मूलपरियायसुत्तं


सुत्त- विभंग	खन्धक	परि- वार

सुत्त पिटक


दीघ निकाय	मज्झिम निकाय	संयुत्त निकाय

अंगुत्तर
निकाय

खुद्दक
निकाय

अभिधम्म पिटक


ध॰सं॰	विभं॰	धा॰क॰ पुग्॰	क॰व॰	यमक	पट्ठान

मूलपरियायसुत्तं, मूलपरियाय-सुत्त वा मूलपर्यायायसूत्र (सकल वस्तुया मूलया सूत्र) तिपिटकया मज्झिम निकायया मूलपरिययवग्गोया न्हापांगु सुत्त ख गुकिलि भगवान बुद्धं उक्काठाया सुभगवनय् धम्मदेशना यानाबिज्यात। थ्व छगू गहन धम्मदेशना खः। भगवान बुद्धं मूलपरियाय सुत्तय् साधारण मनूतनिसें प्रबुद्ध प्राणी तकया प्राणीतय्सं हलिंयात गुकथं ग्रहण याइ व गथे स्वापू तइ धइगु बारे व्याख्या यानाबिज्याःगु दु। घटनालिसेया लगाव व म्हसीकां गुकथं दुःख बी धइगु खँय् केन्द्रीय विषयवस्तु दु। सुत्तं व्यवस्थित रुपं थी-थी कथंया व्यक्तित — साधारण संसारवासी (पुथुज्जन) निसें प्रबुद्ध अरहन्त तक्क — "वस्तु" (धम्म)या अवधारणानाप गुकथं स्वापू दु धकाः जाँच याइ।

थ्व सुत्तय् सत्त्वतेगु थःथःगु थुइकेगु क्षमताकथं प्यब्वलय् बायातःगु दु: पृथकजन, शैक्ष, सीणास्रव व तथागत बुद्ध।

नामाकरण

मूलपरियायसुत्तं पालि भासय् दूगु मूल (मू), परियाय (पर्याय वा अर्थ) व सुत्तं(सूत्र) खँग्वः स्वानाः दयावःगु खँग्वः ख। थुकिया अर्थ धर्मया मू अर्थ दूगु सूत्र (शिक्षा) ख। धर्मया मूलया गहन अर्थ बियातःगु सूत्र जूगुलिं थ्व सूत्रयात मूलपरियायसुत्तं धाःगु ख।

संरचना

थ्व सूत्रयात १३पू परिच्छेदय् विभाजित यानातःगु दु:

न्हापांगु परिच्छेदय् भगवान बुद्धं सुभग गुंइ सालराजसिमाक्वय् च्वनादीगु (एकं समयं भगवा उक्‍कट्ठायं विहरति सुभगवने सालराजमूले) व भिक्षुपिन्त सर्व धर्मया मूल अर्थया शिक्षा बीगु घोषणा दु (सब्बधम्ममूलपरियायं वो, भिक्खवे, देसेस्सामि।)।

निक्वःगु निसें खुगु परिच्छेदय् पुथुज्‍जनतेगु (वा पृथकजन) वर्णन यानातःगु दु। इमित "अस्सुतवा पुथुज्‍जनो अरियानं अदस्सावी अरियधम्मस्स अकोविदो अरियधम्मे अविनीतो, सप्पुरिसानं अदस्सावी सप्पुरिसधम्मस्स अकोविदो सप्पुरिसधम्मे अविनीतो" धकाः परिभाषित यानातःगु दु। अस्सुतवाया अर्थ धर्म श्रुत मजूपिं वा धर्म न्यने मखँपिं ख। पुथुज्जनो वा पृथकजन्य धापिं पृथकविचाः दूपिं ख, सुनां धर्म स्वया पाःगु जीवनया लक्ष्य तइ। "अरियानं अदस्सावी अरियधम्मस्स अकोविदो अरियधम्मे अविनीतो" धाःपिं आर्यधर्म मखंपिं वा आर्यधर्म दर्शन यायेमखँपिं वा मस्युपिं ख। "सप्पुरिसानं अदस्सावी सप्पुरिसधम्मस्स अकोविदो सप्पुरिसधम्मे अविनीतो" धाःगु सत्पुरुषयात नाप मलापिं व सत्पुरुषया धर्म खँ न्यनेमखंपिं ख। थन्यापिं मनूतेसं न्ह्योने छु दु व हे खनि। इमिसं लःयात लः, मियात मि, नापं फय्, भूत, द्यः आदियात छु खन वहे धकाः काइ। इमिसं खंगुयात खंगु, न्यनातःगु यात न्यंगु, लुमनातःगुयात लुमनातःगु धकाः च्वनि व इन्द्रियय् आधारित मनस्थितिइ दयाच्वनि। इमिसं पृथ्वीयात थःगु धकाः विश्वास याइ। पृथ्वीं हे उत्पत्ति व नष्ट जुइ धाइगु विश्वास याइ।

प्यक्वःगु परिच्छेदय् बौद्ध दार्शनिक व ध्यान परम्पराया छुं सिद्धान्त (अरुप ज्ञान) दुथ्या:

आकासानञ्‍चायतनं: आकास (सर्गः), आञ्‍च (अल्याख), आयतन (लोक/थाय् ?)
विञ्‍ञाणञ्‍चायतनं: विञ्‍ञाण (चेतना दूगु), आञ्‍च (अल्याख), आयतन (लोक)
आकिञ्‍चञ्‍ञायतनं: "आ" (मदूगु), किञ्‍चञ्‍ञ (रुप वा छुं नं दयाच्वंगु अवस्था) वा छुं हे मदूगु लोक
नेवसञ्‍ञानासञ्‍ञायतनं: नेव (मदूगु), सञ्‍ञा (संज्ञा), असञ्‍ञा (असंज्ञा), आयतन (लोक): न संज्ञा दूगु न संज्ञा मदूगु लोक

थ्व प्यता बुद्ध धर्मय् ध्यान यासें रुपज्ञानं अरुपज्ञानया लोकय् थ्यनीगु अवस्था नं ख।

न्हेगु परिच्छेदय् सेक्खतेगु वर्णन दु। सेक्खयात संस्कृतय् शैक्ष्य धाइ। इपिं धर्मया शिक्षा कयातःपिं तर अरहत मदूपिं ख। इमिसं पृथ्वी थःगु ख धाइगु भाव त्याग याइ।

च्यागु निसें झिन्छगू परिच्छेदय् खीणासवतेगु वर्णन दु। इमिसं पृथ्वीं सकल चीज वइगु धाःगु विश्वास याइमखु व पृथ्वीयात थःगु खः धकाः धाइमखु। इमिसं सांसारिक स्कन्धयात त्वता, सत्य तत्त्वयात प्राप्त यायेधुंकी धकाः कनातःगु दु। इमिसं राग, द्वेश, मोहयात नाश यायेधुंकी।

झिन्निगु व झिन्स्वंगु परिच्छेदय् तथागततेगु वर्णन दु। तथागततेसं पृथ्वीयात बांलाक्क थुयाः तृष्णां दुःखया मू कारण ख, व थुकिया हे कारणं प्राणीतेगु भव, जाति, जरा, मरण जुइ धकाः इमिसं थु धकाः धयातःगु दु। तथागततेसं सकल तृष्णाया क्षय, विराग, निरोध, त्याग, निसर्जन यासें अनुत्तर सम्यकसम्बुद्ध जुइ धकाः धयातःगु दु।

लिधंसा