एरिस्तोतल

एरिस्तोतल

ईपू ३३० पाखेया रोमन प्रतिमा, थ्व प्राचीन ग्रीक कलाकार लिसिप्पोसं दयेकादीगु एरिस्तोतलया कँय्या प्रतिमाया नकल खः
बूगु	384 BC Stagira, Chalcidian League
मदूगु	322 BC (aged 61–62) Chalcis, Euboea, Macedonian Empire
कालखण्ड	Ancient Greek philosophy
क्षेत्र	Western philosophy
विचारधारा	Peripatetic school
अभिरुचि	Logic Natural philosophy Metaphysics Ethics Politics Rhetoric Poetics
नांजागु विचाः	एरिस्तोतलवाद Theoretical philosophy Aristotelian logic, syllogism Four causes Genus and differentia Hylomorphism, substance, essence, accident Hypokeimenon Potentiality and actuality Theory of universals Unmoved mover Natural philosophy Aristotelian biology Aristotelian physics Common sense Eternity of the world Five wits Horror vacui Theory of elements, aether Rational animal Practical philosophy Aristotelian ethics Catharsis Deliberative, epideictic and forensic rhetoric Enthymeme and Paradeigma Family as a model for the state Golden mean Kyklos Magnanimity Mimesis Natural slavery Intellectual virtues: sophia, episteme, nous, phronesis, techne Three appeals: ethos, logos, pathos Views on women

एरिस्तोतल वा अरस्तू (ग्रीक भासय्: Ἀριστοτέλης अरिस्तोतेल्स; ३८४-३२२ ईसा पूर्व) छम्ह प्राचीन यूनानी दार्शनिक व बहुश्रुत (यक्व ख्यलय् विशेष ज्ञान दूम्ह मनू) खः। वय्कःया च्वखँय् प्राकृतिक विज्ञान, दर्शन, भाषा विज्ञान, अर्थशास्त्र, राजनीति, मनोविज्ञान व कलाया ख्यलय् स्वापू दूगु थीथी विषयतेगु छगू विस्तृत विवरणया झ्वः दु। एथेन्सया लिसेयुमय् दर्शनशास्त्रया पेरिपेतेतिक अकादमी (ब्वनेकुथि)या पलिस्थामिया भूमिकाय् वय्कलं व्यापक एरिस्तोतलवादया परम्परा न्ह्यथनादिल। थ्व ब्वनेकुथिं आधुनिक विज्ञानया विकासया निंतिं आधार दयेकीगु ज्या यात।

एरिस्तोतलया जीवनया बारेय् म्हो जक जानकारी दु। वय्कःया जन्म ग्रीक शास्त्रीय कालय् उत्तरी ग्रीसया स्त्यागिरा नगरय् जूगु खः। वय्कः मचाबिले हे वय्कःया अबु निकोमाचस मदयादिल। वय्कःया पालन-पोषण छम्ह अभिभावकं याःगु खः। झिन्न्हे दँ वा झिन्च्या दँ दुबिले वय्कः एथेन्सय् प्लेतोया अकादमीय् दुथ्यानादिल व ३७ दँ दुबिले तक वय्कः अन हे च्वनादिल(३४७ ईसा पूर्व पाखे)। प्लेतो मदयेधुंका वय्कलं एथेन्स त्वताः मेसेदोनया फिलिप द्वितीयया इनापय् ३४३ ईसा पूर्वय् फिलिपया काय् अलेक्जेन्दरया दीक्षा न्ह्यथनादिल। वय्कलं लिसेयुमय् छगू सफूधुकूया पलिस्था यानादिल। थन वय्कलं पपाइरस भ्वंतं दयेकातःगु हिनासफू(स्क्रोल)य् थःगु यक्व सफू लिपिबद्ध यानादिल।

वय्कलं थःगु विचाः च्वखनय् पिथनेत यक्व बांलाःगु ग्रन्थ व संवाद च्वयादीसाँ वय्कःया सकल च्वखँया छगू तिहाई जक च्वखँ वर्तमानय् ल्यंगु दु। थथे ल्यनाच्वंगु च्वखँ ध्वाया पिथनेत वय्कलं कुतः यानामदी। वय्कलं थः स्वया न्ह्यःया थीथी दर्शनतेगु छगू जटिल संश्लेषण प्रदान यानादिल। वय्कःया शिक्षा व जांचया पद्धतिं हलिंय् महत्वपूर्ण प्रभाव त्वतूगु दु। वय्कःया ज्याय् समकालीन दार्शनिकतेसं चर्चा यायेगु चलन दु।

एरिस्तोतलया विचातेसं मध्ययुगीन युरोपया विद्वत्ताय् तःधंगु छाप त्वतूगु दु। वय्कःया भौतिक विज्ञानय् प्रभाव युरोपया लिपांगु पुरातन युग, प्रारम्भिक मध्य युग निसें पुनर्जागरण तक दयाच्वन। युरोपया ज्ञानोदय काल (Enlightenment) व शास्त्रीय यान्त्रिकीया सिद्धान्तया विकास नापं वय्कःया सिद्धान्त न्हूगु सिद्धान्तं प्रतिस्थापित जुल। वय्कलं मध्य युगय् यहूदी-इस्लामी दर्शन नापं ईसाई धर्मशास्त्र, विशेष रूपं प्रारम्भिक चर्चया नियोप्लेतोनिज्म व क्याथलिक चर्चया शैक्षिक परम्परायात प्रभावित यात।

वय्कःयात मध्ययुगीन मुस्लिम विद्वानतेगु दथुइ "न्हापांम्ह गुरु"या रूपय् व थमस एक्विनास थें न्याम्ह मध्ययुगीन ईसाइतेगु दथुइ "दार्शनिक"या रूपय् हनिगु या। वय्कःयात चिनाखँमि दान्तें "सःस्युपिनिगु गुरु" (the master of those who know) धकाः सम्बोधन याःगु दु। वय्कःया ज्याय् हलिंया दकले न्हापांगु तर्क(logic)या औपचारिक अध्ययन दु, व पीटर एबेलार्ड व जीन बुरिडन थें न्याःपिं मध्ययुगीन विद्वानतेसं वय्कःया ज्याया अध्ययन यानादीगु दु। तर्कय् वय्कःया प्रभाव १९गू शताब्दी तक दयाच्वन। थ्व नापं वय्कःया नैतिकताया ख्यलय् प्रभाव सदा दयाच्वन व सदाचार नैतिकता (virtue ethics)या आधुनिक आगमन नापं वय्कःया ज्याय् न्हूगु रुचि विकशित जूगु दु।