दर्शनशास्त्र

 

अगस्टे रोडिनया मूर्ति द थिंकर दार्शनिक चिन्तनया चिं।

  दर्शनशास्त्र अस्तित्व, तर्क, ज्ञान, मूल्य, मन, व भाषा थें न्याःगु विषयया सामान्य व मौलिक न्ह्यसःया व्यवस्थित अध्ययन ख। थ्व ख्यः थःगु विधि व अनुमानयात प्रतिबिम्बित याइगु छगू तर्कसंगत व आलोचनात्मक अनुसन्धान खः ।

ऐतिहासिक रूपं, थीथी विज्ञान, गथेकि भौतिक विज्ञान व मनोविज्ञानतेसं दर्शनया छगू भाग दयेकी। अथे जुसां, थ्व खँग्वःतेत आधुनिक परिभाषाय् धाःसा बिस्कं प्राज्ञिक विषयया रुपय् कायेगु या। दर्शनया इतिहासय् हलिंया थीथी लहनाया प्रभावशाली परम्परा खनेदु, दसु पश्चिमी, अरबी–फारसी, भारतीय, व चिनियाँ दर्शन । पश्चिमी दर्शनया उत्पत्ति प्राचीन ग्रीसय् जूगु खः अले थुकिलि दार्शनिक उपक्षेत्रया तःधंगु क्षेत्र कःघानातःगु दु। अरबी–फारसी दर्शनय् छगू केन्द्रिय विषय तर्क व दैवीय उद्घोषन दथुइ स्वापू ख। भारतीय दर्शनं निर्वाण प्राप्त यायेगु आध्यात्मिक कुतःयात वास्तविकताया प्रकृति सीकेगु व ज्ञान आर्जनयायेगु कुतः नापं स्वानातःगु दु। चिनियाँ दर्शन मुख्यतः पाय्छि सामाजिक आचरण, सरकार, व आत्म-संस्कारया खँया व्यावहारिक मुद्दाय् केन्द्रित दु।

दर्शनया मू शाखात इपिस्तेमोलोजी, नैतिकता, तर्क व मेताफिजिक्स ख। इपिस्तेमोलोजीइ ज्ञान छु खः व थुकियात गथे यानाः प्राप्त यायेगु धइगु अध्ययन जुइ। नैतिकतां नैतिक सिद्धान्त व पाय्छिगु आचरण छु खः धकाः अनुसन्धान याइ । तर्क धयागु पाय् छिगु कारणया अध्ययन खः अले थुकिलि बांलाःगु तर्क-वितर्कयात बांमलाःगु तर्क-वितर्कं गथे यानाः बायेछिं धकाः मालेगु ज्या याइ। मेताफिजिक्सय् यथार्थ, अस्तित्व, वस्तु व गुणया दकलय् सामान्य विशेषताया जाँच जुइ। थ्व शास्त्रया मेमेगु कचालय् सौन्दर्यशास्त्र, भाषा दर्शन, मन दर्शन, धर्म दर्शन, विज्ञान दर्शन, गणित दर्शन, इतिहास दर्शन, व राजनीतिक दर्शन आदि ला। सकल कचा दुने थी-थी विचाः, सिद्धान्त वा विधियात प्रवर्द्धन याइगु दर्शनया प्रतिस्पर्धी खलःत दु।

दार्शनिक ज्ञानय् थ्यंकेत दार्शनिकतसें थी थी पहः छ्यली । थुकी वैचारिक विश्लेषण, सामान्य ज्ञान व अन्तर्ज्ञानय् निर्भरता, चिन्तन प्रयोगया छ्यलाबुला, साधारण भाषाया विश्लेषण, अनुभवया वर्णन, आलोचनात्मक न्ह्यसःत दुथ्याः । दर्शनशास्त्र मेमेगु यक्व ख्यःनाप स्वापू दु, गुकिलि विज्ञान, गणित, व्यापार, कानून, व पत्रकारिता नं ला। थुकिं अन्तरविषयक दृष्टिकोण बी अले थुगु ख्यःया लागा व आधारभूत अवधारणाया अध्ययन याइ । थ्व ख्यलं थीथी विषयया विधि व नैतिक निहितार्थया नं अनुसन्धान याइ ।

व्युत्पत्ति

दर्शन खँग्वःया अंग्रेजी नां philosophy प्राचीन ग्रीक खँग्वः φίλος () 'मतिना' व σοφία ([[सोफिया_(बुद्धि)# ग्रीक_व_हेलेनिस्टिक_परम्परा|]]) ' स्वानाः वःगु ख। छुं स्रोततेसं थ्व खँग्वः सुकरात पूर्वया दार्शनिक पाइथागोरसं दयेकूगु धाइ, तर थ्व खँ निश्चित मदु।

भौतिक विज्ञान मूल रुपं दर्शनया छगू ब्व ख, गथेकि आइज्याक न्यूटनया अवलोकन: गुरुत्वाकर्षणं स्याउ कुतुं वइगुयात गुकथं प्रभावित याइ ।

थ्व फिलोसोफी खँग्वः अंग्रेजी भाषाय् मू कथं पुलांगु फ्रेन्च व एंग्लो-नर्मन भासं ई. ११७५या आसपास दुथ्यावल। फ्रान्सेली philosophie खँग्वः धाःसा लाटिन philosophia खँग्वलं त्यासा काःगु खः। ।

दर्शनशास्त्रया अवधारणा

सामान्य अवधारणा

दर्शनया अभ्यासय् यक्व समान गुण दु: थ्व तर्कसंगत अनुसन्धानया छगू रुप ख गन व्यवस्थित यायेगु कुतः जुइ। नापं, थ्व ख्यलय् थःगु हे विधि व पूर्वधारणायात आलोचनात्मक रुपं चिन्तन यायेगु प्रवृत्ति दु। थुकिया निंतिं मानवीय अवस्थाया दथुइ दूगु उत्तेजक, व्यथित व स्थायी समस्याया बारे ताःईतक व बांलाक बिचाः यायेमाः ।

प्रज्ञाया दार्शनिक अनुसन्धानय् सामान्य व आधारभूत न्ह्यसःत न्यनेगु परम्परा दु। प्रायः थुकिया लिसलं तपेंगु लिच्वः वइमखु तर मनूयात विषययात बांलाक थुइकेत, थःगु जीवनयात जाँच यायेत, भ्रमयात चीकेत व सामान्य ज्ञानलिसे स्वापू दूगु पूर्वाग्रह व आत्म-धोखाया विचाःयात पार यायेत ग्वाहालि याइ । दसुया निंतिं सुकरातं थःगु अस्तित्व थुइकेत दार्शनिक अनुसन्धानया भूमिकायात उजागर यायेत " शोध मदूगु जीवन म्वायेबहः मजू " धकाः धयादीगु दु। अले बर्ट्रान्द रसेलया कथं, "दर्शनया भतिचा नं मात्रा मदुम्ह मनु सामान्य सूचं वःगु पूर्वाग्रहय् थःगु समय वा थःगु देय्या सामान्य विश्वासं जकडे जुया थःगु तर्कया अध्ययन बिना ब्वलंगु विश्वासं वःगु पूर्वाग्रहय् कैद जुयाच्वनी।"

प्राज्ञिक परिभाषा

दर्शनया अप्व सटीक परिभाषा दयेकीगु कुतः विवादास्पद दु व आध्यात्मिक दर्शनय् अध्ययनया विषय ख। छुं विज्ञतेगु दृष्टिकोणं दर्शनया सकल ख्यलय् मंकाः कथं दयाच्वंगु विशेषताया छपुचः दु धकाः तर्क याइ । मेपिन्सं थ्व ख्यलय् म्हो जक समानता खनी वा थ्व छगू खाली सर्वब्यापी खँग्वः जक खः धकाः तर्क याइ । सटीक परिभाषात प्रायः छगू निश्चित दार्शनिक आन्दोलनय् लाःगु सिद्धान्तवादीतेसं जक्क स्वीकार याइ व सोरेन ओभरगार्ड पुचःया कथं थन्याःगु परिभाषा संशोधनवादी ख। ओभरगार्डया कथं दर्शनया यक्व अनुमानित भागत सत्य जूसा "दर्शन"या अधीनय् जुइमखु।

छुं परिभाषां दर्शनयात थुकिया विधिया सम्बन्धय् परिभाषित याइ, गथेकि शुद्ध तर्क। मेमेगु परिभाषात दर्शनया विषयय् केन्द्रित जुइ। थन्यागु दृष्टिकोण इमैनुएल कान्तं न्ह्यथनादिल, गुम्हेस्यां दर्शनया ज्यायात प्यंगू न्ह्यसलं छधी यानातःगु दु: "जिं छु सीकेफु?"; "जिं छु यायेमाः ?"; "जिं छु आशा याये ?"; अले "मनू छु खः ?" निगु हे दृष्टिकोणय् समस्या थ्व दु कि सामान्यतया गैर-दार्शनिक विषययात दुथ्याकेत थन्याःगु परिभाषात आपालं तसकं व्यापक वा तसकं संकीर्ण जुइ।

दर्शनया यक्व परिभाषातेसं विज्ञाननापया दर्शनया घनिष्ठ स्वापूयात बः बी। थ्व अर्थय् दर्शनयात गुबलें गुबलें थःगु हे छगू विज्ञानया रुपय् थुइकेगु या। छुं प्रकृतिवादी दार्शनिकत दसु WVO क्विन कथं दर्शन छगू अनुभवजन्य व अमूर्त विज्ञान ख गुकिलि विशेष अवलोकन स्वया नं व्यापक अनुभवया महत्त्व दु। विज्ञानय् आधारित परिभाषाय् धाःसा थ्व ख्यलं थःगु ताःहाकःगु इतिहासय् विज्ञानया मेमेगु ख्यः थें छाय् प्रगति मयाःगु धैगु खँ व्याख्या यायेगु न्हेसःया सामना याइ । दर्शनयात छगू अपरिपक्व वा अस्थायी विज्ञानया रुपय् कासें थुकिया उपविषयत पूर्ण रुपं विकास जुइधुंकाः दर्शन जुइगु त्वःती धैगु धारणा काःसा थ्व न्हेसः चीके फइ । थ्व अर्थय्, दर्शनयात गुबलें गुबलें "विज्ञानया मिडवाइफ (धाइमां)"या रुपय् वर्णन याइ।

इतिहास

छगू शास्त्रया रुपय् दर्शनया इतिहासं दार्शनिक अवधारणा व सिद्धान्तया व्यवस्थित व कालक्रमिक व्याख्या यायेगु कुतः याइ। छुं सिद्धान्तकारतेसं दर्शनया इतिहासयात बौद्धिक इतिहासया छगू भागया रुपय् स्वइ। अथे जुसां, दर्शनय् बौद्धिक इतिहासय् मदूगु न्ह्यसःत नं अनुसन्धान याइ गथेकि न्हापाया दार्शनिकतेगु सिद्धान्तत सत्य ख कि मखु व अन्याःगु न्हापाया दर्शनत वर्तमानय् दार्शनिक रुपं प्रासंगिक जुयाच्वंगु दु कि मदु। दर्शनया इतिहास मू कथं तर्कसंगत अनुसन्धान व वादविवादय् आधारित सिद्धान्तनाप स्वापू दु; छुं इतिहासकारतेसं थ्व खँयात उदार अर्थय् थुइकाः मिथक, धार्मिक शिक्षा, व उखान टुक्कायात दर्शनय् दुथ्याइ।

दर्शनया इतिहासया प्रभावशाली परम्पराय् पश्चिमी, अरबी–फारसी, भारतीय, व चिनियाँ दर्शन ला। मेमेगु दार्शनिक परम्पराय् जापानी दर्शन, ल्याटिन अमेरिकी दर्शन, व अफ्रिकी दर्शन ख।

पाश्चात्य

एरिस्टोटल प्राचीन दर्शनया छम्ह मू व्यक्तित्व ख व वय्‌कलं मेताफिजिक्स, तर्क, नैतिकता, राजनीति व प्राकृतिक विज्ञान नापंया छगू ब्यापक चिन्तन प्रणालीया विकास यानादिल।

पश्चिमी दर्शनया उत्पत्ति प्राचीन ग्रीसय् ईसापूर्व ६गु शताब्दीइ सुकरातपूर्वया दार्शनिकत नापं जुल। इमिसं समग्र ब्रम्हाण्डया तर्कसंगत व्याख्या यायेगु कुतः यात । इमिगु लिउनेया दर्शनयात सुकरात (४६९–३९९ ईसापूर्व), प्लेटो (४२७–३४७ ईसापूर्व), व एरिस्टोटल (३८४–३२२ ईसापूर्व) नं आकार बियादिल। इमिसं दर्शनया विषययात चकंकाः मनूतय्सं गथे यानाः व्यवहार यायेमाः, ज्ञानय् गथे यानाः थ्यंकेगु, व यथार्थ व मनया प्रकृति छु खः धइगु न्ह्यसःत तक विस्तार यात । प्राचीन कालया लिपांगु भागय् दार्शनिक आन्दोलनया उदय जुल, दसु- एपिकुरियनवाद, स्टोइसिजम, सन्देहवाद, व नवप्लेटोवाद । मध्यकाल ५गु शताब्दी ई.संस न्ह्यथन। थ्व कालया केन्द्रविन्दु धार्मिक विषयय् जुल व यक्व चिन्तकतेसं प्राचीन दर्शन छ्यला क्रिश्चियन सिद्धान्तयात व्याख्या व अझ विस्तृत यात।

The Renaissance period started in the 14th century and saw a renewed interest in schools of ancient philosophy, in particular Platonism. Humanism also emerged in this period. The modern period started in the 17th century. One of its central concerns was how philosophical and scientific knowledge are created. Specific importance was given to the role of reason and sensory experience. Many of these innovations were used in the Enlightenment movement to challenge traditional authorities. Several attempts to develop comprehensive systems of philosophy were made in the 19th century, for instance, by German idealism and Marxism. Influential developments in 20th-century philosophy were the emergence and application of formal logic, the focus on the role of language as well as pragmatism, and movements in continental philosophy like phenomenology, existentialism, and post-structuralism. The 20th century saw a rapid expansion of academic philosophy in terms of the number of philosophical publications and philosophers working at academic institutions. There was also a noticeable growth in the number of female philosophers, but they still remained underrepresented.

अरबी–फारसी दर्शन

इस्लामिक स्वर्ण युगया दकलय् प्रभावशाली दार्शनिकत मध्ये छम्ह एभिसेनाया किपा ।

अरबी–फारसी दर्शन ईस्लामिक धर्मशास्त्रीय परम्पराय् चर्चाया प्रतिक्रियाया रुपय् ईसापूर्व ९गु शताब्दीया सुरुइ उत्पन्न जुल। थुकिया शास्त्रीय काल १२गु शताब्दी ई. तक्क दयाच्वन व थ्व काल प्राचीन ग्रीक दार्शनिकतेगु तच्वलं प्रभावित जुल। थुकिलि कुरानया शिक्षायात विस्तार व व्याख्या यायेत इमिगु विचाःयात छ्यःलीगु ज्या जुल ।

अल-किन्दी (८०१–८७३ ई.)यात सामान्यतया थ्व परम्पराया न्हापांम्ह दार्शनिकया रुपय् कायेगु या। वय्कलं तर्क व आस्थाया दथुइ सामंजस्य दु धकाः क्यनेगु कुतःया निंतिं अरस्तू व नवप्लेटोनिष्टतय्गु यक्व कृतिया अनुवाद व व्याख्या यानादिल । एभिसेना (९८०–१०३७ ई.) नं थ्व लक्ष्ययात अनुसरण याना विज्ञान, धर्म व रहस्यवादयात कःघानाः यथार्थया तर्कसंगत थुइका बीत छगू व्यापक दार्शनिक प्रणाली दयेकल। अल-गजाली (१०५८–११११ ई.) तर्कं यथार्थ व ईश्वरया वास्तविक थुइकाय् थ्यनेफु धइगु बिचाःया तच्वम्ह आलोचक ख। वय्कलं दर्शनया विस्तृत समालोचना दयेकादिल व कुरानया शिक्षा व रहस्यमय अन्तर्दृष्टि त्वताः दर्शनयात अझ सीमित थाय् बीगु कुतः यानादिल। अल-गजाली व शास्त्रीय कालया अन्त्य धुंका दार्शनिक अनुसन्धानया प्रभाव म्हो जुल। मुल्ला सद्र (१५७१–१६३६ ई.)यात प्रायः लिपाया ईया दकलय् प्रभावशाली दार्शनिकया रुपय् कायेगु या। १९गु व २०गु शताब्दीइ पश्चिमी चिन्तन व संस्थाया अप्वयाच्वंगु प्रभावं इस्लामिक आधुनिकतावादया बौद्धिक आन्दोलनया जन्म यात, गुकिया उद्देश्य परम्परागत इस्लामिक विश्वास व आधुनिकता दथुइ स्वापू थुइकेगु ख।

भारतीय दर्शन

आदि शंकरं अद्वैत वेदान्तया एकवादी दृष्टिकोण विकास यानादिल गुकिलिं विशिष्ट सत्ताया बहुलताया अस्तित्व छगू भ्रम ख धका धयादिल ।

भारतीय दर्शनया छगू विशिष्टता थ्व ख कि थुकिलि यथार्थया प्रकृतिया अन्वेषण, ज्ञानय् थ्यनेगु लँपुत व निर्वाणय् गथे यानाः थ्यनेगु धइगु आध्यात्मिक न्ह्यसःयात एकीकृत यानातःगु दु । ईसापूर्व ९००या आसपास वेद दयेकीगु इलय् थ्व शुरु जूगु खः । वेद हिन्दू धर्मया आधारभूत धर्मग्रन्थ खःसा थुकिलि स्वयं व अन्तिम यथार्थया दथुइ स्वापूया विषयया लिसें आत्माया विगतया कर्मया आधारय् गथे यानाः पुनर्जन्म जुइ धइगु न्ह्यसःया चिन्तन जुइ । थ्व ईलय् बुद्ध धर्म व जैन धर्म थें न्याःगु गैर-वैदिक शिक्षाया नं उदय जुल। बुद्ध धर्मया पलिस्था गौतम बुद्धं (५६३–४८३ ईसापूर्व) यानादिल, गुम्हेस्यां स्थायी आत्माया वैदिक विचारयात चुनौती बियादिल व दुःखं मुक्त जुइगु लँपु प्रस्ताव यानादिल । जैन धर्मया पलिस्था महावीर (५९९–५२७ ईसापूर्व) नं यानादिल, गुम्हेस्यां अहिंसाया नापं सकल जीवनया सम्मानयात नं बः बियादिल।

वयां लिपाया शास्त्रीय काल करिब २०० ईसापूर्वय् न्ह्याःगु खः व थुकिया विशेषता हिन्दू धर्मया ६गु रूढिवादी परम्परा न्याय, वैशेषिक, साँख्य, योग, मीमांसा व वेदान्तया उदय ख। थ्व ईले लिपा अद्वैत वेदान्तया पाठया विकास जुल। थ्व इलय् आदि शंकरं ( c. ७०० –७५० ई.) सकतां छगू हे खः व यक्व विशिष्ट वस्तुं दयाच्वंगु ब्रम्हाण्डया छाप छगू भ्रम खः धकाः धाल । थ्व स्वया भतिचा पाःगु दृष्टिकोण रामानुजं (१०१७–११३७ ई.) न्ह्यथनादिल, गुम्हेस्यां विशिष्टाद्वैत वेदान्तया परम्पराया पलिस्था यानादिल व व्यक्तिगत वस्तुत हलिंया अन्तर्निहित सत्यया छगू पक्ष वा भागया रुपय् सत्य ख धकाः तर्क बियादिल। वय्कलं भक्ति आन्दोलनयात नं लोकप्रिय यायेत ग्वाहालि यानादिल, गुकिलिं आध्यात्मिक लँपुया रुपय् दैवीय प्रति भक्ति स्यनाबिल व भक्तिकाल ईसापूर्व १७गु निसें १८गु शताब्दी तक्क दयाच्वन। आधुनिक ई करिब १८०० ई. निसें शुरु जुल व थुकिया विकास पश्चिमी चिन्तननापया अन्तरक्रियां जुल। दार्शनिकतसें विविध दार्शनिक व धार्मिक शिक्षायात सामंजस्य यायेत ब्यापक व्यवस्था दयेकेगु कुतः यात । दसुया निंतिं स्वामी विवेकानन्द (ई. १८६३–१९०२) नं अद्वैत वेदान्तया शिक्षायात छ्यला फुक्क थीथी धर्म छगू हे दैवीयपाखे वनीगु लँपु खः धकाः तर्क यानादिल ।

चिनिया दर्शन

कन्फ्युसियसया नैतिकता व समाजया शिक्षां लिपाया चिनियाँ दर्शनयात आकार बिल।

चिनियाँ दर्शन विशेष यानाः पाय्छि सामाजिक आचरण, सरकार, व आत्म-संस्कारलिसे स्वापू दूगु व्यावहारिक न्ह्यसः नाप स्वापू दु। ईसापूर्व ६गु शताब्दीइ थ्व ईया राजनीतिक उथलपुथलयात समाधान यायेगु प्रतिस्पर्धी कुतःया झ्वलय् यक्व विचारधारात पिहांवल। थुकिलि दकलय् नांजाःगु कन्फ्युसियसवाद व दाओवाद ख। कन्फ्युसियस धर्मया पलिस्था कन्फ्युसियस (५५१–४७९ ईसापूर्व) नं यानादिल। थ्व विचाः नैतिक गुणया थीथी रुपय् केन्द्रित जुल अले उकिं समाजय् सद्भाव गथे यानाः ब्वलनी धइगु अन्वेषण यात। दाओ धर्मया पलिस्था लाओजीं (६गु शताब्दी ईसापूर्व) यानादिल व थुकिलि मनुतेसं दाओ वा ब्रम्हाण्डया प्राकृतिक व्यवस्थायात पालना याना प्रकृतिनाप तालमेल यासें गथे यानाः म्वायेफइ धकाः जाँच जुल। मेमेगु प्रभावशाली प्रारम्भिक विचारधारा मोहिज्म ख, गुकिलिं परोपकारी परिणामवादया प्रारम्भिक रुप विकास यात, व कानूनवाद, गुकिलिं छगू बल्लाःगु राज्य व कडा कानूनया महत्त्वयात बः बिल।

बुद्ध धर्म ईसापूर्व १ शताब्दीइ चीनय् दुहां वल व बुद्ध धर्मया न्हूगु रुपय् विकशित जुल । ईसापूर्व ३ गूगु शताब्दीनिसें शुआनशुए ब्वनेकुथि दयावल। थुकिं आध्यात्मिक व्याख्याय् विशेष बः बियाः न्हापाया दाओवादी ज्याया व्याख्या यात । नव-कन्फ्युसियसवादया विकास ई. ११गु शताब्दीइ जुल। थुकिं न्हापाया कन्फ्युसियस शिक्षायात व्यवस्थित यात अले नैतिकताया आध्यात्मिक जग मालेगु कुतः यात । चिनियाँ दर्शनय् आधुनिक ई २०गु शताब्दीया सुरुइ न्ह्याःगु व पश्चिमी दर्शनया प्रभाव व प्रतिक्रियां आकार काःगु ख। वर्ग संघर्ष, समाजवाद, व साम्यवादय् केन्द्रित जूगु चिनियाँ मार्क्सवादया उदयया लिच्वः कथं राजनीतिक परिदृश्यय् छगू महत्वपूर्ण रुपान्तरण जुल। मेगु विकास न्हुगु कन्फ्युसियसवादया उदय ख, गुकिया उद्देश्य कन्फ्युसियसवादया शिक्षायात आधुनिकीकरण व पुनर्विचार याना लोकतान्त्रिक आदर्श व आधुनिक विज्ञाननापया अनुकूलताया अन्वेषण यायेगु ख।

मेमेगु परम्परा

परम्परागत जापानी दर्शनं थी-थी परम्पराया विचाःयात आत्मसात व संश्लेषण यात, गुकिलि आदिवासी शिन्तो धर्म व चिनियाँ व भारतीय चिन्तन कन्फ्युसियसवाद व बुद्ध धर्मया रुपय् दुथ्या। थ्व नितां (कन्फ्युसियसवाद व बुद्ध धर्म) दर्शन ६गु व ७गु शताब्दीइ जापानय् दुहां वल। थुकिया अभ्यासया विशेषता धइगु विच्छेदित जाँच स्वयां नं यथार्थलिसे सक्रिय अन्तरक्रिया खः । नव-कन्फ्युसियसवाद १६गु शताब्दी व वयां लिपाया इदो कालय् छगू प्रभावशाली विचारधारा जुल व भाषा व प्राकृतिक जगतय् अप्व ध्यान केन्द्रित यात। क्योतो स्कूल २०गु शताब्दीइ उदय जुल व पूर्वी आध्यात्मिकतायात पश्चिमी दर्शननाप निरपेक्ष शून्यता ( zettai-mu ), स्थान ( basho ), व आत्म थें न्याःगु पूर्वी अवधारणाया अन्वेषणय् एकीकृत यायेगु कुतः यात।

पूर्व औपनिवेशिक कालया ल्याटिन अमेरिकी दर्शन आदिवासी सभ्यतातेसं अभ्यास यात व यथार्थया प्रकृति व मनुया भूमिका सम्बन्धी न्ह्यसःया अन्वेषण यात। थ्व दर्शनया आदिवासी उत्तर अमेरिकी दर्शन नाप समानता दु, गुकिलिं सकल वस्तुया अन्तरसम्बन्ध थें न्याःगु विषयवस्तुयात कःघाःगु दु। औपनिवेशिक कालया इलय् ल्याटिन अमेरिकी दर्शन, १५५०या आसपास न्ह्यथन। थ्व दर्शन विद्वतावादया रुपय् धार्मिक दर्शनया प्रभुत्व दुगु दर्शन खः। उपनिवेश काल लिपाया कालय् प्रभावशाली विषयत सकारात्मकतावाद, मुक्तिया दर्शन, व पहिचान व संस्कृतिया अन्वेषण ख।

प्रारम्भिक अफ्रिकी दर्शन मुख्यतः मौखिक रुपं संचालन व संचार जुइगु खः । थ्व समुदाय, नैतिकता, व पुर्खाया विचारय् केन्द्रित जुल, गुकिलिं लोककथा, बुद्धिमान धापू, धार्मिक विचार, व उबुन्तु थें न्याःगु दार्शनिक अवधारणायात कःघानातःगु दु। २०गु शताब्दीया सुरुइ व्यवस्थित अफ्रिकी दर्शनया उदय जुल। थुकिलि नृवंशविज्ञान, नेग्रिटुड, सकल-अफ्रिकनवाद, मार्क्सवाद, उत्तर उपनिवेशवाद, सांस्कृतिक पहिचानया भूमिका, सापेक्षवाद, अफ्रिकी इपिस्तेमोलोजी, व युरोकेन्द्रितवादया समालोचना थेंज्याःगु विषयया चर्चा यानातःगु दु ।

मू कचात

दार्शनिक न्ह्यसःयात यक्व कचालय् ब्वथले छिं। थन्याःगु पुचलं दार्शनिकतेत समान विषयया छगू पुचलय् ध्यान केन्द्रित यायेत व समान न्ह्यसलय् रुचि दुपिं मेमेपिं चिन्तकत नाप अन्तरक्रिया यायेत ग्वहालि याइ। इपिस्तेमोलोजी, नैतिकता, तर्क, व मेटाफिजिक्सयात गुबलें गुबलें दर्शनया मू कचाया रुपय् कायेगु या। थ्व कचात त्वताः दर्शनय् मेमेगु यक्व कचा दु व थन्याःगु कचातेत नं थी-थी व्यापक कचा दुने ब्वथलेछिं। दसुया निंतिं, राजनीतिक दर्शन, नैतिकता व सौन्दर्यशास्त्रयात गबलें गबलें मूल्य सिद्धान्तया सामान्य शीर्षक अन्तर्गत स्वानातःगु दु छाय् धाःसा इमिसं मानक वा मूल्यांकनात्मक पक्षया अनुसन्धान याइ। थ्व नापं, दार्शनिक अनुसन्धानय् गबलें गबलें प्राकृतिक व सामाजिक विज्ञान, धर्म व गणितया मेमेगु विषयनाप ल्वाकजाइ।

इपिस्तेमोलोजी

इपिस्तेमोलोजी ज्ञानया अध्ययन याइगु दर्शनया छगू कचा ख। थुकियात ज्ञानया सिद्धान्त नं धाइ व थ्व ख्यलय् ज्ञान छु खः, थ्व गथे यानाः उत्पन्न जुइ, थुकिया सीमा छु खः, थुकिया मू छु खः धकाः थुइकेगु कुतः जुइ । थुकिं सत्य, विश्वास, औचित्य व तर्कशीलताया प्रकृतियात जाँच याइ । इपिस्तेमोलोजिस्ततेसं अध्ययन याइगु छुं न्ह्यसःत थथे दु: "गुगु विधि (त) छ्यला ज्ञान प्राप्त यायेछिं?"; "सत्य गथे यानाः स्थापित जुइ ?"; व "झीसं कारण सम्बन्ध प्रमाणित याये फइ ला?"

इपिस्तेमोलोजीइ राजकुमारी डायना १९९७ स मन्त धकाः सीकेगु थें घोषणाात्मक ज्ञान बाय् तथ्यया ज्ञानय् मूलतः रुचि दु । तर थ्व ख्यलय् व्यवहारिक ज्ञान, गथेकि साइकल गथे यानाः गयेछिं याये, व म्हसीकापाखें ज्ञान, दसुया निंतिं, छम्ह लोकंह्वाम्ह मनूयात व्यक्तिगत कथं म्हस्यूगु थें न्याःगु अनुभूतिया विषय नं अनुसन्धान जुइ।

नैतिकता

"उपयोगितावादी सिद्धान्त: सुख यःगु अनुभूति ख, व छगू जक यःगु वस्तु ख। मेमेगु फुक्कं वस्तुत थ्व हे वस्तु वा सुखया अन्तया निंतिं यःगु जुइ।" — जोन स्टुअर्ट मिल, उपयोगितावाद (१८६३)

नैतिक दर्शनया नामं नं म्हसीकातःगु नैतिकतां सही आचरण छु खः धइगु अध्ययन याइ । थ्व चरित्र लक्षण व संस्थाया नैतिक मूल्यांकनलिसे नं स्वापू दु । थुकिं नैतिकताया मापदण्ड छु खः व बांलाःगु जीवन गथे यानाः हनेगु धकाः मालेगु ज्या याइ । दार्शनिक नैतिकतां "नैतिक दायित्व सापेक्षिक ख ला?"; "छुकिया प्राथमिकता दु : कल्याण वा दायित्व ?"; व "जीवनयात अर्थ छुकिं बी ?" धैगु न्ह्यसःया लिसः बीगु कुतः याइ।

नैतिकताया मू कचात मेटा-नैतिकता, मानक नैतिकता, व अनुप्रयुक्त नैतिकता ख। मेटा-एथिक्सं नैतिकताया प्रकृति व स्रोतया बारे अमूर्त न्ह्यसःत न्यनी । थुकिं नैतिक अवधारणाया अर्थ विश्लेषण याइ, गथेकि पाय्छि ज्या व दायित्व । थुकिलि नैतिक सिद्धान्तत निरपेक्ष अर्थय् सत्य जुइफु कि मफु व उकिया ज्ञान गथे यानाः प्राप्त यायेगु धइगु नं अनुसन्धान याइ । पाय्छिगु व पाय्छि मजूगु आचरणया दथुइ गथे यानाः भिन्न यायेछिं धैगु सामान्य सिद्धान्तयात नर्मटिभ एथिक्सं अध्ययन याइ। मनूतय्के छु नैतिक दायित्व व अधिकार दु धकाः जाँच यानाः थुकिं नैतिक निर्णय यायेत ग्वाहालि याइ । अनुप्रयुक्त नैतिकतां विशिष्ट अवस्थाय्, दसु- ज्याया थासय् वा चिकित्सा उपचारया निंतिं, मानक नैतिकतां विकास याःगु सामान्य सिद्धान्तया लिच्वःया अध्ययन याइ।

तर्क

तर्क धयागु पाय्छिगु कारणया अध्ययन खः । थ्व बांलाःगु व बांमलाःगु तर्कयात गथे यानाः बायेगु धकाः थुइकेगु कुतः खः । थुकियात औपचारिक व अनौपचारिक तर्कय् ब्वथलातःगु दु । तर्कया अनुसन्धान यायेत औपचारिक तर्कं पाय्छिगु प्रतीकात्मक प्रतिनिधित्वया लिसें कृत्रिम भाय् छ्यली । थुकिया सटीक मापदण्डया मालेज्याय् तर्कया संरचनायात जाँच यानाः उकियात पाय्छि वा मखूगु धकाः निर्धारण याइ । अनौपचारिक तर्कं तर्कया शुद्धता मूल्यांकन यायेत अनौपचारिक मापदण्ड छ्यली । थ्व ख्यः विषयवस्तु व सन्दर्भ थें जाःगु कारकय् निर्भर जुइ ।