब्वनेगु ज्या जुइ। थ्व संस्करण राम प्रथमं मुंकादीगु संस्करण स्वया भचा पाः, हनुमानयात विस्तारित भूमिका बियातःगु दु, माकःया देवता-जुजु, व छगू सुखद अन्त तंसाः ज्या जूगु दु ।

थाइ मनूतय् दथुइ थुकिया म्हसीका जूबिले निसें रामाकिएन संस्कृतिया छगू मू भाग जुयाच्वंगु दु। राम प्रथमया रामाकिएन थाइ साहित्यया छगू उत्कृष्ट कृतिया रुपय् कायेगु या, व आः नं देय् या ब्वनेकुथिइ ब्वनेगु व सयेकेगु याइ।

सन् १९८९ य् सत्यव्रत शास्त्रीं रामाकिएन संस्कृतय् भाय्हिलाः महाकाव्य शैलीइ रामकीर्तिमहाकाव्यम् नांया रुपय् अनुवाद यानादिल। थुकिलि २५ सर्ग व १४ मिटरय् करिब १२०० छन्द दुथ्याः। थ्व ज्यां झिंछगू राष्ट्रिय व अन्तर्राष्ट्रिय सिरपाः त्याकल ।

बाखँ

रामाकिएन बाखं रामायणया बाखं समान जु, यद्यपि अयुठया (अयोध्या)या भूगोल व संस्कृति धाःसा स्थानान्तरण जूगु दु, गन फ्रा नराईया अवतार ( विष्णुया थाइ अवतार, गुकियात नारायण, गोविन्द, वासुदेव नं धाइ) फ्रा रामया रुपय् पुनर्जन्म जुइ।

मू पात्र

द्यःपिं

• फ्रा नाराई / वित्सनु  – विष्णु/नारायण
• फ्रा इसुआन – शिव (ईश्वर उपनामं नं म्हसीकिगु या)
• फ्रा फ्रोम – ब्रह्म/सहमपति/ब्यांमा
• फ्रा उमा-थेवी – फ्रा इसुआनया कलाः (पार्वती/उमा)
• फ्रा लक्ष्मी – नाराईया पत्नी लक्ष्मी
• फ्रा इन (इन्द्र) – थेवद ( देव ) तेगु जुजु – सर्गया निम्न द्यः. फलि (वली)या दिव्य पिता
• माली वारत ( माल्यवन ) – न्यायया द्यः । थोत्सकन (रावण)या मां पाखेया बाज्या
• फ्रा अठित (आदित्य/ सूर्य ) – सौर्यदेवता। सुखृप (सुग्रीव) के दिव्य पिता
• फ्रा फै (वायु) – वायु द्यः । हनुमानया अबु ।
• फ्रा वित्सवकम्/वित्सानुकम् ( विश्वकर्मा )  – हनुमानं लंका च्याकेधुंका लंकायात पुनर्निर्माण यायेगु जिम्मेवारी काःम्ह कारीगर द्यः व रामायणय् खित्खिन (किश्किन्धा) व महाभारतय् द्वारक (कृष्ण राज्यया राजधानी)या सृष्टिकर्ता।

मनु

• फ्रा राम – अयुत्थायया जुजु थोत्सरोट (दशरथ)या पुत्र बोधिसत्त व फ्रा नराईया अवतार ।
• नाङ सिदा – (सीता) फ्रा राम, शुद्धता व निष्ठाया मूर्त रुपया कलाः। लक्ष्मीया अवतार ।
• फ्रा फ्रोत (भारत), फ्रा लक (लक्ष्मण) व फ्रा सतरुत् (शत्रुघ्न) – फ्रा रामया चीधिकःपिं चिरिमाया पाखें दूपिं किजापिं, गुपिं फ्रा नराईया पुनर्जन्म सम्पत्तिया प्रतिनिधित्व याइ ।
• थोत्सारोट – (दशरथ)यात प्रायः थाओ थोत्सारोट धाइ । अयुठायया जुजु व फ्रा राम व वय्कःया किजातेगु पिता।
• नाङ काओसूरिया (कौसल्या) – फ्रा रामया मां थोत्सारोटया स्वम्ह कलाः मध्ये छम्ह ।
• नाङ कैयाकेसी (कैकेयी) – फ्रा फ्रोतया मां थोत्सारोटया स्वम्ह कलाः मध्ये छम्ह ।
• नाङ समुत्थेवी (सुमित्रा)  – फ्रा लक व फ्रा सतारुतया मां थोत्सारोटया स्वम्ह कलाः मध्ये छम्ह ।

फ्रा रामया सहयोगी

• हनुमान – माकःया देव-राजा, गुम्हेस्यां फ्रा रामयात समर्थन यात व वय्कःयागु माकः जनरलया रुपय् ज्या यात।
• फली थिरात (वली) – खित्खिन (किश्किन्धा) या जुजु, सुखरीपया तःधिकःम्ह किजा व हनुमानया कका।
• सुखृप (सुग्रीव) – किटकिनया उपराजा, फलीया काय् व हनुमानया कका ।
• ओङखोट ( अंगाडा) – माकः-राजकुमार व पुत्र पाली थिरत व नानमोन्थो (देवी तारा)या, हनुमानया थःथिति।
• फिफेक (विभीषण)  – थोत्साकनया विमुख किजा । वय्कः छम्ह उत्कृष्ट ज्योतिषी खःसा वय्कलं थोत्साकनयात बुकेगु निंतिं फ्रा रामयात मूल्यवान जानकारी बियादीगु खः ।
• चोम्फुफान (जम्बावन)  – भालु-राजकुमार व दत्तचित्त काय् फालि, चिकित्सा कलाय् विशेषज्ञ व सैनिकया चिकित्सकया रुपय् ज्या याम्ह।

फ्रा रामया शत्रु

• थोत्सकं (रावण) ( दशकण्ठकं ) – लंकाया राक्षसतेगु जुजु व फ्रा रामया विरोधीतेगु पुचलय् दकलय् बल्लाःम्ह। थोत्साकनयाके झिगू ख्वाः, नीगू ल्हाः दु, अले वयाके असंख्य ल्वाभः दु ।
• इन्थाराचित (इन्द्रजीत) – थोत्साकनया छम्ह काय् । फ्रा रामया निगूगु दकलय् शक्तिशाली प्रतिद्वन्दी । इन्थाराचितं थःगु धनुषयात मेगु ल्वाभः स्वयां अप्वः छ्यली । छकः वं बाण (नागबत बाण) प्रहार याबिले फसय् नाग जुया फ्रा रामया सेनाय् नागवर्षा जुल। वयात छकः फ्रा इसुआनपाखें वरदान दतः गुकिलिं व भूमिइ मखु, वायुमण्डलय् सी, अले वयागु मदूगु छ्यं भूमिइ थिल धाःसा तःधंगु विनाश जुइ ।
• कुम्फाकन (कुम्भकर्ण) – थोत्साकनया व राक्षसी सेनाया सेनापति।
• मैयाराप (महिरावण) – गधाया रुपय् मूर्त रुपया पातालया जुजु।
• खोन (खरा), थुट (दुषण) व त्रिसियन (त्रिशिरा) – थोत्साकनया चीधिकःपिं किजापिं, व फ्रा रामं स्याःपिं न्हापां स्वम्ह।

बाखँ

थ्व बाखँयात स्वंगू ब्वय् ब्वथलेफइ, न्हापांगु ब्वय् मू पात्रतय्गु उत्पत्तिया बारे च्वयातःगु दु, निगूगु ब्वय् थोत्साकनया पतन लिसेंया नाटकीय घटनाया चित्रण यानातःगु दु, अले लिपांगु ब्वय् वयां लिपा छु जूगु खः धइगु वर्णन यानातःगु दु ।

ब्व छि

न्हापांगु ब्व हिरण्यक्षयात राक्षसयात बुकाः फाया रुपय् फ्रा नाराईया बाखनं शुरु जुइ । थ्व धुंका थोत्साकनया पुर्खातेगु उत्पत्तिया विवरण दु। रामाकिएनया कथं फ्रा इसुआनं थः सेवक नोन्थोक (भस्मासुर) यात छगू वरदान बी गुकिं यानाः वयागु ल्हाःया पतिं हिराय् हिलाः सुयातं ल्हाःया पतिं क्यना स्याये फैगु जुइ। नोन्थोकं थ्व शक्तिया दुरुपयोग यायेगु शुरु यायेवं फ्रा नराईं नोन्थोकया न्ह्यःने प्याखं ल्हुइम्ह छम्ह आकर्षक मिसाया रुप काइ। नोन्थोकं वयागु ल्हाःया चालया नक्कल यायेत स्वइ । छगू इलय् वं हिराया पतिंचा थःपाखे क्यनी अले छकलं हे सी । नोन्थोक लिपा थोत्साकनया रुपय् पुनर्जन्म जुइ । वया प्यम्ह दाजुकिजा व छम्ह केहेँ नापं सौतेनी दाजुकिजा तःकेहें नं दु । थोत्साकं न्हापां पाताल लोकया कला नखा ( मायासुर)या म्ह्याय् कला अखि (मन्दोदारी) नाप इहिपा याइ व लिपा फ्रा इसुआनया उपहारया रुपय् नाङ मोन्थो प्राप्त याइ। थोत्साकन व कला अखिया छम्ह काय् दु गुकिया न्हापांगु नां रोनापक (मेघनाद) ख; इन्द्रयात बुकेधुंकाः वयात इन्थाराचित (इन्द्रया विजेता) धका म्हसीकल।

अनंलि थ्व ग्रन्थय् माकः पात्र फलि व सुखरीपया उत्पत्तिया व्याख्या यानातःगु दु। इपिं जुजु खोदम ( केसरी)या कलाः कला अचना (अञ्जना)या फ्रा इन व फ्रा अथितलिसे व्यभिचारया लिच्वः कथं जन्म जुइ । जुजु खोदमं इमित वैधता परीक्षण यायेत पुखुलिइ दुछ्वइबलय् इपिं माकः जुयाः जंगलय् गायब जुइ । फ्रा इसुआनं फालीयात जादुया त्रिशूल बी, गुकिं फालीयात वलिसे ल्वाइम्ह सुं नं मनूया बच्छि शक्ति हस्तान्तरण याइ । सुखरीपयात छम्ह बांलाःम्ह ल्यासे कुमारी दारा (तारा) सिरपाः बी, तर फलीं व मिसायात थःगु निंतिं काइ। लिपा फलीं थोत्साकनया कलाः नाङ मोन्थोयात नं ज्वनी, व वयात थोत्साकनय् लित छ्वये न्ह्यः इमिगु ओङखोत नांयाम्ह काय् दइ । अन्तय् फलीं सुखरीपयात जंगलय् निर्वासित याइ गन सुखरीपं हनुमानयात नाप लाइ।

फ्रा इसुआनं काला अचानाया म्ह्याय् सावाहाया म्हुतुइ थःगु दैवी ल्वाभः तयेधुंकाः हनुमानया जन्म जूगु धाइ । हनुमान न्हापा फली व सुखरीपलिसे च्वनी, तर लिपा सुखरीपयात जंगलय् निर्वासित यायेगु निर्णय धुंका जंगलय् वनि।

रामाकिएनय् फ्रा रामया नामं म्हसीका दुम्ह रामया पुर्खात जुजु थोत्सारोट निसें फ्रा नाराई तकया वंशावली कनातःगु दु। फ्रा राम स्वयं फ्रा नराईया पुनर्जन्म ख, व वय्कःया दाजुकिजा फ्रा लक, फ्रा फ्रोत व फ्रा सतारुत फ्रा नराईया प्रतीकया अभिव्यक्ति ख: , वय्कःपिं क्रमशः नाग, चक्र व गदाया प्रतिनिधि ख। फ्रा रामया कलाः नाङ सिदा फ्रा नराईया कलाः लक्ष्मीया पुनर्जन्म खः, तर वय्कः लंकाया थोत्साकनया म्ह्याय् जुयाः जन्म जूगु खःसा मिथिलाया जुजु चोनोक (जनकं) लहिनातःम्ह म्ह्याय् खः।

ब्व नसि

निगूगु ब्वय् बाखंया मू नाटक दु । फ्रा राम व नाङ सिदा दथुइ धनुर्विद्या कासा न्ह्यःने न्हापांगु नजरय् हे मतिना जुइ। कुच्ची (मन्थारा) नांयाम्ह छम्ह बुरीं रानीयात फ्रा रामयात निर्वासन यायेत इनाप यायेत ल्ह्वनि। व नाङ सिदा व वया किजा फ्रा लकलिसे जंगलय् च्वनेत पिहां वनी, गन इमिसं छम्ह बांलाःम्ह कुमारीया रुप काइम्ह सम्मानखा (शूर्पणखा) नाप लाइ। वं निम्ह दाजुकिजापिन्त थःगु जालय् कायेत स्वइ, तर इमिसं प्रतिरोध याइ अले वयात सजाँय बिल । बदलाया रुपय् थोत्साकनं नाङ सिदायात अपहरण यानाः लंकाय् च्वंगु थःगु लाय्कूलि यंकी ।

फ्रा राम व फ्रा लकं हनुमान, सुखरीप व मेम्ह माकः चोम्फुफानयात नापलानाः नाङ सिदायात मालेत ग्वहालि यायेत धाइ। हनुमानं लंकाय् नाङ सिदायात लुइकेवं वयागु अंगू व हुसा क्यनाः वय्कलं फ्रा रामलिसे न्हापांगु नापलाःगु खँ कनाः थःगु म्हसीका बी। अनंलि हनुमानयात थोत्साकनया काय् इन्थाराचितं ज्वनी तर हनुमान लंकाय् मि तयाः बिस्युं वनी । फ्रा रामया थासय् लिहां वयेवं हनुमानं श्रीलंकायात भारतीय मूभूमिनाप स्वायेत तां दयेकेत नल व निलया ग्वाहालि काइ व थोत्साकननाप युद्ध न्ह्याइ। थोत्साकनया सहयोगीतय्सं यक्व ल्वापु व छलया कुतः यायेधुंकाः अन्ततः फ्रा रामं थोत्साकन व इन्थाराचितयात स्यानाः नाङ सिदायात मुक्त यायेत सफल जुइ। सिदाया निष्ठाया जाँच यायेत अग्निशक्ति पार यायेधुंका फ्रा रामं वय्कःयात थः नापं अयुठायय् यंकी व थःगु राज्यया थीथी भाग थः सहयोगीतय्त प्रदान याइ।

ब्व स्व

नाङ सिदां थोत्साकनया किपा छगू स्लेटय् च्वयेधुंकाः फ्रा रामं फ्रा लकयात सिदायात जंगलय् यंकाः स्यायेत आदेश बी। आज्ञा कथं यायेगु पलेसा वय्कलं फ्रारामयात नाङ सिदा सीधुंकल धकाः धोखा बीत छम्ह हरिणया नुगः हया क्यनि। जंगलय् नाङ सिदां वाचामरिक वाल्मीकि नांयाम्ह सन्यासीया थासय् शरण काइ, अले वं निम्ह काय् बुइकी : फ्रा मोनकुट (कुश) व फ्रा लोफ (लभ) । फ्रा रामं सिदायात लित अयुठायय् यंकेगु निर्णय याइ, तर वय्कलं अस्वीकार याइ व पातालय् गायब जुइ। अन्तय् फ्रा इसुआनं फ्रा राम व नाङ सिदायात हाकनं नापं हयाबी।

थ्व नं स्वयादिसँ

• थाइल्यान्द
• रामायण

ब्वनादिसँ

• राजा राम प्रथमं च्वयादीगु थाई रामायण (संक्षिप्त), 
• The story of Ramakian – From the Mural Paintings along the Galleries of the Temple of the Emerald Buddha, आइएसबिएन ९७४-७५८८-३५-८ 
• John Cadet, The Ramakien, illustrated with the bas-reliefs of Wat Phra Jetubon, Bangkok, आइएसबिएन ९-७४८९-३४८५-३

पिनेया स्वापू

• रामाकिएन पात्रतय्गु नां धलः व किपा
• अंग्रेजी व थाइ पाठ, थाइ भासं अडियो नापं
• छगू रामकियन बाखं – थाई रामाकिएन मिथक (यूट्यूब अडियो सफू झ्वः)