खँलाबँला:बंगलादेश

Page contents not supported in other languages.
विकिपिडिया नं
क्वे बियातगु च्वसु छगु बंगाली विकिपिडियायागु निर्वाचित बाँलागु च्वसु खः। थुकियात उल्थायानादिसां ज्यु।

गणप्रजातन्त्री बांलादेश दक्षिण एशिय़ार एकटि राष्ट्र। देशटिर उत्तर, पूर्ब ओ पश्चिम सीमानाय़ भारत ओ दक्षिण-पूर्ब सीमानाय़ माय़ानमार; दक्षिणे बङ्गोपसागर। बांलादेश ओ भारतीय़ अङ्गराज्य पश्चिमबङ्ग एकत्रे एकटि बांलाभाषी अञ्चल गठन करेछे, यार ऐतिहासिक नाम “बङ्ग” बा “बांला”।

१९४७ सालेर भारत बिभागेर समय़ पाकिस्तानेर पूर्ब अंश (पूर्ब पाकिस्तान) हिसेबे बांलादेशेर सीमाना निर्धारित हय़। पूर्ब ओ पश्चिम पाकिस्तानेर मध्यबर्ती दूरत्ब छिल प्राय़ १६०० किमि (१००० माइल)। दुइ पाकिस्तानेर लोकेर धर्म (इसलाम) एक हलेओ तादेर मध्ये जातिगत ओ भाषागत ब्यापारे छिल बिराट अमिल। आर पश्चिम पाकिस्ताने अबस्थित सरकारेर अनीहाय़ एइ अमिल प्रकटतर रूप पाय़, यार चूड़ान्त परिणतिते १९७१ साले भारतेर समर्थन निय़े एक रक्तक्षय़ी युद्धेर माध्यमे स्बाधीन राष्ट्र हिसेबे बांलादेशेर अभ्युदय़ घटे। बांलादेशेर स्बाधीनता-परबर्ती बछरगुलो राजनैतिक बिशृङ्खलाय़ परिपूर्ण; ए समय़ देशटिते तेरोबार राष्ट्रपरिचालनार रदबदल हय़, आर सामरिक अभ्युत्थान घटे कमपक्षे चारबार।

बिश्बेर सबचेय़े जनबहुल देशगुलोर मध्ये बांलादेशेर अबस्थान अष्टम। किन्तु आय़तनेर हिसेबे बांलादेश बिश्बे ९३तम, फले बांलादेश बिश्बेर सबचेय़े घनबसतिपूर्ण देशगुलोर एकटि। मुसलमान-संख्यागरिष्ठ देशगुलोर मध्ये बांलादेशेर अबस्थान ४र्थ, यदिओ बांलादेशेर मुसलमानेरा भारतेर संख्यालघु मुसलमानदेर चेय़े संख्याय़ कम । गङ्गा-ब्रह्मपुत्रेर उर्बर अबबाहिकाय़ अबस्थित एइ देशटिते प्रतिबछर मौसुमी बन्या हय़, आर घूर्णिझड़ओ खुब साधारण घटना। बांलादेश दक्षिण एशीय़ आञ्चलिक सहयोगिता संस्था सार्कबिम्‌सटेक-एर प्रतिष्ठाता सदस्य। एछाड़ा देशटि ओआइसिडि-८ एरओ सदस्य।

इतिहास[सम्पादन]

Template:मूल निबन्ध

किपा:Mahasthan.gif
बगुड़ार महास्थानगड़ेर प्राचीन बौद्ध पीठेर ध्बंसस्तुप

ओय़ारी-बटेश्बर अञ्चले २००६ साले प्राप्त पुरातात्त्बिक निदर्शन अनुयाय़ी बांलादेश अञ्चले जनबसति गड़े उठेछिलो प्राय़ ४ हाजार बछर आगे। धारणा करा हय़ द्राबिड़ ओ तिब्बतीय़-बर्मी जनगोष्ठी एखाने सेसमय़ बसति स्थापन करेछिल। परबर्तीते एइ अञ्चलटि क्षुद्र क्षुद्र राज्ये बिभक्त हय़ एबं स्थानीय़ ओ बिदेशी शासकदेर द्बारा शासित हते थाके। आर्य जातिर आगमनेर पर ख्रिस्टीय़ चतुर्थ हते षष्ठ शतक पर्यन्त गुप्त राजबंश बांला शासन करेछिल। एर ठिक परेइ शशाङ्क नामेर एकजन स्थानीय़ राजा स्बल्प समय़ेर जन्य ए एलाकार क्षमता दखल करते सक्षम हन। प्राय़ एकश बछरेर अराजकतार (याके माॎसन्याय़ पर्ब बले अभिहित करा हय़) शेषे बौद्ध धर्माबलम्बी पाल राजबंश बांलार अधिकांशेर अधिकारी हय़, एबं परबर्ती चारश बछर धरे शासन करे। एर पर हिन्दु धर्माबलम्बी सेन राजबंश क्षमताय़ आसे। द्बादश शतके सुफि धर्मप्रचारकदेर हाते बांलाय़ इसलामेर प्रबर्तन घटे। परबर्तीते बिभिन्न समय़े सामरिक अभियान एबं युद्ध जय़ेर माध्यमे मुसलिम शासकेरा क्षमताय़ अधिष्ठित हन। १२०५ - १२०६ सालेर दिके इखतिय़ार उद्दिन मुहम्मद बखतिय़ार खलजी नामेर एकजन तुर्की बंशोद्भूत सेनापति राजा लक्ष्मण सेनके पराजित करे सेन राजबंशेर पतन घटान। षोड़श शतके मोघल साम्राज्येर अधीने आसार आगे पर्यन्त बांला स्थानीय़ सुलतान ओ भूस्बामीदेर हाते शासित हय़। मोघल बिजय़ेर पर ढाकाय़ बांलार राजधानी स्थापित हय़ एबं एर नामकरण करा हय़ जाहाङ्गीर नगर


बांलाय़ इउरोपीय़ ब्यबसाय़ीदेर आगमन घटे पञ्चदश शतकेर शेषभाग थेके। धीरे धीरे तादेर प्रभाब बाड़ते थाके। १७५७ ख्रीस्टाब्दे ब्रिटिश इस्ट इन्डिय़ा कोम्पानि पलाशीर युद्धे जय़लाभेर माध्यमे बांलार शासनक्षमता दखल करे (Baxter [१] , pp. 23—28)। १८५७ ख्रीस्टाब्देर सिपाही बिप्लबेर पर कोम्पानिर हात थेके बांलार शासनभार ब्रिटिश साम्राज्येर सरासरि निय़न्त्रणे आसे। ब्रिटिश राजार निय़न्त्रणाधीन एकजन भाइसरय़ प्रशासन परिचालना करतेन। (Baxter[१], pp.30—32) औपनिबेशिक शासनामले भारतीय़ उपमहादेशे बहुबार भय़ाबह दुर्भिक्ष देखा देय़। एर मध्ये छिय़ात्तरेर मन्बन्तर नामे परिचित १७७० ख्रीस्टाब्देर दुर्भिक्षे आनुमानिक ३० लाख लोक मारा याय़।[२]

१९०५ हते १९११ ख्रीस्टाब्द पर्यन्त बङ्गभङ्गेर फलश्रुतिते पूर्बबङ्ग ओ आसामके निय़े एकटि नतुन प्रदेश गठित हय़ेछिल, यार राजधानी छिल ढाकाय़। (Baxter[१], pp. 39—40) तबे कलकाता-केन्द्रिक राजनीतिबिद ओ बुद्धिजीबीदेर चरम बिरोधितार फले बङ्गभङ्ग रद हय़े याय़ १९११ साले। भारतीय़ उपमहादेशेर देशभागेर समय़ १९४७ साले धर्मेर भित्तिते आबार बांला प्रदेशटिके भाग करा हय़। हिन्दु संख्यागरिष्ठ पश्चिमबङ्ग भारतेर अंश हय़, आर मुसलिम संख्यागरिष्ठ पूर्बबङ्ग पाकिस्तानेर अंश हय़। १९५४ साले पूर्बबङ्गेर नाम पाल्टे पूर्ब पाकिस्तान करा हय़। [३]

१९५० ख्रीस्टाब्दे भूमि संस्कारेर अधीने जमिदार ब्यबस्था रद करा हय़।(Baxter[१], p. 72) किन्तु पूर्ब पाकिस्तानेर अर्थनैतिक ओ जनसंख्यागत गुरुत्ब सत्त्बेओ पाकिस्तान सरकार ओ सेनाबाहिनी पश्चिम पाकिस्तानीदेर पूर्ण निय़न्त्रने छिल। १९५२ ख्रीस्टाब्देर भाषा आन्दोलन पाकिस्तानेर दुइ अंशेर मध्ये संघातेर प्रथम लक्षण हिसाबे प्रकाश पाय़। (Baxter[१], pp. 62—63) परबर्ती दशक जुड़े केन्द्रीय़ सरकारेर अर्थनैतिक ओ सांस्कृतिक बिषय़े नेय़ा नाना पदक्षेपे पूर्ब पाकिस्ताने बिक्षोभ दाना बाँधते थाके। एसमय़ बाङालि जातीय़ताबादेर प्रबक्ता हिसाबे आओय़ामी लीगेर उत्थान घटे, एबं दलटि बाङालि जातिर प्रधान राजनैतिक दले परिणत हय़। १९६०-एर दशकेर माझामाझि ६ दफा आन्दोलनेर सूचना घटे। आओय़ामी लीग नेता शेख मुजिबुर रहमानके १९६६ साले काराबन्दी करा हय़। १९६९ साले आगरतला षड़यन्त्र मामलार माध्यमे आबार ताँके बन्दी करा हय़, किन्तु उनसत्तरेर गणअभ्युत्थानेर फले आइय़ुब खानेर सामरिक जान्तार पतन घटे ओ मुजिब मुक्ति पान।

१९७० सालेर डिसेम्बरे एक भय़ाबह घूर्णिझड़े पूर्ब पाकिस्तानेर उपकूलीय़ अञ्चले प्राय़ ५ लाख लोकेर मृत्यु घटे। किन्तु पाकिस्तानेर केन्द्रीय़ सरकार असहयोगिता अब्याहत राखे। १९७० सालेर संसदीय़ निर्बाचने आओय़ामी लीग संख्यागरिष्ठता लाभ करलेओ सामरिक जान्ता क्षमता हस्तान्तरे अस्बीकृति जानाय़। (Baxter[१], pp. 78—79) मुजिबेर साथे गोलटेबिल बैठक सफल ना हओय़ार पर जेनारेल इय़ाहिय़ा खान २५शे मार्च गभीर राते मुजिबके ग्रेप्तार करेन एबं पाकिस्तानी सेनाबाहिनी अपारेशन सार्चलाइटेर अंश हिसाबे बाङालिदेर उपर निर्बिचारे आक्रमण शुरु करे। [४] पाकिस्तानी सेनाबाहिनीर एइ नारकीय़ हामलायज्ञे बिपुल संख्यक मानुषेर प्राणहानि घटे[५] सेनाबाहिनी ओ तार स्थानीय़ दालालदेर अन्यतम प्रधान लक्ष्य छिल बुद्धिजीबी ओ संख्यालघु जनगोष्ठी। प्राय़ १ कोटि मानुष शरणार्थी हय़े भारते आश्रय़ नेय़। (LaPorte [६] , p. 103) बांलादेशेर मुक्तियुद्धे मोट जीबनहानिर संख्यार हिसाब कय़ेक लाख हते शुरु करे ३० लाख पर्यन्त अनुमान करा हय़ेछे। [७] [८] आओय़ामी लीगेर अधिकांश नेता भारते आश्रय़ निय़ेछिलेन। ताँरा १७इ एप्रिल मेहेरपुरेर बैद्यनाथतलार आमबागाने अस्थाय़ी सरकार गठन करेन। बांलादेशेर स्बाधीनता युद्ध चले दीर्घ ९ मास। मुक्ति बाहिनी ओ बांलादेश सेनाबाहिनी भारतेर सहाय़ताय़ १९७१ सालेर डिसेम्बर मासे जय़लाभ करे। मित्रबाहिनी प्रधान जेनारेल जगजिॎ सिं अरोरार काछे १९७१ सालेर १६इ डिसेम्बर पाकिस्तान बाहिनीर प्रधान जेनारेल निय़ाजी आत्मसमर्पन करेन। प्राय़ ९०,००० पाकिस्तानी सेना युद्धबन्दी हिसाबे धरा पड़े, यादेरके १९७३ साले पाकिस्ताने फेरत पाठानो हय़। [९]

स्बाधीनता-परबर्ती समय़े बांलादेश प्रथमे संसदीय़ गणतन्त्र ब्यबस्था चालु हय़ ओ शेख मुजिब प्रधानमन्त्रीर दाय़ित्ब पालन करेन। १९७३ सालेर संसदीय़ निर्बाचने आओय़ामी लीग निरंकुश संख्यागरिष्ठता लाभ करे। १९७३ ओ १९७४ साले देशब्यापी दुर्भिक्ष देखा देय़।[२] १९७५ सालेर शुरुते मुजिब देशे बाकशालेर अधीने एकदलीय़ शासन ब्यबस्था चालु करेन। १९७५ सालेर १५इ आगस्ट सेनाबाहिनीर किय़दंश ओ किछु राजनीतिबिदेर षड़यन्त्रे संघटित अभ्युत्थाने मुजिब सपरिबारे निहत हन। [१०] परबर्ती ३ मासे एकाधिक अभ्युत्थान ओ पाल्टा-अभ्युत्थान चलते थाके, यार समाप्तिते जेनारेल जिय़ाउर रहमान क्षमताय़ आसेन। जिय़ा बहुदलीय़ गणतन्त्र पुनराय़ प्रबर्तन करेन एबं बांलादेश जातीय़ताबादी दल (बिएनपि) प्रतिष्ठा करेन। १९८१ ख्रीस्टाब्दे जिय़ा आरेकटि अभ्युत्थाने निहत हन। [१०] १९८२ सालेर मार्च मासे बांलादेशेर परबर्ती शासक जेनारेल हुसेइन मुहाम्मद एरशाद रक्तपातबिहीन एक अभ्युत्थानेर माध्यमे क्षमता दखल करेन। एरशाद स्बैरशासक हिसाबे १९९० साल पर्यन्त शासन करेन। ९०-एर गणअभ्युत्थाने तार पतनेर पर संसदीय़ गणतन्त्र पुनराय़ चालु हय़। जिय़ार स्त्री बेगम खालेदा जिय़ा बांलादेश जातीय़ताबादी दलेर नेत्री हिसाबे १९९१ हते १९९६ ओ २००१ हते २००६ साल पर्यन्त प्रधानमन्त्रीर दाय़ित्ब पालन करेन। शेख मुजिबेर कन्या शेख हासिना १९९६ हते २००१ साल पर्यन्त आओय़ामी लीगेर नेतृत्बे क्षमताय़ छिलेन। दरिद्रता ओ दुर्नीतिर माझेओ बांलादेश बर्तमाने एकटि गणतान्त्रिक राष्ट्र हिसाबे तार अबस्थान बजाय़ रेखेछे।

सरकार ब्यबस्था[सम्पादन]

ढाकार शेरे-बांला नगरे अबस्थित बांलादेशेर जातीय़ संसद भबन

बांलादेशे संसदीय़ गणतन्त्र ब्यबस्थार सरकार पद्धति प्रचलित। राष्ट्रपति एदेशेर राष्ट्रप्रधान, तबे ताँर क्षमता सीमित। मूल क्षमतार अधिकारी हलेन प्रधानमन्त्री, यिनि सरकार प्रधान हिसाबे दाय़ित्ब पालन करेन। जातीय़ संसदेर सदस्यदेर भोटे राष्ट्रिपति निर्बाचित हन पाँच बछर पर पर। तबे संसद निर्बाचनेर समय़ केय़ारटेकार सरकारेर अधीने राष्ट्रपति गुरुत्बपूर्ण भूमिका पालन करेन। १९९६ साले गृहीत एइ केय़ारटेकार बा तत्त्बाबधाय़क सरकार ब्यबस्थाय़ संसदीय़ निर्बाचनेर समय़ सरकारी क्षमता निय़न्त्रित हय़ निर्दलीय़ निरपेक्ष उपदेष्टा मन्डलीर माध्यमे। सर्बशेष अबसरप्राप्त प्रधान बिचारपति प्रधान उपदेष्टा हिसाबे दाय़ित्ब पालन करेन। [११]

प्रधानमन्त्रीके अबश्यइ संसद सदस्य हते हय़। मन्त्रीसभार मन्त्रीरा प्रधानमन्त्री कर्तृक निर्धारित, एबं राष्ट्रपतिर माध्यमे निय़ोगप्राप्त हन। मन्त्रीदेर मन्त्रणालय़े स्थाय़ी सचिब थाकेन। सचिबेरा देशेर स्थाय़ी कर्मचारी। बांलादेशेर ३०० टि आसनेर जातीय़ संसद एक कक्ष बिशिष्ट; एर सदस्यरा जनगणेर सरासरि भोटे निर्बाचित हन। प्रतिटि संसदेर मेय़ाद सर्बोच्च ५ बछर। १८ बछर बा तार चेय़े बय़से बड़ सब नागरिकेर भोटाधिकार रय़ेछे।

बांलादेशेर संबिधान १९७२ साले प्रणीत हय़। परबर्तीते एर सर्बमोट १३टि संशोधन करा हय़ेछे।[११] सुप्रिम कोर्ट बांलादेशेर सर्बोच्च आदालत । एर प्रधान बिचारपति ओ अन्यान्य बिचारकदेरके राष्ट्रपति निय़ोग दिय़े थाकेन। देशेर आइनकानुन अनेकटा प्रचलित इंरेज आइनेर आदलेर, तबे बिबाह एबं उत्तराधिकार संक्रान्त आइनगुलो धर्मभित्तिक।

बांलादेशेर प्रधान दुइटि राजनैतिक दल हल आओय़ामी लीगबांलादेश जातीय़ताबादी दल (बिएनपि)। एछाड़ा जातीय़ पार्टि एबं जामाय़ाते इसलामी ओ राजनीतिते गुरुत्बपूर्ण भूमिका पालन करे थाके।

भूगोल ओ जलबाय़ु[सम्पादन]

Template:मूल निबन्ध

उपग्रह थेके तोला बांलादेशेर आलोकचित्र

दक्षिण एशिय़ार दीर्घतम दुटि नद - गङ्गा आर ब्रह्मपुत्र येखाने बङ्गोपसागरे मिशेछे सेखानेइ कालेर परिक्रमाय़ गड़े ओठा बङ्गीय़ ब-द्बीप। एइ गङ्गा-ब्रह्मपुत्र मोहना अञ्चले प्राय़ ३००० बछर बा तारओ पूर्ब थेके ये जनगोष्ठीर बसबास, ता-इ इतिहासेर नानान चड़ाइ उतराइ पेरिय़े एसे दाड़िय़ेछे बर्तमानेर स्बाधीन राष्ट्र बांलादेश रूपे।भौगलिक बिचारे बांलादेशेर अबस्थान दक्षिन एशिय़ाय़, भारतमिय़ानमारेर माझखाने। एर भूखन्ड १ लक्ष ४७ हाजार ५७० बर्ग किलोमिटार एलाका जुड़े बिस्तृत। बांलादेशेर पश्चिम, उत्तर, आर पूर्ब जुड़े रय़ेछे भारत। पश्चिमे रय़ेछे भारतेर पश्चिमबङ्ग राज्य। उत्तरे पश्चिमबङ्ग, आसाम, मेघालय़ राज्य। पूबे आसाम, त्रिपुरा, मिजोराम। तबे पूबे भारत छाड़ाओ मिय़ानमारेर (बार्मा) साथे सीमान्त रय़ेछे। दक्षिने रय़ेछे बङ्गोपसागर। बांलादेशेर स्थल सीमान्तरेखार दैर्घ्य ४,२४६ किलोमिटार यार ९४ शतांश (९४%) भारतेर साथे एबं बाकी ६ शतांश मिय़ानमारेर साथे। बांलादेशेर तटरेखार दैर्घ्य' ५८० किलोमिटार। बांलादेशेर दक्षिण-पूर्बांशेर कक्सबाजार पृथिबीर दीर्घतम समूद्र सैकतगुलोर अन्यतम।

बांलादेशेर अधिकांश एलाका समूद्र समतल हते मात्र १० मिटार उच्चताय़ अबस्थित। समूद्र समतल मात्र १ मिटार बृद्धि पेलेइ एदेशेर १०% एलाका निमज्जित हबे बले धारणा करा हय़। [१२] बांलादेशेर उच्चतम स्थान देशेर दक्षिण-पूर्बाञ्चले पार्बत्य चट्टग्राम एर मोडक पर्बत, यार उच्चता १,०५२ मिटार (३,४५१ फुट)।[१३] बङ्गोपसागर उपकूले अनेकटा अंश जुड़े सुन्दरबन अबस्थित, या बिश्बेर अन्यतम बृहत्तम म्यानग्रोभ बन। एखाने रय़ेछे रय़ेल बेङ्गल बाघ, चित्रल हरिन सह नाना धरनेर प्राणीर बास। १९९७ साले एइ एलाकाके बिलुप्तिर सम्मुखीन बले घोषणा देय़ा हय़। [१४]

बांलादेशेर जलबाय़ु नातिशीतोष्ण। आबहाओय़ा ओ जलबाय़ुर उपर भित्ति करे ६टि ऋतुते भाग करा हय़ेछे-ग्रीष्म, बर्षा, शरॎ, हेमन्त, शीतबसन्त। बछरे बृष्टिपातेर मात्रा १५००-२५००मि.मि./६०-१००इञ्चि; पूर्ब सीमान्ते एइ मात्रा ३७५० मि.मि./१५०इञ्चिर बेशी। बांलादेशेर गड़ तापमात्रा २५o सेलसिय़ास। बांलादेशेर मध्य दिय़े कर्कटक्रान्ति अतिक्रम करेछे। एखानकार आबहाओय़ाते निरक्षिय़ प्रभाब देखा याय़। नभेम्बर हते मार्च पर्यन्त हालका शीत अनुभूत हय़। मार्च हते जुन मास पर्यन्त ग्रीष्म काल चले। जुन हते अक्टोबर पर्यन्त चले बर्षा मौसुम। एसमय़ मौसुमी बाय़ुर प्रभाबे एखाने प्रचुर बृष्टिपात हय़। प्राकृतिक दुर्योग, येमन बन्या, घूर्णिझड़, टर्नेडो, ओ जलोच्छास प्राय़ प्रतिबछरइ बांलादेशे आघात हाने।

प्रशासनिक बिभाजन[सम्पादन]

Template:मूल निबन्ध

right|thumb||बांलादेशेर बिभागीय़ मानचित्र बांलादेश ६टि प्रशासनिक बिभागे बिभक्त।[१५] एगुलो हलः

प्रतिटि बिभागे रय़ेछे अनेकगुलो जेला। बांलादेशेर मोट जेलार संख्या ६४टि। जेलार चेय़े क्षुद्रतर प्रशासनिक अञ्चलके उपजेला बा थाना बला हय़। सारा देशे उपजेला एबं थाना रय़ेछे ५०७टि। एइ थाना गुलो ४,४८४टि इउनिय़न, ५९,९९०टि मौजा, एबं ८७,३१९टि ग्रामे बिभक्त । बिभाग, जेला, ओ थाना पर्याय़ेर प्रशासने कोन निर्बाचित कर्मकर्ता नाइ; सरकार नियुक्त प्रशासकदेर अधीने एसब अञ्चल परिचालित हय़े थाके। इउनिय़न, बा पौरसभार ओय़ार्ड गुलिते निर्बाचित जनप्रतिनिधिदेर उपस्थिति रय़ेछे। १९९७ सालेर आइन अनुयाय़ी इउनिय़न पर्याय़े महिलादेर जन्य २५% आसन संरक्षण करा इय़य़। [१६] एछाड़ा शहराञ्चले ६टि सिटि कर्पोरेशन (ढाका, चट्टग्राम, खुलना, राजशाही, सिलेट, बरिशाल), एबं २२३टि पौरसभा रय़ेछे। एगुलोर सबगुलितेइ जनगणेर भोटे मेय़र ओ जनप्रतिनिधि निर्बाचन करा हय़।

राजधानी ढाका बांलादेशेर बृहत्तम शहर। अन्यान्य उल्लेखयोग्य शहरेर मध्ये रय़ेछे चट्टग्राम, राजशाही, खुलना, सिलेट, बरिशाल, कक्सबाजार, कुमिल्ला, मय़मनसिंह, रंपुर, यशोर, टङ्गी, गाजीपुरनाराय़णगञ्ज

जनसंख्यार उपात्त[सम्पादन]

Template:मूल निबन्ध

किपा:Dhaka-panorama.jpg
ढाका पृथिबीर अन्यतम जनबहुल नगरी

बांलादेशेर जनसंख्या २००५ सालेर उपात्त अनुयाय़ी १४ कोटि ६० लाख। [१७] एटि बिश्बेर ८म बृहत्तम देश। एखाने जनसंख्यार घनत्ब प्रति बर्ग किलोमिटारे प्राय़ १०५५ जन, या सारा पृथिबीते सर्बोच्च (किछु द्बीप ओ नगर राष्ट्र बादे)। एखाने जनसंख्या बृद्धिर हार २.२% [१७] (२००५ सालेर हिसाब)। बांलादेशे नारी ओ पुरुषेर अनुपात १००:१०६। देशेर अधिकांश मानुष शिशु ओ तरुण बय़सी (०–२५ बछर बय़सीरा मोट जनसंख्यार ६०%, ६५ बछरेर बेशि बय़सीरा मात्र ३%)। एखानकार पुरुष ओ महिलादेर गड़ आय़ु ६३ बछर। [१७]

जातिगतभाबे बांलादेशेर ९८% मानुष बाङ्गाली। बाकि २% मानुष बिहारी बंशद्भुत, अथबा बिभिन्न उपजातीर सदस्य। पार्बत्य चट्टग्राम एलाकाय़ १३टि उपजाति रय़ेछे। एदेर मध्ये चाकमा उपजाति प्रधान। पार्बत्य चट्टग्रामेर बाइरेर उपजाति गुलोर मध्ये गारोसाँओताल उल्लेखयोग्य।

देशेर ९९% मानुषेर मातृभाषा बांला, या बांलादेशेर राष्ट्रभाषा। सरकारी काजकर्मे इंरेजीओ ब्यबहृत हय़े थाके। तबे १९८७ साल हते केबल बैदेशिक योगायोग छाड़ा अन्यान्य सरकारी कर्मकान्डे बांला भाषाके प्राधान्य देय़ार चेष्टा शुरु हय़ेछे।

बांलादेशेर जनगोष्ठिर प्रधान धर्मबिश्बास इसलाम (८८%)। एर परेइ रय़ेछे हिन्दु धर्म (११%)। बाकि १% मानुष बौद्ध, ख्रिस्टान, अथबा अग्निपूजक धर्मे बिश्बासी।'मोट जनगोष्ठीर २१.४% शहरे बास करे, बाकि ७८.६% ग्रामाञ्चलेर अधिबासी।

सरकारी ओ बेसरकारी उन्नय़न कर्मकान्डेर फले दारिद्र बिमोचन ओ जनसास्थ्ये अनेक अग्रगति हय़ेछे। किन्तु ता सत्त्बेओ बांलादेशेर जनसंख्यार एक बिशाल अंश दारिद्र सीमार नीचे बास करे। मोट जनगोष्ठीर प्राय़ अर्धेक दैनिक मात्र १ मार्किन डलार आय़ करे (२००५)। [१८] आर्सेनिक जनित बिषक्रिय़ा बांलादेशेर एकटि गुरुत्बपूर्ण स्बास्थ्य समस्या। [१९] एछाड़ा बांलादेशे म्यालेरिय़ाडेङ्गु रोगेर प्रादुर्भाब रय़ेछे

२००५ सालेर हिसाबे बांलादेशे स्बाक्षरतार हार प्राय़ ४१% [२०] इउनिसेफेर २००४ सालेर हिसाबे पुरुषदेर मध्ये स्बाक्षरतार हार ५०% एबं नारीदेर मध्ये ३१%। [२१] तबे सरकारेर नेय़ा नाना कर्मसूचीर फले देशे शिक्षार हार बाड़छे। एर मध्ये १९९३ साले शुरु हओय़ा शिक्षार बिनिमय़े खाद्य कर्मसूची सबचेय़े बेशि साफल्य अर्जन करेछे। [२२] एछाड़ा मेय़ेदेर शिक्षार जन्य प्राथमिक ओ माध्यमिक पर्याय़े बृत्ति प्रदान कर्मसूची नारीशिक्षाके एगिय़े निच्छे। [२३]

अर्थनीति[सम्पादन]

Template:मूल निबन्ध

किपा:BDricefield.jpg
धानक्षेते कृषक

बांलादेशेर अर्थनीति प्रधानत कृषिनिर्भर। देशेर दुइ-तृतीय़ांश मानुष कृषिजीबी। देशेर प्रधान कृषिज फसलेर मध्ये रय़ेछे धान, पाट एबं चा। देशे आउश, आमन, बोरो एबं इरि धान उत्पन्न हय़े थाके। पाट, या बांलादेशेर सोनाली आँश नामे परिचित, एक समय़ बांलादेशेर बैदेशिक मुद्रार प्रधान उत्स छिलो। [२४] बर्तमाने बांलादेशेर बैदेशिक मुद्रार अधिकांश आसे रफतानिकृत तैरी पोशाक हते, एबं अर्जित मुद्रार बेशीरभाग ब्यय़ हय़ एकइ खातेर जन्य काँचामाल आमदानीते।[२५] सस्ता श्रम ओ अन्यान्य सुबिधार कारणे १९८०-र दशक थेके एइ खाते यथेष्ट बैदेशिक ओ स्थानीय़ बिनिय़ोग हय़ेछे। २००२ सालेर हिसाबे तैरी पोशाक खाते मोट रफतानिर परिमाण छिल ५ बिलिय़न (५०० कोटि) मार्किन डलार। [२६] तैरी पोशाक खाते प्राय़ ३० लाख श्रमिक काज करेन, याँदेर ९०%-इ नारी श्रमिक। [२७] बांलादेशेर बैदेशिक मुद्रार आरेकटि बड़ अंश आसे प्रबासी बांलादेशीदेर पाठानो अर्थ हते।

बांलादेशेर माथापिछु आय़ २००४ सालेर हिसाब अनुयाय़ी ४४० मार्किन डलार। [२१] नाना अर्थनैतिक सूचके बिश्बब्यापी बांलादेशेर अबस्थान पिछनेर सारिते, तबे बिश्ब ब्यांकेर २००५ सालेर देशभित्तिक आलोचनाय़ एदेशेर शिक्षा, जनसंख्या निय़न्त्रण ओ अन्यान्य सामाजिक खाते उन्नय़नेर प्रशंसा करा हय़ेछे।[२८]

कक्सबाजार सैकते जेलेदेर नौका

१९९० साल हते प्रतिबछर बांलादेश गड़े ५% प्रबृद्धि अर्जन करे एसेछे। मध्यबित्त ओ भोक्ता श्रेणीर प्रसारण घटेछे। २००५ सालेर डिसेम्बर मासे गोल्डम्यान स्याक्‌स-एर बिश्लेषणे बांलादेशके आगामी ११ देश एर मध्ये गण्य करा हय़ेछे। [२९] २००५ सालेर डिसेम्बरेर हिसाबे बांलादेश ब्यांक ६.५% जिडिपि प्रबृद्धिर भबिष्यतबाणी करेछे।.[३०]

बांलादेशेर सामाजिक उन्नय़न ओ दारिद्र बिमोचने गुरुत्बपूर्ण भूमिका रेखेछे सारा देशे चालु हओय़ा क्षुद्र ऋण कर्मसूची। ग्रामीन ब्यांकेर प्रतिष्ठाता मुहाम्मद इउनुस क्षुद्र ऋणेर प्रबक्ता। १९९० एर दशकेर शेषभागे ग्रामीण ब्यांकेर सदस्यसंख्या छिल २३ लाख; अन्यान्य साहाय्य संस्थारओ प्राय़ २५ लाख सदस्य रय़ेछे। [३१]

देशेर शिल्प ओ रफतानिर उन्नय़नेर जन्य बांलादेश सरकार देशेर बिभिन्न स्थाने रफतानि प्रक्रिय़ाजातकरण एलाका (Export Processing Zone or EPZ) स्थापन करेछे। बांलादेश एक्सपोर्ट प्रसेसिं जोन अथरिटि बा बेपजा एगुलोके निय़न्त्रण करे। देशेर रफतानि ओ आमदानि बाणिज्यर सिंहभाग चट्टग्राम समुद्र बन्दर , मंला समुद्र बन्दरबेनापोल स्थलबन्दरेर माध्यमे सम्पन्न हय़ ।

संस्कृति[सम्पादन]

Template:मूल निबन्ध

गाय़े हलुद अनुष्ठानेर साजे बौ, बांलादेशेर हस्तशिल्पेर नमुना

बांला भाषा ओ साहित्येर ऐतिह्य हाजार बछरेर बेशि पुरनो। ७म शताब्दीते लेखा बौद्ध दोहार सङ्कलन चर्यापद बांला भाषार प्राचीनतम निदर्शन हिसेबे स्बीकृत। मध्ययुगे बांला भाषाय़ काब्य, लोकगीति, ओ पालागानेर प्रचलन घटे। उनबिंश ओ बिंश शताब्दीते बांला काब्य ओ गद्यसाहित्येर ब्यापक बिकाश घटे। नोबेल पुरष्कार बिजय़ी कबि रबीन्द्रनाथ ठाकुर, बांलादेशेर जातीय़ कबि काजी नजरुल इसलाम प्रमुख बांला भाषाय़ साहित्यके समृद्ध करेछेन। बांलार लोक साहित्यओ समृद्ध; मैमनसिंह गीतिकाय़ एर परिचय़ पाओय़ा याय़।

बांलादेशेर सङ्गीत बाणीप्रधान; एखाने यन्त्रसङ्गीतेर भूमिका सामान्य। ग्राम बांलार लोक संगीतेर मध्ये बाउल गान, जारि, सारि, भाओय़ाइय़ा, भाटिय़ालि, मुर्शिदी, गम्भीरा, कबिगान इत्यादि उल्लेखयोग्य। ग्रामाञ्चलेर एइ लोकसङ्गीतेर साथे बाद्ययन्त्र हिसाबे मूलत एकतारा, दोतारा, ढोल, बाँशि इत्यादि ब्यबहार करा हय़।

नृत्यशिल्पेर नाना धरन बांलादेशे प्रचलित। एर मध्ये रय़ेछे उपजातीय़ नृत्य, लोकज नृत्य, शास्त्रीय़ नृत्य, इत्यादि। देशेर ग्रामाञ्चले यात्रा पालार प्रचलन रय़ेछे। ढाका-केन्द्रिक चलच्चित्र शिल्प हते प्रति बछर प्राय़ ८० हते १००टि बांला चलच्चित्र तैरी करा हय़।[३२]

बांलादेशे मोट प्राय़ २००टि दैनिक संबाद पत्र ओ १८००रओ बेशि साप्ताहिक बा मासिक पत्रिका प्रकाशित हय़। तबे निय़मितभाबे पत्रिका पड़ेन एरकम लोकेर संख्या कम, मोट जनसंख्यार मात्र १५%। [३३] गणमाध्यमेर मध्ये रेडिओ अङ्गने बांलादेश बेतारबिबिसि बांला जनप्रिय़। सरकारी टेलिभिशन संस्था बांलादेश टेलिभिशन छाड़ाओ बांलादेश थेके ५टिर बेशि उपग्रहभित्तिक टेलिभिशन च्यानेल सम्प्रचारित हय़।

बांलादेशेर रान्ना-बान्नार ऐतिह्येर साथे भारतीय़ ओ मध्यप्राच्येर रान्नार प्रभाब रय़ेछे। भात, डाल ओ माछ बांलादेशीदेर प्रधान खाबार, येजन्य बला हय़े थाके माछे भाते बाङालि। देशे छाना ओ अन्यान्य प्रकारेर मिष्टान्न , येमन रसगोल्ला, चमचम बेश जनप्रिय़।

बांलादेशेर नारीदेर प्रधान पोषाक शाड़ि। अल्पबय़स्क मेय़ेदेर मध्ये, बिशेषत शहराञ्चले सालोय़ार कामिजेरओ चल रय़ेछे। पुरुषदेर प्रधान पोषाक लुङ्गि, तबे शहराञ्चले पाश्चात्येर पोषाक शार्ट-प्यान्ट प्रचलित। बिशेष अनुष्ठाने पुरुषरा पाञ्जाबी-पाय़जामा परिधान करे थाकेन।

एखानकार प्रधान सामाजिक अनुष्ठानेर मध्ये रय़ेछे मुसलमान सम्प्रदाय़ेर उत्सब ईदुल फित्‌रईदुल आजहा, एबं हिन्दु सम्प्रदाय़ेर दूर्गा पूजा। बौद्धदेर प्रधान उत्सब बौद्ध पूर्णिमा, आर ख्रीस्टानदेर बड़दिन। सार्बजनीन उत्सबेर मध्ये पहेला बैशाख प्रधान। ग्रामाञ्चले नबान्न, पौष पार्बण इत्यादि लोकज उत्सबेर प्रचलन रय़ेछे। एछाड़ा स्बाधीनता दिबस, बिजय़ दिबस एबं भाषा आन्दोलनेर स्मरणे २१शे फेब्रुय़ारि तारिखे शहीद दिबस पालित हय़।

क्रिकेटफुटबल बांलादेशेर जनप्रिय़तम खेला। २००० साले बांलादेश क्रिकेट दल टेस्ट क्रिकेट खेलार मर्यादा लाभ करे। काबाडि बांलादेशेर जातीय़ खेला। अन्यान्य खेलार मध्ये हकि, ह्यान्डबल, साँतार एबं दाबा उल्लेखयोग्य। ए याबॎ ३ जन बांलादेशी - निय़ाज मोर्शेद, जिय़ाउर रहमान, एबं रिफात बिन सात्तार - दाबार आन्तर्जातिक ग्र्यान्ड मास्टार खेताब लाभ करेछेन।[३४]

तथ्यसूत्र[सम्पादन]

Template:सहप्रकल्प-संयोगछक

  1. १.० १.१ १.२ १.३ १.४ १.५ Baxter, C (1997). Bangladesh, From a Nation to a State. Westview Press. ISBN 0-813-33632-5.
  2. २.० २.१ सेन, अमर्त्य (१९७३). Poverty and Famines. अक्सफोर्ड इउनिभारसिटि प्रेस. ISBN 0-198-28463-2.
  3. Collins, L, D Lapierre (1986). Freedom at Midnight, Ed. 18. Vikas Publishers, New Delhi. ISBN 0-706-92770-2.
  4. Salik, Siddiq (1978). Witness to Surrender. Oxford University Press. ISBN 0-195-77264-4.
  5. Genocide in Bangladesh, 1971. Gendercide Watch.
  6. LaPorte, R (1972). "Pakistan in 1971: The Disintegration of a Nation". Asian Survey 12(2): 97-108. 
  7. White, M (November 2005). Death Tolls for the Major Wars and Atrocities of the Twentieth Century.
  8. The Bangladeshi holocaust. VirtualBangladesh.com.
  9. Burke, S (1973). "The Postwar Diplomacy of the Indo-Pakistani War of 1971". Asian Survey 13 (11): 1036-1049. 
  10. १०.० १०.१ Mascarenhas, A (1986). Bangladesh: A Legacy of Blood. Hodder & Stoughton, London. ISBN 0-340-39420-X.
  11. ११.० ११.१ "Constitutional Amendments", Banglapedia, Asiatic Society of Bangladesh, <http://banglapedia.search.com.bd/HT/C_0336.htm>. Retrieved on १४ जुलाई २००६ 
  12. Ali, A (1996). "Vulnerability of Bangladesh to climate change and sea level rise through tropical cyclones and storm surges". Water, Air, & Soil Pollution 92 (1-2): 171-179. 
  13. Summit Elevations: Frequent Internet Errors. Retrieved 2006-04-13.
  14. IUCN (1997). "Sundarban wildlife sanctuaries Bangladesh". World Heritage Nomination-IUCN Technical Evaluation. 
  15. CIA World Fact Book, 2005.
  16. Local Government Act, No. 20, 1997.
  17. १७.० १७.१ १७.२ World Health Report 2005. World Health Organization.
  18. Congressional Budget Justification - FY 2005. USAID.
  19. Nickson, R; J McArthur, W Burgess, KM Ahmed, P Ravenscroft, M Rahman (1998). "Arsenic poisoning of Bangladesh groundwater". Nature (6700): 338. 
  20. 2005 Human Development Report. UNDP.
  21. २१.० २१.१ UNICEF: Bangladesh Statistics.
  22. Ahmed, A, C del Nino (2002). The food for education program in Bangladesh: An evaluation of its impact on educational attainment and food security, FCND DP No. 138. International Food Policy Research Institute.
  23. Khandker, S, M Pitt, N Fuwa (2003). Subsidy to Promote Girls’ Secondary Education: the Female Stipend Program in Bangladesh. World Bank, Washington, DC.
  24. "Jute", Banglapedia, Asiatic Society of Bangladesh, <http://banglapedia.search.com.bd/HT/J_0135.HTM>. Retrieved on १४ जुलाई २००६ 
  25. Roland, B. "Bangladesh Garments Aim to Compete", BBC, 2005.
  26. Rahman, S (2004). "Global Shift: Bangladesh Garment Industry in Perspective". Asian Affairs 26 (1). 
  27. Begum, N (2001). “Enforcement of Safety Regulations in Garment sector in Bangladesh”, Proc. Growth of Garment Industry in Bangladesh: Economic and Social dimension, 208-226.
  28. Bangladesh - Country Brief, World Bank, July 2005
  29. "South Korea, Another `BRIC' in Global Wall", 2005-12-09.
  30. Annual Report 2004-2005, Bangladesh Bank
  31. Schreiner, Mark (2003). "A Cost-Effectiveness Analysis of the Grameen Bank of Bangladesh,". Development Policy Review 21 (3): 357-382. 
  32. Feature film in Banglapedia
  33. Newspapers and periodicals in Banglapedia
  34. Rifat gets GrandMaster title, दि निउ नेशन, जुलाइ ८, २००६।