अछाम जिल्ला

अछाम
नेपाःया मानकिपाय् अछाम
क्षेत्रफल	१६८० km²
जनसंख्या (सन् २००१)  • जनघनत्त्व	२३१२८५  • /km²
ई लागा	नेपामि ई लागा (युटिसि+५:४५)
पलिस्था
मू भाषा
वेबथाय्‌	[http://Offical website/ Offical website]

अछाम जिल्ला नेपाःया सुदुरपश्चिमाञ्चल विकास क्षेत्रया सेती अञ्चलया छगू जिल्ला ख। थ्व जिल्लाया सदरमुकाम मंगलसेन ख।

इतिहास

नेपाः स्वया न्ह्यः

थ्व जिल्ला दूगु थाय्‌या प्राचीनकालया नां “नौखुवा” जुयाच्वन। नौखुवाया अर्थ गुंगु खण्ड दूगु ख। व ईले अछाम गुंगु राज्यय् विभक्त जुयाच्वन। थ्व थासय् दक्ले न्ह्यः पालतयेगु शासन दयाच्वन। पाल धुंका थ्व थासय् कर्णालीप्रदेशया कर्णाली प्रदेशमा नागराजवंशीय मल्लतयेसं शासन यात। मल्लतयेगु शासनकालय् थ्व थाय्‌या सभ्यताया विकास जुल व थ्व थाय्‌ खेँ सभ्यताया छगू मू थाय्‌या रुपय् पलिस्था जुल। लिपा मल्लतयेगु शक्ति म्हो जुइ धुंका कर्णाली व गण्डकी प्रदेशय् चिचिधंगु राज्यतयेगु पलिस्था जुल। थ्व हे झ्वले अछाम नं छगू स्वतन्त्र राज्यया रुपय् पलिस्था जुल। अछामी जुजुतयेगु मुख्यालय‌ बड्ढी (बुढो)अछामया सेरा गाविसया कवालेख धाःगु थासय् दयाच्वन। लिपा बान्नी गढी, पुनः कवालेख व मंगलसेनय् राज्यया मुख्यालय हिलावंगु खने दु। मंगलसेनया व ईया लाय्‌कू विसं २०५८ सालया द्वन्द्वबिले माओवादी आक्रमणं ध्वस्त जुल। शाहकालीन नेपाःया पुर्नएकिकरणया ईले अछाम बाईसी राज्य पुचःया छगू राज्यया रुपय् दयाच्वन।

नेपाः दुने

राणाकालय् अछामया भूभागया कैलाश खुसि स्वया पूर्वया भूभाग दैलेख जिल्ला व पश्चिमया भूभाग डोटी जिल्ला अन्तर्गतय् लानाच्वन। थ्व ईले अछाम डोटीइ खाद्यान्न आपुर्ति याइगु मू केन्द्रया कथं विकास जुल। वि.स.२०१४ सालय् थ्व निगु हे थाय्‌यात डोटीया अन्तर्गतय् लाकल। लिपा वि.सं.२०१८ साल वैशाख १ गते नेपाःयात १४ अञ्चल ७५ जिल्लाय् विभाजन याबिले अछाम छगू जिल्लाया रुपय् अस्तित्वय् वल। थ्व ईले अछामय् ३९ गु गां पञ्चायत दयाच्वन। थ्व ल्या अप्वया आः वया अछामय् ७५गु गाविस दूगु दु।

भूगोल

थ्व जिल्ला २८डि४५’ उत्तर निसें २९डि२३’ उत्तर अक्षांश, व ८१डी२’ पूर्व निसें ८१डि३५’ पूर्व देशान्तर तक्क ला। थ्व जिल्ला समुद्रसतह स्वया ५४० मिटर निसें ३८२० मिटरतक्क जाःय् ला धाःसा थ्व जिल्लाया क्षेत्रफल १६९२ वर्ग किलोमिटर दु। थ्व जिल्लाया पूर्वउ कालीकोट व दैलेख, पश्चिमय् डोटी,उत्तरय् बाजुरा व बझाङ व दक्षिणय् दैलेख जिल्ला ला। जिल्लाया सकल क्षेत्रफलया ५१.६९ प्रतिशत वनक्षेत्र व ३३.४१ प्रतिशत भू भाग बुंज्याया निंतिं छ्येलातःगु दु।

धरातल

भौगोलिक क्षेत्र कथं थ्व जिल्लायात स्वंगु भागय् बायेछिं

• उत्तरी उच्च लेक : थ्व भाग ३१३४ मिटर स्वया च्वे ला। थ्व भागय् चिकुलाय् च्वापुं गाइ। थ्व भागय् दुर्लभ वन्यजन्तु, जडीबुटी व खनिज दु।

थ्व भागय् खप्तड, रामारोशन, ऋषिदह आदि क्षेत्र ला।

• मध्यपहाडी लेक : समुद्र सतह स्वया १२२० मिटर निसें ३१३४ मिटर तक्क थ्व भाग दु। थ्व जिल्लाया अधिकांश भूभाग थ्व क्षेत्रय् ला। जिल्लाया सदरमुकाम मंगलसेन थ्व हे भागय् ला।
• बेसी क्षेत्र : थ्व क्षेत्र खुसिया सिथय्‌या क्षेत्र ख। बुढी गंगा, कैलाशखुसि, कर्णाली व सेती खुसि सिथय्‌या भाग थ्व क्षेत्रय् ला। थ्व क्षेत्र जिल्लाया मू बुंज्या क्षेत्र ख। जिल्लाया मू बनेज्या थाय्‌ सांफे थ्व हे क्षेत्रय् ला। थ्व क्षेत्रय् वैजनाथ क्षेत्र, ककटसान, सुगाली, लोड्याबगर, ठांटी आदि थाय्‌ नं ला।

खुसि

अछाम जिल्लाय् सकल खुसि २७गु दु। थुकिलि मू खुसि कर्णाली,सेती,बुढीगंगा(बृद्धगंगा), कैलाश खुसि ख। थ्व जिल्लाया मू खुसिचाय् चाईरहोगाड, कुईकागाड, विनायकगाड, कुवालीगाड, लुंग्रेलीगाड, सोकटगाड, जिज्यारीगाड, पायलीगाड,छिपेखोला आदि ला। कर्णाली खुसि जिल्लाया पूर्वी व दक्षिणी भागय् बाहावइ। कैलाश खुसि जिल्लाया उत्तरी भाग रामारोशन पुखुलिं उत्पत्ति जुया शान्तडा, जुपु, वलीगाँउ मंगलसेनया सिमाना जुया बुढीगंगाय् ल्वाकज्याइ। बुढीगंगा जिल्लाया पश्चिमी भाग जुया सेती खुसिइ ल्वाकज्याइ व सेती खुसि धाःसा जिल्लाया पश्चिमी सिमानाया छुं भागय् बाहावइ। थ्व जिल्लाया खुसिचाय् लुग्रेलीगाड लग्रा, वैजनाथ व जाल्पादेवीया दथुं जुया बुढीगंगाय्, प्रभाली गाड सिद्धेश्वर व जाल्पादेवीया दथुं वना बुढीगंगाय्, जिजाडी गाड सिद्धेश्वर व घुघुरकोट जुया बुढीगंगाय्, ईकडीगाड बाजुरा व अछामया बाब्ला गाविसया सिमानां जुयादै बुढीगंगाय्, कासा गाड बाजुरा व अछामया ऋषिदह गाविसया सिमाना जुया बुढीगंगाय् क्वचाइ। सरानी गाड षोडशादेवी गाविसय् उत्पत्ति जुया विन्धवासिनी, कुस्कोट जुया बुढीगंगाय् क्वचाइ। आर्दाली गाड घुघुरकोट व बाब्ला गाविसया दथुं, छिपेखोला रिडिकोड व मष्टामाण्डौँ गाविसया दथुं, बल्ले खुसिचा बाटुलासेन व रामारोशन गाविसया दथुं, लोडे गाड भैरवस्थान व रानीवन गाविसया दथुं, कुंईका गाड बयाला, कुंईका, चाल्सा व कालीकास्थानं जुइ। चिल्ताडा गाड कालेकाँडा गाविसया दथुं जुया कर्णालीइ ल्वाकज्याइ। भानाकोट गाड कालाकाँडा गाविसया दथुं जुयार कर्णालीइ ल्वाकज्याइ। खुलालु गाड कालाकाँडा गाविस व कालीकोट जिल्लाया सिमानां जुया कर्णालीइ ल्वाकज्याइ। ताला गाड वयाला व लयाँटी गाविसया दथुं, वारले गाड वारला व पुल्लेतोलाया दथुं, चाईरवा हिच्मा, ढकारी, शेरा, बस्ती गाविसया सिमानां, जनाली गाड जनालीवण्डाली व विरपथ गाविसया दथुं जुइ।

मेमेगु खुसिचाय् तापी रवोला (मंगलसेन व वलीगाँ दथुइ), चिसीखुसिचा (तोषी व तुर्माखाँद गाविस दथुइ), सोकट गाड (सोकट गाविस व डोटी जिल्लाया सीमानाय्), उनी रवोला (रामारोशन व भटाकाटिया गाविसया दथुइ), जुडी रवोला (वान्नातोली व जुपु गाविसया दथुइ), पुलाम खोला (रानीवन व धमाली गाविसया दथुइ), ठोटे खुसिचा (वारला गाविस वडा नं. १ व २या दथुइ), आमीना खुसिचा (वारला गाविस), मलाना खोला (कालाकाँडा व वारला गाविसया सिमाना) आदि ला।

थ्व जिल्लाया मू तालय् खप्तड ताल, ऋषि दह ,लामादह, कालीदह, रगाडदेह, जिगलेताल, बाटुले ताल बाह्र बण्ड अठाह्र खण्ड ( रामारोषन क्षेत्र) अन्तर्गतया मेमेगु तालतलैया ला।

स्वयादिसँ

• नेपाः