ग्रीक-बौद्ध भिक्षु परम्परा
ग्रीक बौद्ध भिक्षुतेगु थ्यं-मथ्यं ईसापूर्व २६०या सम्राट अशोकया बुद्ध धर्म काल व वयां लिपा इन्दो-ग्रीक जुजु मेनान्दर (शासन १६५/१५५–१३० ईसापूर्व)या शासनकालय् बौद्ध धर्मया विकासय् भूमिकाया वर्णन महावंशय् बियातःगु दु। थ्व सफू थेरवादया ६गू शताब्दीइ श्रीलंकाय् पालि भासय् मुंकातःगु छगू ऐतिहासिक ग्रन्थ ख।
महावंश वा "महान् इतिहास"य् ईसापूर्व ६गु शताब्दी निसें ईसापूर्व ४गु शताब्दी तक्कया बुद्ध धर्मया इतिहास कनातःगु दु। थ्व ग्रन्थ ६गु शताब्दीइ अनुराधापुराया जुजु धातुसेनया किजा भिक्षु महानामं च्वयादिल व थ्व ग्रन्थ प्यंगु शताब्दी न्ह्यः च्वयातःगु दिपवंश वा "द्वीप इतिहास"य् यक्व आधारित दु।
लिबँ
[सम्पादन]सम्राट अशोकं ईसापूर्व २५०या आसपास पाटलिपुत्र (थौंया पटना )य् स्वंगुगु बौद्ध संगायना सःतादिल। थ्व संगायना भिक्षु मोग्गलिपुत्तया नेतृत्वय् जूगु खः ।
बुद्धवाणी प्रत्यक्ष रुपं संचारित जूगु पाली ग्रन्थया स्वरुप उगु इलय् औपचारिक कथं दयावःगु खः । थ्व ग्रन्थयात तिपिटक या नामं म्हसीकिगु या व थुकिलि सिद्धान्त ( सुत्त पिटक ), भिक्षु अनुशासन ( विनय पिटक ) व दर्शनया सारांश ( अभिधम्म पिटक ) दुथ्या।
संगायनाया मेगु उद्देश्य धइगु बुद्ध धर्मया थीथी संघतेत मेलमिलाप यायेगु व विशेष यानाः राजसी संरक्षणं आकर्षित जूगु अवसरवादी गुटपाखें बुद्ध धर्मयात मुक्त यायेगु खः ।
अन्तय्, परिषदं अशोकया धर्म परिवर्तनया कुतःया खँ कनातल। वय्कलं एसियान्यंकं व भूमध्यसागरीय सिथया देय् तक बुद्ध धर्म विस्तार यायेगु कुतः यानादिल। अशोकया अभिलेख समकालीन ल्वहंया शिलालेखं नं थ्व गतिविधियात विस्तारया खँ कनातःगु दु।
थ्व कुतःया लिपा अशोकया शासनय् ग्रीक समुदायया दथुइ बुद्ध धर्मया आस्था विस्तार जूगु खनेदु, व द्वलंद्वः ग्रीक मनुतेसं बुद्ध धर्म स्वीकार यात। करिब ५० दँ लिपा ग्रीक-ब्याक्ट्रिया साम्राज्यं उत्तर भारतय् पातलिपुत्र तक्क आक्रमण याना हिन्द-यवन साम्राज्यया पलिस्था यात। हिन्द-यवन जुजुतेगु अधीनय् बुद्ध धर्मया विकास जुल, व इमिगु भारतय् आक्रमण मौर्य साम्राज्ययात थःगु समर्थन क्यनेगु व न्हुगु शुंग साम्राज्य (ईसापूर्व १८५–७३)या धार्मिक उत्पीडनपाखें बुद्ध धर्मयात रक्षा यायेगु निंतिं जूगु सुझाव बियातःगु दु। मेनान्दरया ईलय् ग्रीक बौद्ध भिक्षुतेसं श्रीलंका तक्क मू भूमिका म्हिताच्वन।
अशोकया अधीनय् ग्रीक भिक्षुपिं
[सम्पादन]सामान्यतया प्राचीन कालया शास्त्रीय हलिमय् ग्रीकतेत योना, योजन वा यवन नामं म्हसीकिगु या, गुकिया अर्थ " आयोनियन " वा छगू ग्रीक जाति ख [१] । अशोकया अभिलेख कथं ग्रीक मनूत उत्तरपश्चिमी भारतय् वय्कःया शासनय् च्वंगु खनेदु।
महावंश कथं थ्व जातिया मनूतेसं बुद्ध धर्म पालन याइगु जक मयासें अशोकया दूतया रुपय् बुद्ध धर्म प्रचार यायेगु ज्याय् सक्रिय व महत्वपूर्ण भूमिका म्हितूगु खनेदु।
ग्रीक भन्तेपिन्त धर्मदूतया रुपय् सम्राट अशोकं तापाक्क मेमेगु देसय् छ्वःगु व इमित "अग्रज" (पालि: "थेर")या धलखय् दुथ्याःगु खनेदु:
- "विजेताया धर्मया प्रकाशक थेर मोग्गालिपुत्तं (स्वंगूगु) संगायना क्वचायेकादिल (...) वय्कलं थेरतेत थीथी दिशाय् छ्वयादिल: छम्ह थन व छम्ह अन :
- कस्मिर व गान्धारय् थेर महायन्तिक।
- थेर, मम्देवयात वय्कलं महिषमन्दलय् छ्वयादिल।
- वनवासय् थेर रक्खितानामयात छ्वयादिल।
- अले अपरन्तकयात (वय्कलं छ्वयादिल) धम्मरक्खित नांयाम्ह यवन (ग्रीक) ;
- महाधम्मरक्खित नायाम्ह थेरयात महारत्थय् छ्वयादिल।
- थेर महारक्खितयात वय्कलं यवन देशय् छ्वयाबिल।
- थेर मज्झिमयात हिमालय देसय् छ्वयादिल
- सुभम्भुर्निइ वय्कलं सोन व उत्तर थेरयात छ्वयादिल।
- महा-थेर महिन्दा, थेर उत्थिय, उत्तिय, सम्बल व भद्दसल, थुपिं न्याम्ह थेरतेत वय्कलं लंकाया भिंगु टापुइ धर्म लुइकेत छ्वयादिल। '" (महावंस, १२)
धर्मरक्षित
[सम्पादन]धम्मरक्खिता वा धर्मरक्षित अपरान्तकय् धर्म पलिस्था यायेत छ्वम्ह छम्ह योन ( "आयोनियन" वा "यवन") भिक्षुनायक ख।
अपरन्तक देय् भारतीय उपमहाद्वीपया उत्तरपश्चिमी भागया रुपय् म्हसीकातःगु दु, व उत्तरी गुजरात, काठियावाड, कच्छ, व सिन्ध, सम्भवतः ग्रीक समुदाय केन्द्रित जुयाच्वंगु थासय् ला। थौं तक्क गुजरातया छगू नगरया नां जुनागढ, मूल रुपं "योनागढ" ख गुकिया अर्थ "ग्रीकया नगर" ख।
धर्मरक्षितं अग्गिकखण्डोपम सुत्तया प्रचार याःगु कथन दु, गुकिलिं अपरान्तकय् ३७,००० मनुतेसं धर्म ग्रहण यात व द्वलंद्वः मिसा व मिजंत थ्व संघय् प्रवेश यात (महावंश १२)।
मिलिन्द पन्ह (I ३२-३५)या कथं भिक्षु नागसेन, गुम्हेस्यां ग्रीक जुजु मेनान्दर प्रथमयात बुद्ध धर्मय् ग्रहण यायेत प्रसिद्ध संवाद यानादिल, धर्मरक्षितया शिष्य ख, व वय्कःया मार्गदर्शनय् अर्हत जुयादिल।
महायन्तिक
[सम्पादन]थेर (“अग्रज”) महायन्तिकयात काश्मिर व गान्धारय् छ्वयादिल। थ्व ईलय् थ्व क्षेत्रय् हेलेनिक(यवन वा ग्रीक)तेगु बल्लाःगु उपस्थिति दयाच्वन। महावंशय् वय्कःयात ग्रीकया रुपय् म्हसीके मफुसां वय्कःया नांया अर्थ सम्भवतः महा (महान) + एन्टिका (एन्टिओकोस) ख, थ्व छगू सामान्य ग्रीक नां ख।
महारक्षित
[सम्पादन]थेर महारक्खित ( संस्कृत भाषाय् महारक्षित)यात ग्रीकतय्गु देशय् धर्मदेशनाया निंतिं छ्वगु कथन दु। वय्कःयात छ्वगु थाय्या मनूत ग्रीक जूगुलिं वय्कः सम्भवतः ग्रीक जुइफूगु सम्भावना दु, अथेसां थ्व खँ पुष्टि मजू।
मेनान्दरया अधीनय् ग्रीक भिक्षुपिं
[सम्पादन]हिन्द-ग्रीक जुजु मेनान्दर प्रथम (शासन १६०- १३५ ईसापूर्व)या राजधानी थौंया उत्तरी पञ्जाबय् साकलाय् दुगु खः। वय्कःयात स्ट्राबों थ्व ईया दकलय् शक्तिशाली ग्रीक जुजुय् छम्हया रुपय् वर्णन यानादिगु दु। वय्कलं मेनान्दरयात अलेक्जेन्डर महान स्वया नं तःधं धका धयादीगु दु।
मेनान्दरं सम्भवतः बुद्ध धर्म ग्रहण यात, व भारतीय उपमहाद्वीप दुने, व सम्भवतः मध्य एसियाय् नं थ्व धर्मया प्रसारयात प्रोत्साहन बियादिल खनेदु। ग्रीक बौद्ध भिक्षुया प्रभावया छगू दस्तावेजीकरण जूगु दसु हाकनं महावंशय् खनेदु।
महाधर्मरक्षित
[सम्पादन]
मेनन्दर प्रथमया ईलय् योन (आयोनियन) महाधम्मरखित (संस्कृतय् महाधर्मरक्षित) “अलासन्द्रा” नगरं वःगु धयातःगु दु। थ्व नगर काउकशया अलेक्जेन्ड्रिया नगर जुइफूगु व अलेक्जेन्डर द ग्रेटं पलिस्था याःगु थौंया काबुलया लिक्कया नगर जुइफूगु अनुमान दु। वय्कः ३०,००० भिक्षुपिं नापं महा थुपा ("महान स्तूप ") या पलिस्था समारोहया निंतिं श्रीलंकाया अनुराधापुराय् २गू शताब्दी इपूस बिज्याःगु खं महावंशय् च्वयातःगु दु।
- "योन नगर अलासन्दां थेर योन महाधम्मरखित स्वी द्वः भिक्षु सहित बिज्यात।" ( महावंश, २९)
थ्व तत्त्वतेसं उत्तरपश्चिमी भारतय् ग्रीक समुदाय दुने बुद्ध धर्मया महत्त्व, व ग्रीक बौद्ध भिक्षुतेसं म्हितूगु प्रमुख भूमिका क्यनि। नापं भारतीय उपमहाद्वीप न्यंकं व सम्भवतः भूमध्यसागर तक्क ग्रीक भिक्षुत थ्यंगु खनेदु।
स्वयादिसँ
[सम्पादन]- बौद्ध विहार व संघ
- मिलिन्द पन्ह
- अशोकया आदेश
- ग्रीक-बौद्ध धर्म
- महाधर्मरक्षित
- ग्रीसय् बुद्ध धर्म
- बुद्ध धर्मया इतिहास
- प्राचीन ग्रीस–प्राचीन भारत स्वापू
लिधंसा
[सम्पादन]- The shape of ancient thought. Comparative Studies in Greek and Indian philosophies, थोमस म्याक इभिली (अलवर्थ प्रेस, न्यूयर्क २००२) ।
- The Edicts of King Asoka: An English Rendering भिक्षु. स.धम्मिकया सफू (द व्हील पब्लिकेशन नं. ३८६/३८७)आइएसबिएन ९५५-२४-०१०४-६